Czym są ciała niebieskie i jak określić ich pozycje

● Ciała niebieskie to ogólna nazwa obiektów znajdujących się w przestrzeni Wszechświata.

● Ciałem niebieskim nazywa się każdy obiekt istniejący w kosmosie, zwłaszcza planetę, gwiazdę lub księżyc.

● Do opisu kierunku ciał niebieskich stosuje się współrzędne astronomiczne – współrzędne sferyczne.

Niejako wbrew przytoczonej powyżej definicji, nie wszystkie obserwowane na niebie zjawiska nazywamy ciałami niebieskimi. Część z nich to po prostu elementy pogody, czyli lokalnych czynników zachodzących w atmosferze, jak np. tęcza czy zorza polarna. Czym więc są ciała niebieskie? Są to obiekty w przestrzeni kosmicznej, a więc znajdujące się poza atmosferą ziemską. Nasuwa się zatem pytanie – jakie ciało niebieskie znajduje się najbliżej Ziemi? Jest to Księżyc, czyli jedyny naturalny satelita ziemski i jedyny do tej pory obiekt w kosmosie, do którego dotarł człowiek.

Inne ciała niebieskie to znane wszystkim Słońce, czyli najbliższa nam gwiazda, wokół której krążą Ziemia i inne planety Układu Słonecznego. Wszystkie one, wraz ze swoimi satelitami, również są ciałami niebieskimi, a wiele z nich można dojrzeć z Ziemi bezpośrednio, jak np. Jowisza, Wenus, Marsa, Merkurego, albo za pośrednictwem teleskopu (Urana, Neptuna). Również wszystkie gwiazdy, mgławice, planetoidy, komety nazywamy ciałami niebieskimi. Obserwując ich położenie, układy, pozorny ruch na nieboskłonie, można dokonywać pomiarów w czasie i przestrzeni.

Od zarania dziejów ludzie obserwowali zjawiska widoczne na niebie. Astronawigacja to umiejętność określenia pozycji m.in. statku czy samolotu na podstawie pomiarów i obserwacji ciał niebieskich. Jest to najstarsza metoda nawigacyjna, używana już w starożytności.

Łatwo nauczyć się np. wyznaczania kierunku północnego: wskazuje go widoczna na półkuli północnej Polaris – czyli Gwiazda Polarna. Wystarczy odnaleźć gwiazdozbiór Wielkiego Wozu (będący częścią konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy). Jeśli spojrzymy na dwie gwiazdy tworzące jego tylną ścianę i przedłużymy tworzoną przez nie odległość na kolejnych pięć odcinków w linii prostej, to trafimy idealnie na Gwiazdę Polarną, będącą końcem dyszla konstelacji Małego Wozu. Ponieważ gwiazda ta wskazuje kierunek północny, z łatwością ustalimy w bezchmurną noc pozostałe strony świata, nawet bez pomocy kompasu.

Od wieków obserwacja nieba, zwłaszcza tego nocnego, służyła ludziom wszelkich kultur do określania się w czasie i przestrzeni. Pierwsze kalendarze były konstruowane na podstawie zmieniających się faz księżyca, a polinezyjscy i greccy żeglarze potrafili tak dobrze nawigować za pomocą gwiazd, że bez problemu docierali w odległe zakątki i rozprzestrzeniali swoją kulturę na znacznych obszarach.

Najstarszym znanym przyrządem służącym między innymi do astronawigacji jest pochodzący z drugiego stulecia przed naszą erą tzw. mechanizm z Antykithiry. Znaleziony został na wraku starożytnego rzymskiego statku na terenie dzisiejszej Grecji, a jego możliwości technologiczne wydają się nieprawdopodobnie zaawansowane jak na czasy, w których powstał. Podobne mechanizmy w Europie zaczęły powstawać dopiero pod koniec średniowiecza, a pomysłodawcą podobnych maszyn liczących był Leonardo da Vinci.

Urządzeniem również służącym do nawigacji od czasów starożytnych aż do XVIII wieku było astrolabium, używane między innymi przez polskiego uczonego, Mikołaja Kopernika, a także przez arabskich żeglarzy w średniowieczu czy europejskich podróżników z czasów wielkich odkryć geograficznych. Umiejętność określenia pozycji ciał niebieskich i astronawigacji za pomocą precyzyjnie skonstruowanych mechanizmów były podstawą jednych z najważniejszych dla naszej cywilizacji i nauki odkryć. WIĘCEJ: Astrolabium – do czego służy, jak działa i jak wykonać je samodzielnie?

Umiejętność rozpoznawania ciał niebieskich i pozycjonowania się na ich podstawie może służyć bardzo zaawansowanym celom, co pokazuje nam historia wielkich odkrywców i żeglarzy. Może też jednak być dla nas czystą przyjemnością w świadomej obserwacji nieba. Warto wybrać się z atlasem nieba i teleskopem na nocne obserwacje, najlepiej z dala od miasta, ponieważ sztuczne światła znacznie utrudniają (a czasem wręcz uniemożliwiają) obserwację nieboskłonu. Spoglądając w przestworza pełne gwiazd, planet i innych ciał niebieskich, możemy poczuć się jak nasi przodkowie, pragnący poznać tajemnice stojące za ich położeniem i wędrówką gwiazd po firmamencie.

ZOBACZ TEŻ: Co to jest heliograf i do czego służy?

Źródła: Encyklopedia PWN https://ciekawostkihistoryczne.pl nightscapes.pl