Pszczoła miodna (Apis mellifera) to owad, o którym słyszał każdy. Ten gatunek nazywany jest społecznym, jednak nie wszystkie pszczoły wykształciły socjalny tryb życia. W przyrodzie występują również gatunki pasożytnicze, takie jak koczownice (Nomada), które nie budują własnych gniazd oraz pszczoły samotnice, np. pszczoła murarka (Osmia) samotnie wychowująca swoje potomstwo.
Pszczoły dzielą się na gatunki społeczne, samotne i pasożytnicze.
Pszczoły miodne żyją w rodzinach, które tworzą: królowa-matka, robotnice i trutnie.
Królowa pszczół może składać dziennie nawet 2,5 tysiąca jaj, a w ciągu jednego sezonu ponad 100 tysięcy.
Truteń ma za zadanie unasiennić królową, a gdy to zrobi, umiera z powodu utraty żądła.
Pszczoły mogą użądlić tylko raz, a ich jad jest niebezpieczny dla osób na niego uczulonych.
Pszczoła miodna – charakterystyka i struktura społeczna
Pszczoła miodna waży około 100 mg, a jej długość wynosi zazwyczaj od 1,3 do 1,5 cm. Jak wygląda pszczoła? Posiada trzy pary odnóży, z których trzecia służy do przenoszenia pyłku. Skrzydła pszczoły są błoniaste i przezroczyste, jej tułów natomiast jest owalny, pokryty małymi włoskami w kolorze brunatno-żółtym. Oczy pszczoły zbudowane są z ommatidiów, czyli tysięcy drobnych oczek. Tylna część ciała pszczoły to odwłok, na którego zakończeniu znajduje się aparat żądłowy.
Struktura społeczna pszczół, czyli rój pszczeli, dzieli się na trzy poziomy:
1. Królowa-matka
Jedyna samica, która składa jaja w danej społeczności, co jest jej głównym zadaniem. Królowa pszczół w jednym gnieździe może być tylko jedna i tylko jeden raz w swoim życiu zostaje zapłodniona (matka pszczela kopuluje raz w życiu w trakcie lotu godowego, odbywającego się 5-8 dnia od osiągnięcia dorosłej formy; jej zbiornik nasienny musi zostać napełniony nasieniem – w tym procesie bierze udział wiele trutni). Matka pszczela jest w stanie złożyć dziennie nawet 2500 jaj, z których rozwinąć się mogą żeńskie osobniki (robotnice oraz inne królowe, które założą własne gniazda) wykluwające się z zapłodnionych jaj i męskie z jaj niezapłodnionych, czyli trutnie. W ciągu jednego sezonu samica może złożyć ponad 100 tys. jaj. Królowa pszczół może żyć nawet kilka lat.
2. Robotnice
W ulu przebywa zazwyczaj około 50 tys. robotnic, które są posłuszne królowej. Te z pszczół robotnic, które urodziły się przed zimą mogą przeżyć w gnieździe kilka miesięcy, natomiast te urodzone latem żyją około 20 dni. Robotnice mają wiele obowiązków, do których należy m.in. pielęgnacja larw, zbieranie pokarmu, ochrona wejścia do ula czy budowa plastrów. Życie robotnicy podzielone jest na dwa etapy: w pierwszym jest pszczołą miodną ulową, gdzie zajmuje się pielęgnacją dojrzewających larw i pracami porządkowymi w gnieździe, natomiast w drugim etapie staje się pszczołą lotną i jej głównym zadaniem jest zbieranie pokarmu. Robotnica lotna może pracować nawet pięć godzin i odlatywać od ula na odległość 5 kilometrów.
3. Trutnie
Każdy truteń ma za zadanie unasiennić, czyli zapłodnić królową. Przed okresem godowym trutnie nie pełnią żadnych funkcji społecznych. Te trutnie, które zaplemnią królową, giną, a pozostałe pomagają ocieplić gniazdo. Późną jesienią trutnie są przepędzane z gniazda i w niedługim czasie umierają przez niskie temperatury oraz brak pożywienia. Średnia długość życia trutnia, który nie dostał się do królowej, by ją unasiennić, wynosi 50 dni.
Pszczoła samotnica – opis i przykłady
Pszczoły samotnice, znane też jako pszczoły samotne, samodzielnie zakładają gniazda i wychowują swoje potomstwo. Co ciekawe, większość gatunków pszczół to samotnice, a w Polsce występują m.in.:
- pszczoła murarka (Osmia),
- pszczoła smuklik (Halictus),
- pszczoła zadrzechnia (Xylocopa),
- pszczoła makatka (Anthidium),
- pszczoła miesierka (Megachile).
Pszczoły samotnice dzielą się na osobniki kopiące gniazda w ziemi, np. miesierki oraz poszukujące gotowych norek lub szczelin, np. murarki. Mimo że pszczoły te żyją samotnie, często bytują w koloniach i nie unikają towarzystwa innych matek. Co więcej, rzadko dochodzi do konfliktów i w przeciwieństwie do pszczół miodnych, pszczoły samotnice nie żądlą w obronie swoich gniazd.
Inne, często spotykane w Polsce gatunki pszczołowate
Do rodziny pszczołowatych należy wiele owadów. Szacuje się, że gatunków w tej rodzinie może być ponad 5800. Poza wspomnianymi już pszczołami miodnymi i samotnicami, w Polsce spotkać można ponad 450 gatunków z rodziny pszczołowatych, do których należą m.in.:
- trzmiel (Bombus) – np. trzmiel ziemny (Bombus terrestris), trzmiel gajowy (Bombus lucorum), trzmiel ogrodowy (Bombus hortorum), trzmiel łąkowy (Bombus pratorum), - trzmielec, brzmik (Psithyrus) – np. trzmielec ziemny (Psithyrus vestalis), trzmielec czarny (Psithyrus rupestris), - pszczoły zadrzechniowate (Xylocopinae) – np. zadrzechnia fioletowa, zwana też czarną pszczołą (Xylocopa violacea), rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea), - pszczoły koczownicowate (Nomadinae) – np. podsobki (Biastini), trutnicuwki (Ammobatoidini).
Hodowla pszczół
Hodowlą pszczół można zajmować się na dwa sposoby. Najpopularniejszą metodą jest zakładanie pasieki, czyli uprawianie pszczelarstwa. W tym przypadku hodowla dotyczy pszczół miodnych, dla których rozstawia się ule tworzące pasiekę. Pasieka natomiast może być stacjonarna lub wędrowna – w zależności o tego, jaki miód pszczelarz chce uzyskać.
Można hodować również pszczoły samotnice, np. murarki ogrodowe, którym do stworzenia gniazda wystarczy kawałek trzciny lub kory. Pszczoły samotne hoduje się głównie w celu efektywniejszego zapylania kwiatów, które staje się takie, gdy zapylaczami jest kilka gatunków pszczół.
Z jednego ula, czyli od jednej pszczelej rodziny, można uzyskać około 8-10 kg miodu i kilogram wosku.
Czy użądlenie pszczoły jest groźne?
Użądlenie pszczoły jest szczególnie niebezpieczne dla osób, które są uczulone na jad tego owada, gdyż może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Osoby, które nie są alergikami powinny zgłosić się na pogotowie w przypadku użądlenia przez pszczołę w okolice nosa, gardła, szyi lub jamy ustnej, ponieważ opuchlizna pojawiająca się często po użądleniu przez pszczołę może spowodować trudności z oddychaniem.
Pszczoła a osa - różnice
Różnic między tymi dwoma owadami jest naprawdę dużo. Najistotniejszą jest fakt, że pszczoła może użądlić tylko raz (po czym traci żądło i ginie), natomiast osa może zrobić to wielokrotnie, co sprawia, że jest bardziej agresywna. Kolejną różnicą między pszczołą a osą jest ich wygląd. Osa jest nieco dłuższa i smuklejsza, a jej ciało nie jest tak bardzo owłosione, jak w przypadku pszczoły. Pszczoły są również ciemniejsze od os i mają mniej wyraźne przewężenie między tułowiem a odwłokiem (stąd określenie „talia osy”). Ostatnią, główną różnicą między pszczołami a osami jest to, że osy nie zbierają nektaru z kwiatów, a co za tym idzie, nie wytwarzają miodu.
Autor: aw / Źródło: „Atlas pospolitych gatunków pszczół Polski”, Mikołaj Borański, Dariusz Teper
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock