Deficyt budżetowy – czym jest, jakie są jego przyczyny i skutki

Źródło:
TVN24 Biznes
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
wideo 2/5
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok

Deficyt budżetowy jest zjawiskiem powszechnym, stale występuje on również w Polsce. Różne są jednak źródła tego deficytu i konsekwencje, jakie powoduje dla gospodarki. Czym jest deficyt budżetowy? Jakie są jego przyczyny i czym grozi zbyt wysoki jego poziom? 

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki budżetowe przewyższają dochody.Wyróżnia się deficyt rzeczywisty, strukturalny i cykliczny (koniunkturalny).Długookresowy deficyt budżetowy osłabia gospodarkę i zmniejsza jej stabilność.Występowanie deficytu budżetowego wpływa na wzrost długu publicznego.

Pojęcie deficytu oraz nadwyżki budżetowej uregulowane jest w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W art. 113 tej ustawy wskazane są również dopuszczalne sposoby finansowania deficytu budżetu państwa. Wielkość deficytu na dany rok budżetowy określa się natomiast w corocznej ustawie budżetowej.

Co to jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki w danym budżecie są wyższe niż jego dochody. Inaczej mówiąc, jest to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu w danym okresie. Deficyt budżetowy bywa też potocznie nazywany dziurą budżetową.

Sytuacja odwrotna, a więc dodatnia różnica między dochodami a wydatkami, nazywana jest nadwyżką budżetową.

Najczęściej o deficycie mówi się w kontekście budżetu państwa w danym roku budżetowym. Wystąpienie deficytu budżetowego oznacza, że nie jest możliwe zrealizowanie wszystkich zaplanowanych wydatków bez korzystania z dodatkowych źródeł finansowania. 

Rodzaje deficytu budżetowego

Wyróżnia się trzy rodzaje deficytu budżetowego:

– rzeczywisty, będący faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami budżetowymi; – strukturalny, będący hipotetyczną wartością wyliczoną przy założeniu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki; – cykliczny, będący konsekwencją cykli koniunkturalnych i cyklicznie występujących w gospodarce okresów recesji i ożywienia.   

Źródła finansowania deficytu budżetowego

Wystąpienie deficytu budżetowego nieodłącznie wiąże się z koniecznością jego sfinansowania. Ponieważ w budżecie zabrakło na to pieniędzy, muszą one zostać pozyskane z dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania.

Dopuszczalne źródła finansowania deficytu budżetowego wymienia ustawa o finansach publicznych. Są to:

– nadwyżki budżetu państwa z poprzednich lat, – kredyty zaciągane w bankach, – pożyczki, – sprzedaż skarbowych papierów wartościowych, – prywatyzacja majątku Skarbu Państwa, – środki ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek, – nadwyżki budżetu środków europejskich.

Pokrywanie deficytu budżetowego z dodatkowych źródeł finansowania wpływa na wzrost długu publicznego.

Deficyt budżetowy a dług publiczny

Pojęcie deficytu budżetowego nie jest tym samym, co pojęcie długu publicznego. Deficyt budżetu państwa odnosi się zawsze do określonego, rocznego budżetu, w którym wydatki przewyższyły dochody. 

Dług publiczny jest natomiast sumą niespłaconych zobowiązań zaciągniętych przez państwo we wszystkich wcześniejszych rocznych budżetach. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że dług publiczny to suma wszystkich wcześniejszych deficytów budżetowych pomniejszona o ewentualne nadwyżki. 

Przyczyny deficytu budżetowego

Deficyt budżetu państwa może być zaplanowany, a więc ustalony w danej ustawie budżetowej, albo powstać samoistnie na skutek nieskutecznej realizacji ustawy budżetowej, albo niezależnych, niekorzystnych zjawisk w środowisku gospodarczym.

Jednocześnie różne mogą być przyczyny deficytu budżetowego. Ponieważ źródłem dochodów państwa są przede wszystkim podatki, najczęstszą przyczyną deficytu jest ich złe zaplanowanie – czyli ustalenie podatków w niewłaściwej wysokości lub nieskuteczność w ich ściąganiu

Drugą najczęstszą przyczyną deficytu budżetowego są nadmierne wydatki. Spowodowane mogą być na przykład niską efektywnością gospodarowania środkami albo nadmiernym poziomem zatrudnienia w podmiotach finansowanych z budżetu państwa. Źródłem nadmiernych wydatków i w konsekwencji deficytu budżetowego może być również prowadzenie zbyt kosztownych programów socjalnych albo militaryzacja kraju.

Skutki deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy spowodowany niezbilansowaniem wydatków i dochodów jest zjawiskiem niepożądanym. Jeżeli deficyt pojawia się na zmianę z nadwyżkami, jego znaczenie nie musi być negatywne – w dłuższym okresie deficyty i nadwyżki mogą się równoważyć. 

Gorszą sytuacją jest natomiast tak zwany deficyt długookresowy, a więc regularnie występujący w kolejnych budżetach. Powoduje on wówczas pogorszenie się koniunktury gospodarczej w danym państwie oraz wzrost niepewności i niestabilności w jego gospodarce. Długookresowy deficyt budżetowy wiąże się również z występowaniem wielu niekorzystnych zjawisk i procesów gospodarczych, np. nadmiernej inflacji czy spadku aktywności gospodarczej.

Deficyt budżetowy wiąże się ponadto z koniecznością jego pokrycia z dodatkowych źródeł finansowania. Oznacza to ponoszenie kosztów tego finansowania, np. w postaci oprocentowania zaciągniętego kredytu bankowego albo oprocentowania wyemitowanych obligacji skarbu państwa.

Deficyt budżetowy w Polsce

Ponieważ deficyt budżetowy jest zjawiskiem niekorzystnym, państwa dążą do tego, aby budżet się bilansował, lub aby deficyt budżetowy był jak najmniejszy. W praktyce deficyt budżetowy jest jednak powszechny i występuje w większości państw na świecie.

Sytuacja taka ma miejsce również w Polsce, gdzie można mówić o długookresowym deficycie budżetowym. Od 1990 roku w każdej kolejnej ustawie budżetowej był zaplanowany deficyt, a rzeczywiste wydatki państwa przekraczały dochody budżetowe i powiększały wielkość długu publicznego. 

Wysokość tego deficytu każdego roku jest inna, nie przekracza jednak kilkudziesięciu miliardów złotych. Przykładowo w 2015 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł 42,6 mld zł, zaś w 2019 13,7 mld zł. 

Jednocześnie przepisy Unii Europejskiej, w trosce o spójność europejskiego obszaru gospodarczego, ustanawiają maksymalne dopuszczalne poziomy deficytu budżetowego oraz długu publicznego państw członkowskich. Poziomy te to deficyt budżetowy nie większy niż 3 proc. PKB oraz dług publiczny nie większy niż 60 proc. PKB. 

Przekroczenie tych wartości powoduje objęcie danego państwa procedurą nadmiernego deficytu i zobowiązuje je do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Polska była objęta tą procedurą dwukrotnie – w latach 2004-2008 oraz 2009-2015. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Dom gotowy w kilka godzin - tak reklamują się firmy sprzedające budynki modułowe. Ale rozwiązania alternatywne mają też swoje wady: gorszą akustykę, mniejszą trwałość. To jednak nie zniechęca tych, którzy nie chcą poświęcać lat na budowę. - To jest najlepszy dom na świecie. Nic się nie sypie, nie cieknie - mówi nam Małgorzata z Dolnego Śląska. - Dom na pokolenia? Kto dzisiaj takiego potrzebuje? - pyta.

Polacy nie chcą męczyć się z budową domu. Oto rozwiązanie

Polacy nie chcą męczyć się z budową domu. Oto rozwiązanie

Źródło:
tvn24.pl

Amerykańska agencja kosmiczna NASA zapowiedziała, że w najbliższym czasie z pracy odejdzie około 20 procent zatrudnionych - poinformowała agencja Reuters. Według przedstawicieli NASA, decyzja ma na celu usprawnienie funkcjonowania instytucji.

Potężne cięcia w NASA. "Katastrofalne skutki"

Potężne cięcia w NASA. "Katastrofalne skutki"

Źródło:
PAP

Rosnące globalne zainteresowanie japońską herbatą matcha przekłada się na gwałtowny wzrost cen. Eksperci wskazują, że boom na ten produkt, połączony z ograniczoną podażą i barierami handlowymi, powoduje trudności w zaopatrzeniu.

Globalny szał. "Proszą nawet o kilogram dziennie"

Globalny szał. "Proszą nawet o kilogram dziennie"

Źródło:
BBC

Na obecnym etapie nie da się jednoznacznie ocenić jakości gazu ziemnego w złożu odkrytym w pobliżu Świnoujścia - ocenił profesor Christian Holden z Norweskiego Uniwersytetu Naukowo-Technicznego (NTNU) w Trondheim. Jego zdaniem nie są również znane potencjalne koszty inwestycji ani wydobycia.

Złoża na Bałtyku. Ekspert studzi entuzjazm

Złoża na Bałtyku. Ekspert studzi entuzjazm

Źródło:
PAP

Sektor lotniczy mierzy się obecnie z wyjątkowo trudną sytuacją - oceniają ekonomiści Allianz Research w najnowszym raporcie. Z jednej strony rośnie globalny popyt na podróże lotnicze, z drugiej - zakłócenia w łańcuchach dostaw ograniczają dostępność nowych maszyn.

Branża w krytycznym momencie. "Poważne wąskie gardło"

Branża w krytycznym momencie. "Poważne wąskie gardło"

Źródło:
PAP

Średnia kwota podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), płaconego przez Polaków, wyniosła w 2025 roku pięć tysięcy złotych - wynika z raportu firmy PITax. To wzrost o czterdzieści dwa procent w porównaniu z rokiem 2023.

Rekordzista otrzymał 193 tysiące złotych

Rekordzista otrzymał 193 tysiące złotych

Źródło:
PAP

Już wkrótce podróżowanie po krajach Bliskiego Wschodu stanie się łatwiejsze pod względem formalnym. Wszystko za sprawą nowej wizy turystycznej - The GCC Grand Tours Visa - która umożliwi swobodne odwiedzanie Arabii Saudyjskiej, Bahrajnu, Kataru, Kuwejtu, Omanu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich.

Jedna wiza do sześciu krajów

Jedna wiza do sześciu krajów

Źródło:
PAP

Elektryki, hybrydy, auta o napędzie wodorowym i alternatywnym - o takie pojazdy ma się wydłużyć lista samochodów, którym przysługiwałby zwrot kosztów użytkowania - wynika z odpowiedzi Ministerstwa Infrastruktury dla tvn24.pl. Stawki za tak zwane kilometrówki mają być obliczane na podstawie mocy silnika, a nie pojemności, jak było do tej pory.

Zmiany w kilometrówkach. Kto może na tym zyskać?

Zmiany w kilometrówkach. Kto może na tym zyskać?

Źródło:
tvn24.pl

- Jesteśmy w tej chwili dwudziestą największą gospodarką na świecie, ale oczywiście chcemy więcej. Musimy wzmocnić kluczowe branże polskiego przemysłu, chociażby przemysł kosmiczny, który ma potencjał do tego, aby w polskiej gospodarce mieć rosnące znaczenie - powiedział w "Faktach po Faktach" minister finansów i gospodarki Andrzej Domański. Pytany o plany podniesienia kwoty wolnej od podatku minister nie podał konkretnej daty.

"Jesteśmy 20. gospodarką świata, ale chcemy więcej"

"Jesteśmy 20. gospodarką świata, ale chcemy więcej"

Źródło:
TVN24

W piątek w Eurojackpot została rozbita olbrzymia kumulacja. W Polsce padła duża wygrana drugiego stopnia w wysokości prawie 3,5 miliona złotych. Oto wyniki losowania z 25 lipca 2025 roku.

Kumulacja w Eurojackpot rozbita. Wysoka wygrana w Polsce

Kumulacja w Eurojackpot rozbita. Wysoka wygrana w Polsce

Źródło:
tvn24.pl

Bezpieczna podróż to nie tylko przestrzeganie przepisów, ale także świadome decyzje, które pozwolą uratować życie - przekazała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) w drogowym dekalogu bezpiecznego kierowcy. Jak podkreślono, kluczowe znaczenie mają między innymi odpowiednie przygotowanie pojazdu, zabezpieczenie bagażu i pełna koncentracja za kierownicą.

Jak bezpiecznie dotrzeć do celu? Wakacyjny kodeks dla kierowców

Jak bezpiecznie dotrzeć do celu? Wakacyjny kodeks dla kierowców

Źródło:
PAP

W przyszłym tygodniu ceny na stacjach paliw pozostaną względnie stabilne - przewidują analitycy e-petrol. Z kolei według Biura Maklerskiego Reflex, możliwe są delikatne spadki. Za litr benzyny Pb95 kierowcy płacą obecnie o 52 gr mniej niż przed rokiem. Diesel w skali roku staniał o 37 gr na litrze - wskazali analitycy Refleksu.

Sytuacja na stacjach benzynowych jest "korzystna dla kierowców"

Sytuacja na stacjach benzynowych jest "korzystna dla kierowców"

Źródło:
PAP

Meta, właściciel Facebooka i Instagrama, poinformowała, że z początkiem października przestanie wyświetlać reklamy związane z polityką, wyborami i kwestiami społecznymi dla użytkowników w Unii Europejskiej. Decyzja amerykańskiego koncernu wynika "z powodu niepewności prawnej wynikającej z przepisów Unii Europejskiej dotyczących reklam politycznych".

Bez politycznych reklam na Facebooku i Instagramie

Bez politycznych reklam na Facebooku i Instagramie

Źródło:
Reuters

Właściciel koncernu LVMH Bernard Arnault powiedział w czwartek "Wall Street Journal", że naciska na europejskich przywódców, by zawarli porozumienie handlowe z USA. Według gazety najbogatszy Europejczyk zachęca do przyjęcia warunków podobnych do tych, które USA zawarły z Japonią.

Najbogatszy Europejczyk "naciska ze wszystkich sił" na liderów UE

Najbogatszy Europejczyk "naciska ze wszystkich sił" na liderów UE

Źródło:
PAP

Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) ostrzegł w piątek przed talerzami z Chin, dystrybuowanymi przez Woolworth Polska. Powodem jest stwierdzona wysoka migracja ołowiu, która może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia - poinformowano w komunikacie.

Talerze z Chin wycofane ze sklepów. "Istotne zagrożenie dla zdrowia"

Talerze z Chin wycofane ze sklepów. "Istotne zagrożenie dla zdrowia"

Źródło:
PAP

Komornicy będą mogli pracować do 70. roku życia. Tak wynika z nowelizacji ustawy, którą podpisał prezydent Andrzej Duda. Wcześniejsze regulacje pozwalały na pracę do 65. roku życia. Ta sama nowela znosi także maksymalny okres asesury komorniczej, wynoszący obecnie 6 lat.

Koniec z dyskryminacją komorników. Prezydent podpisał nowelizację

Koniec z dyskryminacją komorników. Prezydent podpisał nowelizację

Źródło:
PAP

Spółka Pepco Germany planuje przeorganizować swoją sieć sklepów w Niemczech w ramach postępowania restrukturyzacyjnego i w związku z tym złożyła wniosek o upadłość - poinformowano w komunikacie prasowym.

Niemiecki oddział popularnej sieci składa wniosek o upadłość

Niemiecki oddział popularnej sieci składa wniosek o upadłość

Źródło:
PAP

PKO BP, mBank, ING Bank Śląski, Alior Bank, Bank BPH, Bank Pocztowy - w tych instytucjach finansowych zaplanowano prace serwisowe w nadchodzących dniach. Klienci niektórych z nich powinni zaopatrzyć się na wszelki wypadek w gotówkę. Sprawdziliśmy, jakie prace planują banki.

Prace serwisowe w bankach. Lepiej wypłacić gotówkę

Prace serwisowe w bankach. Lepiej wypłacić gotówkę

Źródło:
tvn24.pl

Administracja prezydenta USA Donalda Trumpa wydała koncernowi Chevron nową licencję na wydobycie ropy w Wenezueli – podał w czwartek dziennik "Washington Post", powołując się na anonimowe źródła. Oznacza to zwrot w polityce Waszyngtonu wobec reżimu w Caracas.

Zwrot Trumpa. Licencja na wydobycie ropy w kraju o największych na świecie złożach

Zwrot Trumpa. Licencja na wydobycie ropy w kraju o największych na świecie złożach

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Amerykańska firma technologiczna Intel poinformowała w czwartek, że rezygnuje z realizacji zapowiadanych inwestycji w Polsce i w Niemczech. Intel planował otworzyć fabrykę półprzewodników pod Wrocławiem.

Gigant rezygnuje z wielkiej inwestycji w Polsce

Gigant rezygnuje z wielkiej inwestycji w Polsce

Źródło:
PAP

Nie chciałbym, by nie tylko takie decyzje jak mrożenie cen energii, ale też decyzje strategiczne dla polskiej energetyki były wetowane - powiedział w programie "Jeden na jeden" na antenie TVN24 minister energii Miłosz Motyka. Zapowiedział, że złożenie ustawy mrożącej ceny energii, bez elementów dotyczących farm wiatrowych, "jest absolutnie na stole". Szef ME zabrał także głos w sprawie zmian w rozliczaniu fotowoltaiki.

Minister o cenach prądu: to jest absolutnie na stole

Minister o cenach prądu: to jest absolutnie na stole

Źródło:
TVN24

Tablice alimentacyjne zniknęły ze stron Ministerstwa Sprawiedliwości. "Mają pomagać, a nie wzbudzać kontrowersje. Ponownie je przeanalizujemy" – napisała na platformie X wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.

Znikające tablice. "Mają pomagać, a nie wzbudzać kontrowersje"

Znikające tablice. "Mają pomagać, a nie wzbudzać kontrowersje"

Źródło:
tvn24.pl

Wojewódzki Sąd Administracyjny wstrzymał decyzję środowiskową Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ) dla terminala kontenerowego w Świnoujściu. Stało się tak na wniosek stowarzyszenia Zielone Wyspy Świnoujście oraz organizacji Lebensraum Vorpommern z wyspy Uznam. Wiceminister infrastruktury zapewnia, że inwestycja zostanie zrealizowana.

Wielka inwestycja w Polsce wstrzymana

Wielka inwestycja w Polsce wstrzymana

Źródło:
PAP

Errol Musk chce utworzyć instytut badawczy zajmujący się grawitacją, czasoprzestrzenią i długowiecznością. Ojciec najbogatszego człowieka na świecie spotkał się w tej sprawie z przedstawicielami Izby Handlowej Federacji Bośni i Hercegowiny.

Zaskakujący pomysł ojca Elona Muska

Zaskakujący pomysł ojca Elona Muska

Źródło:
PAP

Minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz podpisał w piątek umowę o udzieleniu Polsce gwarancji kredytowej w wysokości 4 miliardów dolarów na modernizację polskiej armii. - Potwierdziliśmy sojusz polsko-amerykański. Jesteśmy przykładem dla Europy w sprawie wydatkowania pieniędzy na bezpieczeństwo - powiedział szef MON.

Umowa z USA podpisana. "Jesteśmy gotowi zagospodarować te pieniądze jak najlepiej"

Umowa z USA podpisana. "Jesteśmy gotowi zagospodarować te pieniądze jak najlepiej"

Źródło:
PAP

Prezydent USA Donald Trump spotkał się z szefem banku centralnego Jerome'em Powellem w siedzibie Rezerwy Federalnej w Waszyngtonie. Trump powtórzył, że chciałby, aby Powell obniżył stopy procentowe.

Trump spotkał się z szefem Fed. "Wierzę, że zrobi coś dobrego"

Trump spotkał się z szefem Fed. "Wierzę, że zrobi coś dobrego"

Źródło:
PAP

Reżim Baszara al-Asada w Syrii został obalony, jednak jak podaje Agencja Reutera wygląda na to, że "oligarchia zastępowana jest przez oligarchię". Nowa władza ma potajemnie przekształcać gospodarkę i przejmować aktywa kontrolowane poprzednio przez dyktatora i jego otoczenie.

"Oligarchia zastępowana jest przez oligarchię"

"Oligarchia zastępowana jest przez oligarchię"

Źródło:
PAP

Szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen przestrzegła Chiny, że ich podejście do rosyjskiej agresji na Ukrainę zaważy na przyszłości stosunków z Unią Europejską. W trakcie 25. szczytu UE-Chiny uzgodniono "ulepszony mechanizm" eksportu strategicznych surowców.

Szefowa KE ostrzega Pekin. To "będzie decydującym czynnikiem"

Szefowa KE ostrzega Pekin. To "będzie decydującym czynnikiem"

Źródło:
PAP

Grupa reprezentująca Wielką Trójkę amerykańskich producentów samochodów wyraziła sprzeciw wobec umowy handlowej USA z Japonią - podał portal stacji CNN. Zdaniem branży porozumienie uderza w krajowych producentów oraz dostawców części.

Wielka Trójka krytykuje Trumpa. "Twardy orzech do zgryzienia"

Wielka Trójka krytykuje Trumpa. "Twardy orzech do zgryzienia"

Źródło:
CNN

Komisja Europejska rozpoczęła postępowanie przeciwko 18 krajom członkowskim, w tym Polsce. Chodzi o niewdrożenie dyrektywy uznającej omijanie unijnych sankcji za przestępstwo. Celem przepisów jest skuteczniejsze egzekwowanie ograniczeń nałożonych na Rosję.

Bruksela wszczęła postępowanie wobec 18 państw, w tym Polski

Bruksela wszczęła postępowanie wobec 18 państw, w tym Polski

Źródło:
PAP

Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego pozostawiła stopy procentowe bez zmian - podano w komunikacie po posiedzeniu. Stopa depozytowa została utrzymana na poziomie 2,00 procent.

Decyzja w sprawie stóp procentowych w strefie euro

Decyzja w sprawie stóp procentowych w strefie euro

Źródło:
tvn24.pl, PAP

Wiceprezeska NBP Marta Kightley przekazała, że inflacja w lipcu powinna obniżyć się do około trzech procent, czyli poziomu zgodnego z celem Narodowego Banku Polskiego. Dodała, że czynniki jakie wpłyną na wskaźnik w średnim okresie to polityka fiskalna, sytuacja na rynku pracy, ceny energii i kształtowanie się koniunktury.

Wiceprezeska NBP o inflacji: jedno jest pewne

Wiceprezeska NBP o inflacji: jedno jest pewne

Źródło:
PAP

Resort finansów dostrzega rosnącą liczbę wypłat z PPK, co zdaniem MF nie jest do końca zgodne z celem programu. PFR Portal PPK, który zarządza środkami, podkreśla, że "możliwość wypłaty przez uczestniczka PPK zgromadzonych środków w dowolnym momencie buduje zaufanie do programu".

Wypłaty z PPK. "To mechanizm budujący zaufanie"

Wypłaty z PPK. "To mechanizm budujący zaufanie"

Źródło:
PAP