Przedawnienie roszczeń – kiedy następuje? Jak liczyć termin przedawnienia?

● Przedawnienie roszczenia oznacza, że roszczenie to nadal istnieje, ale dłużnik może zgodnie z prawem odmawiać jego spłaty. ● Ogólne terminy przedawnienia zawarte w Kodeksie cywilnym wynoszą 3 lub 6 lat.  ● W przypadkach określonych odrębnymi przepisami funkcjonują inne terminy przedawnienia wynoszące od 6 miesięcy do nawet 20 lat. ● Termin zawity tym różni się od przedawnienia, że po jego upływie roszczenie wygasa.

Roszczenie to uprawnienie do żądania od określonej osoby zachowania się w określony sposób. Najczęściej roszczenia mają charakter majątkowy, pojawiają się w sytuacji, gdy na kimś – w rezultacie np. umowy kupna-sprzedaży albo złamania przepisów i otrzymania kary – ciąży obowiązek zapłaty. Osoba, której przysługuje roszczenie, nazywana jest wierzycielem, zaś osoba, która musi to roszczenie spełnić – dłużnikiem.

Ogólne zasady i terminy przedawniania roszczeń regulowane są art. 117-125 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny. Niektóre roszczenia, np. z tytułu mandatów karnych lub podatków PIT i VAT, regulowane są natomiast na mocy odrębnych aktów prawnych, m.in. ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń oraz ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Roszczenie zwykle wygasa, gdy zostanie spełnione albo gdy wierzyciel z niego zrezygnuje. Jeżeli natomiast roszczenie nie zostanie spłacone, ale wierzyciel nie domaga się jego spłaty, możliwe jest przedawnienie się roszczenia. Przedawnienie to sytuacja, w której po upływie określonego czasu dłużnik może bez konsekwencji odmówić spłaty roszczenia. Jest to forma jego ochrony przed sytuacją, w której po wielu latach bezczynności wierzyciel zacznie domagać się spełnienia dawnego roszczenia wraz z naliczonymi odsetkami.

Samo roszczenie w przypadku przedawnienia nie wygasa. Nadal istnieje, wierzyciel może wciąż domagać się jego spłaty, np. wysyłając listy ponaglające, a dłużnik może dobrowolnie to roszczenie spełnić. Co więcej, dłużnik, choć może w świetle prawa odmawiać spłaty roszczenia, pozostaje wciąż dłużnikiem i może zostać zgłoszony np. do Biura Informacji Gospodarczej, np. Krajowego Rejestru Długów (KRD). 

Ogóle zasady przedawniania roszczeń regulowane są art. 118 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim terminy przedawnienia wynoszą:

– sześć lat dla roszczeń majątkowych oraz dla roszczeń potwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu, m.in. poddanych egzekucji komorniczej, – trzy lata dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, m.in. umów kredytu lub pożyczki, umów najmu, rachunków za telefon.

Terminy przedawnienia wynoszące co najmniej dwa lata nie są przy tym liczone od dnia powstania roszczenia, ale od ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym roszczenie to powstało. Przykładowo roszczenie powstałe 15 czerwca 2010 roku i przedawniające się po trzech latach przedawni się nie 15 czerwca 2013 roku, ale 31 grudnia 2013 roku. W praktyce terminy przedawnienia roszczeń są więc najczęściej dłuższe niż trzy lub sześć lat.

Ponadto sześcioletni termin przedawnienia dotyczy wszystkich roszczeń potwierdzonych prawomocnym wyrokiem, również tych, które w świetle prawa miały wcześniej krótszy termin przedawnienia. Po ogłoszeniu wyroku sądu dotychczasowy termin przedawnienia zostaje w takim przypadku zastąpiony nowym, sześcioletnim, liczonym od dnia ogłoszenia.

W określonych odrębnymi przepisami sytuacjach przedawnienie następuje po upływie innych terminów niż określone w art. 118 Kodeksu cywilnego. Terminy te wynoszą:

– sześć miesięcy dla roszczeń pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki, roszczeń pomiędzy przewoźnikami, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu, – jeden rok dla roszczeń z tytułu umowy przewozu, mandatu za jazdę na gapę, z umowy przedwstępnej, – dwa lata dla roszczeń wynikających z tytułu umowy kupna-sprzedaży, nieopłaconej faktury, umowy o dzieło, zaliczek, debetu na rachunku bankowym, innych usług, – trzy lata dla roszczeń z tytułu umowy o pracę, niezwróconej kaucji, umowy ubezpieczeniowej, mandatów karnych, zobowiązań podatkowych wynikających z otrzymanej decyzji, np. w zakresie podatku od nieruchomości,  – pięć lat dla zobowiązań podatkowych powstających z mocy prawa, np. w zakresie podatku VAT, dochodowego, PCC, składek ZUS, – 20 lat dla szkód wynikających z wypadku komunikacyjnego, wypadku podczas pracy lub z przestępstwa, gdy w postępowaniu sądowym została orzeczona odpowiedzialność sprawcy.

W przypadku przedawnienia mandatów terminy przedawnienia mogą być ponadto różne w zależności do tego, jaki to rodzaj mandatu. 

Pojęciem podobnym do przedawnienia jest termin zawity. Termin zawity to rodzaj terminu, w przypadku którego niepodjęcie przed jego upływem określonego działania powoduje definitywne wygaśnięcie prawa do tego działania. W przypadku roszczenia oznacza to, że nieuregulowanie go przez dłużnika w terminie skutkuje wygaśnięciem tego roszczenia.

Termin zawity różni się ponadto od przedawnienia tym, że dotyczy często roszczeń niemajątkowych, zaś uprawnienie do uchylania się od uregulowania roszczenia przez dłużnika pojawia się z urzędu, ponieważ roszczenie to wygasa – nie jest już potrzebne kierowanie sprawy do sądu. 

Zachowek jest prawnym zabezpieczeniem najbliższych zmarłego, że otrzymają oni określoną część jego majątku nawet w sytuacji bycia pominiętym przez zapisy testamentu lub dokonane darowizny. 

Prawo do zachowku przysługuje rodzicom, małżonkom, dzieciom i wnukom zmarłego. Osoby te mają jednak ograniczony czas na zgłoszenie roszczenia o należny sobie zachowek. Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie pięciu lat od ogłoszenia testamentu zmarłego. 

Proces upływu terminu przedawnienia nazywany jest biegiem przedawnienia. Rozpoczyna się on najczęściej w dniu, w którym dane roszczenie stało się wymagalne, np. w dniu upływu terminu zapłaty faktury, zaś kończy się w dniu upływu terminu przedawnienia. 

Należy pamiętać, że terminy upływu roszczenia wynoszące dwa lata lub więcej upływają zawsze ostatniego dnia roku kalendarzowego (nie równo po upływie np. dwóch lat), zaś w przypadku prawomocnych orzeczeń sądu liczone są od dnia ogłoszenia wyroku.

W określonych sytuacjach bieg upływu przedawnienia może zostać przerwany, co oznacza jego czasowe zawieszenie. Sytuacja taka ma miejsce m.in. w czasie:

– skierowania sprawy do sądu, – wniosku o przeprowadzenie egzekucji komorniczej, – uznania przez dłużnika swojego zobowiązania lub spłaty jakiejkolwiek jego części, – ugody wierzyciela z dłużnikiem, – niemożliwości dochodzenia przed sądem swoich roszczeń przez wierzyciela z powodu siły wyższej.

Akty prawne: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń, Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych