Stan wojenny 1981

Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce ogłosił 13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski. O godzinie 6.00 rano Polskie Radio nadało wystąpienie, w którym informował Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju. Następnie przemówienie wyemitowała Telewizja Polska.

Jako oficjalny powód wprowadzenia stanu nadzwyczajnego władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podały pogarszającą się sytuację gospodarczą kraju. "Struktury państwa przestają działać. Gasnącej gospodarce zadawane są codziennie nowe ciosy. Warunki życia przytłaczają ludzi coraz większym ciężarem" - mówił w swoim wystąpieniu gen. Wojciech Jaruzelski. Ukonstytuowanie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego miało służyć "ochronie porządku prawnego w państwie, stworzeniu gwarancji wykonawczych, które umożliwią przywrócenie ładu i dyscypliny".

Aresztowania działaczy opozycji przez oddziały ZOMO rozpoczęły się już nocą z 12 na 13 grudnia 1981 roku. W pierwszym dniu obowiązywania stanu wojennego zaangażowano w sumie 100 tys. żołnierzy Wojska Polskiego i funkcjonariuszy MSW. Na ulice miast wyjechały czołgi, pojazdy opancerzone i wozy bojowe piechoty.

13 grudnia zaraz po północy przestały działać telefony, a funkcjonariusze służb obsadzili wszystkie obiekty radia i telewizji. Rezerwiści powołani do jednostek milicji, zmobilizowani członkowie ORMO, a także emeryci SB i MO otrzymali broń.

W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego w wielu zakładach pracy ogłoszono strajki i akcje protestacyjne, m.in. w Stoczni Gdańskiej i Kopalni Węgla Kamiennego "Wujek", gdzie funkcjonariusze ZOMO zastrzelili podczas pacyfikacji strajku dziewięciu górników. Do dużych manifestacji doszło w Gdańsku. Do ich stłumienia skierowano oddziały ZOMO, wiele osób zostało rannych.

Wprowadzenie stanu wojennego wiązało się z wprowadzeniem szeregu restrykcji. To m.in.:

internowanie przywódców NSZZ "Solidarność", doradców związku, intelektualistów powiązanych z opozycją, działaczy opozycji demokratycznej; ogółem w czasie stanu wojennego zostało internowanych ok. 10 tys. osób;

skazanie na kary więzienia wielu przywódców strajków i protestów oraz ich uczestników;

masowe zwolnienia z pracy za udział w strajkach i protestach;

zdelegalizowanie wielu organizacji (m.in. Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Polskich Artystów Plastyków, Związek Literatów Polskich);

militaryzacja wielu instytucji oraz sektorów gospodarki, w tym komunikacji, telekomunikacji, energetyki, górnictwa, fabryk, portów morskich;

zakaz strajków, zgromadzeń, działalności związkowej i społecznej;

przejście działalności sądów w tryb doraźny;

wyłączenie telefonów (po przywróceniu łączności, rozmowy telefoniczne były cenzurowane);

cenzura korespondencji;

godzina milicyjna z zakazem przemieszczania się od 19.00 do 6.00 (później od 22.00);

zakaz zmiany miejsca pobytu bez wcześniejszego zawiadomienia władz administracyjnych;

wstrzymanie wydawania prasy, poza rządowymi tytułami: "Trybuna Ludu" i "Żołnierz Wolności"; niektóre tytuły zostały zlikwidowane (np. "Kultura");

zamknięcie granic państwa i lotnisk cywilnych z zakazem wyjazdów za granicę dla obywateli;

czasowe zawieszenie zajęć w szkołach i na uczelniach wyższych.

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r. 22 lipca 1983 ogłoszono zniesienie stanu wojennego i likwidację Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego.

Wprowadzenie stanu wojennego nie przyniosło poprawy sytuacji gospodarczej w kraju. Nadal utrzymywały się braki w sklepach i reglamentacja wielu towarów. Działania władz przyczyniły się do podwyżki cen żywności średnio o 241 procent, a także opału i energii średnio o 171 procent. Nastąpił spadek realnych dochodów ludności średnio o około jedną trzecią.

Stan wojenny skłonił tysiące Polaków, zwłaszcza młodych ludzi, do wyjazdu z kraju. Na emigrację udały się tysiące naukowców, lekarzy i inżynierów.

Liczbę ofiar śmiertelnych stanu wojennego Instytut Pamięci Narodowej oszacował na 56.