Opiekun prawny – kim jest, kto i kiedy go ustanawia? Jakie ma obowiązki?

Źródło:
TVN24 Biznes
Duda o prezydenckich projektach, w tym dotyczącym asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami
Duda o prezydenckich projektach, w tym dotyczącym asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami
TVN24
Duda o prezydenckich projektach, w tym dotyczącym asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościamiTVN24

Opiekuna prawnego potrzebują osoby, które nie mogą za siebie prawnie odpowiadać. Opiekun ten zobowiązany jest do dbania o potrzeby życiowe i majątek osoby, która oddana została mu pod opiekę. Kto i kiedy ustanawia opiekuna prawnego? O czym może, a o czym nie może samodzielnie decydować?

● Opiekun prawny ustanawiany jest decyzją sądu opiekuńczego albo notarialnie przez rodziców. ● Obowiązkiem opiekuna prawnego jest dbanie o potrzeby życiowe i majątek swojego podopiecznego. ● Opiekun prawny ustanawiany jest wobec dzieci oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. ● Pełnienie funkcji opiekuna prawnego jest bezpłatne, w wyjątkowych sytuacjach może on jednak zażądać wynagrodzenia.

Opiekun prawny – kim jest i kto go ustanawia?

Opiekun prawny jest to osoba powołana do dbania o potrzeby życiowe i majątek innej osoby, która potrzebuje takiej opieki. W praktyce opiekun prawny ustanawiany jest wobec dzieci oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. Osoby te nie mogą za siebie odpowiadać prawnie, opiekun jest więc również ich przedstawicielem ustawowym, czyli może za nie dokonywać czynności prawnych.

Funkcjonowanie opiekuna prawnego odbywa się na podstawie art. 145-177 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Opiekun prawny niemal zawsze ustanawiany jest decyzją sądu opiekuńczego. Aby zostać opiekunem, należy: - mieć pełną zdolność do czynności prawnych, - mieć pełnię praw publicznych, - być niekaranym i niepozbawionym kiedykolwiek praw rodzicielskich, - być osobą, co do której nie zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.

Obowiązki opiekuna prawnego

Zadaniem opiekuna prawnego jest zastępowanie rodziców danej osoby i wykonywanie wszystkich zwykle należących do nich obowiązków. Niezależnie więc od tego, czy opieka dotyczy dziecka, czy osoby ubezwłasnowolnionej, opiekun prawny musi dbać o zapewnienie tej osobie środków do życia, dbać o jej mieszkanie, wyżywienie, opiekę lekarską, a w razie potrzeby również edukację. 

Opiekun prawny reprezentuje również tę osobę przy czynnościach prawnych i może w jej imieniu składać oświadczenia woli. W razie potrzeby powinien także występować o świadczenia z ubezpieczeń społecznych lub pomocy społecznej.

Co może opiekun prawny?

Opiekunowi prawnemu nie wolno stosować wobec osoby, którą się opiekuje, kar cielesnych. Na tyle, na ile pozwala na to rozwój umysłowy i stan zdrowia osoby, którą się opiekuje, opiekun powinien również wysłuchiwać tej osoby i w miarę możliwości uwzględniać jej rozsądne życzenia.

Jednocześnie w ważniejszych sprawach przekraczających codzienną opiekę nad daną osobą i jej majątkiem, opiekun prawny nie może decydować sam. Musi uzyskiwać w takich przypadkach zgodę sądu opiekuńczego. Przykładem spraw wymagających takiej zgody może być np. sprzedaż nieruchomości podopiecznego albo umieszczenie podopiecznego w domu pomocy społecznej.

Opiekun prawny dziecka

Naturalnym opiekunem prawnym dziecka są jego rodzice. Jeżeli jednak rodzice są nieznani, nie żyją lub żadnemu z nich nie przysługuje władza rodzicielska, dla dziecka ustanawiany jest nowy opiekun prawny. 

O ile to możliwe, opiekunem prawnym dziecka powinna zostać osoba wskazana przez jego rodziców, jeżeli ci nie zostali pozbawieni praw rodzicielskich. Rodzice dokonać tego mogli np. w testamencie.

W pozostałych przypadkach opiekunem powinien zostać krewny lub inna osoba bliska osobie wymagającej opieki lub jej rodzicom. Gdy to również nie jest możliwe, sąd opiekuńczy może zwrócić się o wskazanie właściwego kandydata na opiekuna do organizacji społecznej zajmującej się opieką nad małoletnimi, a jeżeli dziecko przebywa w zakładzie wychowawczym – również do tego zakładu.

Opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej

Drugim przypadkiem ustanawiania opiekuna prawnego są sytuacje, w których potrzebują go osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Całkowite ubezwłasnowolnienie orzekane jest przez sąd i oznacza, że osoba powyżej 13. roku życia nie jest zdolna do podejmowania świadomych decyzji.

Przyczyną ubezwłasnowolnienia najczęściej są ciężkie choroby lub niedorozwój umysłowy, ale może to być też alkoholizm lub narkomania.

W przypadku osób ubezwłasnowolnionych opiekunem prawnym najczęściej zostaje jeden z rodziców albo małżonek. Jeżeli nie jest to możliwe, odpowiedniego kandydata do bycia opiekunem prawnym wskazuje sąd opiekuńczy.

W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego nie ustanawia się opiekuna prawnego, ale kuratora.

Opiekun prawny osoby starszej

Zdarza się, że instytucja opiekuna prawnego ustanawiana jest wobec osób w podeszłym wieku. Ma to miejsce np. w przypadku osób, które z powodu chorób i zaawansowanego wieku przestają być zdolne do samodzielnego zadbania o siebie i zostają całkowicie ubezwłasnowolnione. Przesłanką do takiej sytuacji może być np. postępująca choroba Alzheimera. 

Do obowiązków opiekuna prawnego należy wówczas nie tylko zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych i dbanie o majątek osoby starszej, ale też zapewnianie jej odpowiedniej opieki lekarskiej, terapii i leczenia.

Tak samo jak w przypadku innych osób potrzebujących opiekuna prawnego, sąd opiekuńczy powołuje do takiej opieki najczęściej małżonka lub innych bliskich. Jeżeli nie jest to możliwe, a starsza osoba przebywa w ośrodku opiekuńczym, sąd może zwrócić się do tego ośrodka o pomoc w wyborze właściwego opiekuna.

Ile czasu trwa ustanowienie opiekuna prawnego?

Czas potrzebny na ustanowienie opiekuna prawnego nie jest uregulowany przepisami. Zależy on zarówno od danego przypadku, jak i np. trudności ze znalezieniem odpowiedniej osoby do tej roli, czy też od tempa pracy zaangażowanych w procedurę instytucji.

Zwykle ustanowienie opiekuna prawnego trwa kilka miesięcy. Przyjmuje się, że w przypadku osób ubezwłasnowolnionych od złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie do wyznaczenia opiekuna mija około sześć miesięcy. W przypadku opiekuna prawnego dziecka czas ten bywa trochę krótszy.

Nadzór nad opiekunem prawnym

Działanie opiekuna prawnego nie pozostaje bez nadzoru. Sprawowany jest on przez sąd opiekuńczy, który sprawdza, czy dany opiekun właściwie wypełnia swoją funkcję i dba o interesy oddanej mu pod opiekę osoby. 

Opiekun prawny zobowiązany jest w związku z tym co roku składać sprawozdanie dotyczące swojej działalności i sytuacji osoby, która jest pod jego opieką. Zobowiązany jest również okazać rachunki dotyczące zarządzania majątkiem tej osoby. 

Sąd opiekuńczy może zadawać pytania i nakazywać przedstawienie dodatkowych dokumentów związanych ze sprawowaną opieką, udzielać wskazówek, a także żądać wyjaśnień w przypadkach, gdy dostrzeże niepokojące go fakty. Jeżeli ostatecznie sąd opiekuńczy uzna, że opiekun źle wykonuje swoje zadania, może go zwolnić z tej funkcji, a dana osoba nie będzie już nigdy mogła zostać opiekunem prawnym ponownie. 

Notarialne ustanowienie opiekuna prawnego

W sytuacji gdy rodzice dziecka żyją i dysponują pełnią praw rodzicielskich, mogą oni pozasądowo ustanowić opiekuna prawnego. Wówczas decyzję sądu opiekuńczego o ustanowieniu opiekuna zastępuje pełnomocnictwo notarialne udzielone wybranej na opiekuna osobie

W takich przypadkach nadzór nad opiekunem prawnym sprawują rodzice dziecka. Opiekun nie musi w związku z tym składać przed sądem corocznych sprawozdań ze swojej działalności. Jeżeli natomiast nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, to rodzice mogą zwolnić go z tej funkcji, rozwiązując obowiązujący akt notarialny.

Wynagrodzenie opiekuna prawnego

Zgodnie z art. 162 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, opiekun prawny sprawuje opiekę bezpłatnie. W określonych sytuacjach opiekun może jednak wnioskować do sądu o przyznanie stosownego wynagrodzenia okresowego albo jednorazowego w dniu ustania opieki. 

Prawo to pojawia się, gdy z opieką związane jest zarządzanie majątkiem wymagające znacznego nakładu pracy. Decyzja o przyznaniu wynagrodzenia należy do sądu opiekuńczego. Jeżeli zostanie przyznane, jego wysokość nie może być wyższa niż 1/10 aktualnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Ustanowione wynagrodzenie wypłacane jest wówczas z majątku osoby, którą zajmuje się opiekun, lub – jeżeli nie jest to możliwe – finansowane z pieniędzy publicznych i wypłacane przez ośrodek pomocy społecznej. 

W ten sam sposób opiekun może również domagać się od osoby, nad którą sprawuje opiekę, zwrotu wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Do obowiązków opiekuna nie należy bowiem ponoszenie z własnej kieszeni wydatków na osobę, którą się opiekuje.

Ulgi dla opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej

Opiekun prawny jest uprawniony do korzystania z wielu ulg. W przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem może z nich korzystać na podobnych zasadach jak rodzice dziecka. Przykładem jest ulga prorodzinna, tzw. ulga na dzieci, o którą opiekun prawny może zmniejszyć kwotę swojego podatku  dochodowego należnego za dany rok.

Z kolei w przypadku opiekuna prawnego sprawującego opiekę nad osobą z orzeczeniem o niepełnosprawności przysługuje mu prawo do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej. Ulga ta pozwala na odliczenie części kosztów utrzymania osoby niepełnosprawnej od dochodu i zapłacenie dzięki temu mniejszego podatku. 

Przedstawiciel ustawowy a opiekun prawny

Czym różni się przedstawiciel ustawowy od opiekuna prawnego? W uproszczeniu można uznać, że oba te terminy stosowane są zastępczo. Przedstawiciel ustawowy to osoba uprawniona w świetle przepisów prawa do wykonywania czynności prawnych w czyimś imieniu. Opiekun prawny jest więc jednym z przypadków przedstawiciela ustawowego. Tak samo przedstawicielami ustawowymi dziecka są jego rodzice. 

Jednocześnie jednak opiekun prawny jest pojęciem szerszym niż przedstawiciel ustawowy, odnosi się bowiem nie tylko do kwestii reprezentowania innej osoby i występowania w jej imieniu, ale przede wszystkim do obowiązku codziennego dbania o tę osobę.

Akty prawne: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy; Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Donald Trump wyjaśnił w rozmowie z brytyjskim premierem Keirem Starmerem w Szkocji, że Wielka Brytania ma "lepszą umowę handlową" niż Unia Europejska, bo łączy go z tym krajem "szczególna więź". Prezydent USA dodał, że ma to związek z tym, iż jego matka była Szkotką.

Mają lepszą umowę, Donald Trump wyjaśnia. "Szczególna więź"

Mają lepszą umowę, Donald Trump wyjaśnia. "Szczególna więź"

Źródło:
PAP

Ministerstwo Klimatu i Środowiska przyjęło Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK), który w ambitnym scenariuszu przewiduje spadek cen prądu dla odbiorców o 20 procent do 2035 roku.

Ceny prądu niższe o jedną piątą. Resort przyjął nowy plan

Ceny prądu niższe o jedną piątą. Resort przyjął nowy plan

Źródło:
PAP

- Skutki porozumienia handlowego Unii Europejskiej z USA będą odczuwalne w Polsce przez średnie firmy - ocenił profesor Jacek Tomkiewicz z Akademii Leona Koźmińskiego. Dodał, że chodzi tu głównie o polskich podwykonawców dla niemieckiego przemysłu motoryzacyjnego.

Ekspert ostrzega: skutki mogą odczuć średnie biznesy

Ekspert ostrzega: skutki mogą odczuć średnie biznesy

Źródło:
PAP

Samsung Electronics poinformował o zamówieniu na półprzewodniki o wartości ponad 16 miliardów dolarów. Południowokoreańska firma nie podała nazwy zleceniodawcy. Kilka godzin później Elon Musk przekazał jednak, że to Tesla złożyła zamówienie i zasugerował, że skala umowy może być dużo większa.

Musk ogłasza nową umowę. "Trudno przecenić strategiczne znaczenie"

Musk ogłasza nową umowę. "Trudno przecenić strategiczne znaczenie"

Źródło:
PAP

Kolejarze w kilkunastu miejscach w kraju blokowali drogi, protestując przeciwko - ich zdaniem - wygaszaniu przewozów towarowych koleją. Związkowcy chcą zwrócić uwagę rządu na skutki polityki transportowej faworyzującej transport drogowy. - Z naszej strony jest to akt desperacji - powiedział szef Związku Zawodowego Maszynistów Kolejowych Leszek Miętek.

Protest kolejarzy. "Z naszej strony jest to akt desperacji"

Protest kolejarzy. "Z naszej strony jest to akt desperacji"

Źródło:
PAP

O prawie 750 procent wzrósł w Tajwanie eksport dronów w pierwszej połowie 2025 roku - podał portal Taipei News. Dodał, że największym odbiorcą okazała się Polska.

Wzrost eksportu o niemal 750 procent. Głównym odbiorcą Polska

Wzrost eksportu o niemal 750 procent. Głównym odbiorcą Polska

Źródło:
PAP

Porozumienie handlowe Unii Europejskiej z USA budzi optymizm w niemieckiej branży motoryzacyjnej - stwierdził Mariusz Zielonka z Konfederacji Lewiatan. Zastrzegł jednak, że w kontekście ogólnych ustaleń trudno mówić o sukcesie.

"To daje nadzieję dla niemieckiej motoryzacji"

"To daje nadzieję dla niemieckiej motoryzacji"

Źródło:
PAP

Szef Ryanaira Michael O'Leary przyznał, że jego pracownicy są nagradzani za wykrycie każdego przypadku ponadwymiarowego bagażu u pasażerów. I że rozważa właśnie zwiększenie tych nagród. - Jesteśmy zdeterminowani, by eliminować plagę pasażerów ze zbyt dużym bagażem - mówi.

Ryanair zwiększy nagrody za wykrycie pasażerów ze zbyt dużym bagażem

Ryanair zwiększy nagrody za wykrycie pasażerów ze zbyt dużym bagażem

Źródło:
BBC, CNN, tvn24.pl

Ambasada RP w Lizbonie poinformowała w mediach społecznościowych o możliwych trudnościach dla osób korzystających z lotnisk w Portugalii. Do końca wakacji planowane są na nich strajki personelu naziemnego. Podano prawdopodobne terminy.

Lecisz tam na wakacje? Ważna informacja ambasady RP

Lecisz tam na wakacje? Ważna informacja ambasady RP

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Prokuratura Regionalna w Poznaniu poinformowała, że Marcin P., prezes zarządu spółki Cinkciarz.pl jest poszukiwany listem gończym. Obecnie mężczyzna znajduje się poza Polską, sąd zdecydował o jego tymczasowym aresztowaniu.

Prezes Cinkciarza poszukiwany listem gończym

Prezes Cinkciarza poszukiwany listem gończym

Źródło:
PAP

Grupa hakerska Cichy Kruk opublikowała oświadczenie, w którym przyznała się do odpowiedzialności za awarię systemu informatycznego rosyjskiego Aerofłotu. Z jej powodu odwołano ponad 40 lotów.

Hakerzy uderzyli w rosyjskie linie lotnicze

Hakerzy uderzyli w rosyjskie linie lotnicze

Źródło:
PAP

Rynki pozytywnie zareagowały na osiągniecie porozumienia handlowego pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską. Amerykański dolar umocnił się wobec euro oraz japońskiego jena, z kolei bitcoin jest wyceniany po około 119 tysięcy dolarów za jeden token.

Rynki reagują na porozumienie handlowe

Rynki reagują na porozumienie handlowe

Źródło:
PAP

Coraz więcej osób kupuje domy na Karaibach, otrzymując w zamian paszport jednego z krajów regionu - pisze portal BBC. Program szczególnie atrakcyjny ma być dla Amerykanów niezadowolonych z "niestabilnej sytuacji politycznej" Stanów Zjednoczonych.

Kup tu dom, dostaniesz paszport. Program budzi kontrowersje

Kup tu dom, dostaniesz paszport. Program budzi kontrowersje

Źródło:
BBC

Ceny ciepła uwolniono 1 lipca. Jak poinformował minister energii Miłosz Motyka, obecnie jego resort pracuje nad rozwiązaniem, które ograniczyłoby podwyżki na rachunkach. Wskazał przy tym, że ewentualne przedłużenie zamrożenia cen kosztowałoby budżet państwa do 1,5 miliarda złotych.

Uwolnione ceny ciepła. Minister: to byłaby jedna z odpowiedzi

Uwolnione ceny ciepła. Minister: to byłaby jedna z odpowiedzi

Źródło:
PAP

W piątkowym losowaniu Eurojackpot odnotowano w Polsce wygraną drugiego stopnia w wysokości prawie 3,5 mln złotych. Padła ona w Nowym Sączu - poinformował Totalizator Sportowy.

Prawie 3,5 miliona złotych w Eurojackpot w Polsce. Wiemy, gdzie padła wygrana

Prawie 3,5 miliona złotych w Eurojackpot w Polsce. Wiemy, gdzie padła wygrana

Źródło:
tvn24.pl

Umowa handlowa, którą Stany Zjednoczone i Unia Europejska zawarły w niedzielę, jest gorsza od porozumienia osiągniętego wcześniej przez USA z Wielką Brytanią - ocenił w poniedziałek premier Węgier Viktor Orban.

Orban nie gryzie się w język

Orban nie gryzie się w język

Źródło:
PAP

Serek wiejski wraca do łask - jego popularność w USA rośnie tak szybko, że w niektórych sklepach zaczyna go brakować. Produkt, który przez lata kojarzony był głównie z dietą i kuchnią sprzed dekad, zyskał drugie życie dzięki młodym konsumentom i przepisom publikowanym na TikToku. Sprzedaż w Stanach Zjednoczonych wzrosła o 20 procent w ciągu ostatniego roku, a producenci nie nadążają za popytem.

Produkt tak popularny, że nie nadążają z dostawami. "Pracujemy bez przerwy"

Produkt tak popularny, że nie nadążają z dostawami. "Pracujemy bez przerwy"

Źródło:
CNN

Donald Trump ogłosił w niedzielę, że Stany Zjednoczone i Unia Europejska osiągnęły porozumienie w sprawie umowy handlowej. Stało się to po rozmowach prezydenta USA z przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulą von der Leyen w Turnberry w Szkocji. W ramach porozumienia ustanowiono stawkę celną w wysokości 15 procent na przeważającą część eksportu unijnego do Stanów Zjednoczonych.

Jest porozumienie handlowe między UE a USA

Jest porozumienie handlowe między UE a USA

Aktualizacja:
Źródło:
PAP

Wyspa Poveglia - uznawana za jedno z najbardziej tajemniczych miejsc w lagunie weneckiej - zostanie przekształcona w park miejski dostępny wyłącznie dla mieszkańców Wenecji. Od 1 sierpnia lokalna społeczność przejmie ją w 99-letnią dzierżawę od państwa i rozpocznie rewitalizację terenu, który przez stulecia służył jako miejsce kwarantanny oraz szpital psychiatryczny. Wokół wyspy narosła legenda.

Zakaz wstępu dla turystów. Mieszkańcy przejmują nawiedzoną wyspę

Zakaz wstępu dla turystów. Mieszkańcy przejmują nawiedzoną wyspę

Źródło:
CNN

Dane osobowe większości z 1,4 miliona klientów Allianz Life w Ameryce Północnej zostały wykradzione przez hakerów - poinformowała spółka-matka ubezpieczyciela.

Wyciek danych klientów giganta. Trwa dochodzenie

Wyciek danych klientów giganta. Trwa dochodzenie

Źródło:
BBC

- Kiedy słucham o tym, co w Polsce może wejść, to mam wrażenie, że cofam się (w czasie o) dwie dekady - mówiła w programie "Wstajesz i weekend" Marta Balukiewicz, autorka reportażu o czeskich parach jednopłciowych, odnosząc się do polskich projektów ustawy o związkach partnerskich. - Wygląda u nas to bardzo źle - ocenił na antenie TVN24 mecenas Artur Kula.

Polska "dwie dekady" za Czechami. "Wygląda to u nas bardzo źle"

Polska "dwie dekady" za Czechami. "Wygląda to u nas bardzo źle"

Źródło:
TVN24

W sobotnim losowaniu Lotto żadnemu z graczy nie udało się wytypować prawidłowo wszystkich sześciu liczb. Oznacza to, że kumulacja rośnie do dziesięciu milionów złotych. Oto wyniki losowania Lotto i Lotto Plus z 26 lipca 2025 roku.

Duża kumulacja w Lotto

Duża kumulacja w Lotto

Źródło:
tvn24.pl