Deficyt budżetowy – czym jest, jakie są jego przyczyny i skutki

Źródło:
TVN24 Biznes
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok (wideo z października 2021)
wideo 2/5
Debata w Sejmie nad ustawą budżetową na 2022 rok

Deficyt budżetowy jest zjawiskiem powszechnym, stale występuje on również w Polsce. Różne są jednak źródła tego deficytu i konsekwencje, jakie powoduje dla gospodarki. Czym jest deficyt budżetowy? Jakie są jego przyczyny i czym grozi zbyt wysoki jego poziom? 

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki budżetowe przewyższają dochody.Wyróżnia się deficyt rzeczywisty, strukturalny i cykliczny (koniunkturalny).Długookresowy deficyt budżetowy osłabia gospodarkę i zmniejsza jej stabilność.Występowanie deficytu budżetowego wpływa na wzrost długu publicznego.

Pojęcie deficytu oraz nadwyżki budżetowej uregulowane jest w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W art. 113 tej ustawy wskazane są również dopuszczalne sposoby finansowania deficytu budżetu państwa. Wielkość deficytu na dany rok budżetowy określa się natomiast w corocznej ustawie budżetowej.

Co to jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy jest sytuacją, w której wydatki w danym budżecie są wyższe niż jego dochody. Inaczej mówiąc, jest to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu w danym okresie. Deficyt budżetowy bywa też potocznie nazywany dziurą budżetową.

Sytuacja odwrotna, a więc dodatnia różnica między dochodami a wydatkami, nazywana jest nadwyżką budżetową.

Najczęściej o deficycie mówi się w kontekście budżetu państwa w danym roku budżetowym. Wystąpienie deficytu budżetowego oznacza, że nie jest możliwe zrealizowanie wszystkich zaplanowanych wydatków bez korzystania z dodatkowych źródeł finansowania. 

Rodzaje deficytu budżetowego

Wyróżnia się trzy rodzaje deficytu budżetowego:

– rzeczywisty, będący faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami budżetowymi; – strukturalny, będący hipotetyczną wartością wyliczoną przy założeniu pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki; – cykliczny, będący konsekwencją cykli koniunkturalnych i cyklicznie występujących w gospodarce okresów recesji i ożywienia.   

Źródła finansowania deficytu budżetowego

Wystąpienie deficytu budżetowego nieodłącznie wiąże się z koniecznością jego sfinansowania. Ponieważ w budżecie zabrakło na to pieniędzy, muszą one zostać pozyskane z dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania.

Dopuszczalne źródła finansowania deficytu budżetowego wymienia ustawa o finansach publicznych. Są to:

– nadwyżki budżetu państwa z poprzednich lat, – kredyty zaciągane w bankach, – pożyczki, – sprzedaż skarbowych papierów wartościowych, – prywatyzacja majątku Skarbu Państwa, – środki ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek, – nadwyżki budżetu środków europejskich.

Pokrywanie deficytu budżetowego z dodatkowych źródeł finansowania wpływa na wzrost długu publicznego.

Deficyt budżetowy a dług publiczny

Pojęcie deficytu budżetowego nie jest tym samym, co pojęcie długu publicznego. Deficyt budżetu państwa odnosi się zawsze do określonego, rocznego budżetu, w którym wydatki przewyższyły dochody. 

Dług publiczny jest natomiast sumą niespłaconych zobowiązań zaciągniętych przez państwo we wszystkich wcześniejszych rocznych budżetach. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że dług publiczny to suma wszystkich wcześniejszych deficytów budżetowych pomniejszona o ewentualne nadwyżki. 

Przyczyny deficytu budżetowego

Deficyt budżetu państwa może być zaplanowany, a więc ustalony w danej ustawie budżetowej, albo powstać samoistnie na skutek nieskutecznej realizacji ustawy budżetowej, albo niezależnych, niekorzystnych zjawisk w środowisku gospodarczym.

Jednocześnie różne mogą być przyczyny deficytu budżetowego. Ponieważ źródłem dochodów państwa są przede wszystkim podatki, najczęstszą przyczyną deficytu jest ich złe zaplanowanie – czyli ustalenie podatków w niewłaściwej wysokości lub nieskuteczność w ich ściąganiu

Drugą najczęstszą przyczyną deficytu budżetowego są nadmierne wydatki. Spowodowane mogą być na przykład niską efektywnością gospodarowania środkami albo nadmiernym poziomem zatrudnienia w podmiotach finansowanych z budżetu państwa. Źródłem nadmiernych wydatków i w konsekwencji deficytu budżetowego może być również prowadzenie zbyt kosztownych programów socjalnych albo militaryzacja kraju.

Skutki deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy spowodowany niezbilansowaniem wydatków i dochodów jest zjawiskiem niepożądanym. Jeżeli deficyt pojawia się na zmianę z nadwyżkami, jego znaczenie nie musi być negatywne – w dłuższym okresie deficyty i nadwyżki mogą się równoważyć. 

Gorszą sytuacją jest natomiast tak zwany deficyt długookresowy, a więc regularnie występujący w kolejnych budżetach. Powoduje on wówczas pogorszenie się koniunktury gospodarczej w danym państwie oraz wzrost niepewności i niestabilności w jego gospodarce. Długookresowy deficyt budżetowy wiąże się również z występowaniem wielu niekorzystnych zjawisk i procesów gospodarczych, np. nadmiernej inflacji czy spadku aktywności gospodarczej.

Deficyt budżetowy wiąże się ponadto z koniecznością jego pokrycia z dodatkowych źródeł finansowania. Oznacza to ponoszenie kosztów tego finansowania, np. w postaci oprocentowania zaciągniętego kredytu bankowego albo oprocentowania wyemitowanych obligacji skarbu państwa.

Deficyt budżetowy w Polsce

Ponieważ deficyt budżetowy jest zjawiskiem niekorzystnym, państwa dążą do tego, aby budżet się bilansował, lub aby deficyt budżetowy był jak najmniejszy. W praktyce deficyt budżetowy jest jednak powszechny i występuje w większości państw na świecie.

Sytuacja taka ma miejsce również w Polsce, gdzie można mówić o długookresowym deficycie budżetowym. Od 1990 roku w każdej kolejnej ustawie budżetowej był zaplanowany deficyt, a rzeczywiste wydatki państwa przekraczały dochody budżetowe i powiększały wielkość długu publicznego. 

Wysokość tego deficytu każdego roku jest inna, nie przekracza jednak kilkudziesięciu miliardów złotych. Przykładowo w 2015 roku deficyt budżetowy w Polsce wyniósł 42,6 mld zł, zaś w 2019 13,7 mld zł. 

Jednocześnie przepisy Unii Europejskiej, w trosce o spójność europejskiego obszaru gospodarczego, ustanawiają maksymalne dopuszczalne poziomy deficytu budżetowego oraz długu publicznego państw członkowskich. Poziomy te to deficyt budżetowy nie większy niż 3 proc. PKB oraz dług publiczny nie większy niż 60 proc. PKB. 

Przekroczenie tych wartości powoduje objęcie danego państwa procedurą nadmiernego deficytu i zobowiązuje je do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Polska była objęta tą procedurą dwukrotnie – w latach 2004-2008 oraz 2009-2015. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Rosja może wyrazić zgodę na wykorzystanie zamrożonych na Zachodzie aktywów państwowych do odbudowy Ukrainy, pod warunkiem, że część tych środków trafi na terytoria kontrolowane przez Moskwę - przekazała w piątek agencja Reutera, powołując się na trzy źródła.

Nowy pomysł w sprawie zamrożonych rosyjskich aktywów

Nowy pomysł w sprawie zamrożonych rosyjskich aktywów

Źródło:
PAP

- Jeśli zlikwidowane zostanie zwolnienie z cła przesyłek o wartości poniżej 150 euro, będzie to oznaczać objęcie cłem wszystkich przesyłek z krajów trzecich do Unii Europejskiej - powiedziała wiceszefowa Krajowej Administracji Skarbowej Małgorzata Krok.

Zakupy przez internet mogą być droższe

Zakupy przez internet mogą być droższe

Źródło:
PAP

PKO BP, Santander Bank Polska, ING Bank Śląski, mBank i Alior Bank - między innymi te instytucje finansowe zapowiedziały na najbliższe dni prace serwisowe. W niektórych przypadkach mogą pojawić się problemy z płatnościami, wypłatą pieniędzy z bankomatów oraz dostępem do strony internetowej i aplikacji.

Utrudnienia w bankach. "Nie wykonasz transakcji"

Utrudnienia w bankach. "Nie wykonasz transakcji"

Źródło:
tvn24.pl

Aż trzy czwarte treści promowanych przez algorytmy na niemieckim TikToku i X, czyli dawnym Twitterze, miało pozytywny wydźwięk dla prawicy, głównie skrajnej Alternatywy dla Niemiec (Afd) - wynika z analizy międzynarodowej organizacji Global Witness. Najbliższe wybory do Bundestagu odbędą się już w najbliższą niedzielę.

Algorytmy promują skrajną prawicę

Algorytmy promują skrajną prawicę

Źródło:
tvn24.pl, PAP

Niektóre osoby mogą niedługo stracić dostęp do mObywatela. Od 25 lutego użytkownicy aplikacji w wersji 4.50.0 i niższej nie będą już mogli z niej korzystać. Aby móc nadal jej używać, konieczna jest aktualizacja.

Oni stracą dostęp do mObywatela. Już niedługo ważna zmiana

Oni stracą dostęp do mObywatela. Już niedługo ważna zmiana

Źródło:
tvn24.pl

Firma Birkenstock próbowała przed niemieckim sądem zastrzec projekt swoich sandałów jako sztukę, tak by w konsekwencji były one chronione prawami autorskimi. Chciała w ten sposób powstrzymać konkurencję przed sprzedażą sandałów z korkową podeszwą. Z takim rozumowaniem sąd zgodzić się jednak nie chciał.

Producent chciał, by sandały zostały uznane za dzieło sztuki. Sąd się nie zgodził

Producent chciał, by sandały zostały uznane za dzieło sztuki. Sąd się nie zgodził

Źródło:
BBC

Microsoft zaprezentował nowy chip, który, jak stwierdza firma, pokazał, że obliczenia kwantowe są "kwestią lat, a nie dziesięcioleci". Gigant z Redmond dołączył do Google i IBM w prognozach, że fundamentalna zmiana w technologii komputerowej jest znacznie bliższa, niż ostatnio sądzono.

Microsoft zaprezentowało nowy chip kwantowy. Teoria sprzed stu lat wprowadzona w rzeczywistość

Microsoft zaprezentowało nowy chip kwantowy. Teoria sprzed stu lat wprowadzona w rzeczywistość

Źródło:
Reuters

U wybrzeży Gotlandii doszło do kolejnego przerwania podmorskiego kabla na Morzu Bałtyckim - poinformowały w piątek szwedzkie władze. Prokuratura w Sztokholmie wszczęła w tej sprawie śledztwo.

Kolejne przerwanie podmorskiego kabla na Bałtyku     

Kolejne przerwanie podmorskiego kabla na Bałtyku     

Źródło:
PAP

Rada nadzorcza Polskich Portów Lotniczych odwołała Andrzeja Ilkowa z funkcji prezesa zarządu Polskich Portów Lotniczych - poinformowała spółka w komunikacie.

Zmiany w Polskich Portach Lotniczych

Zmiany w Polskich Portach Lotniczych

Źródło:
tvn24.pl, PAP

- Z założenia nie wierzę politykom. Powiem "sprawdzam" w ciągu 100 dni. Jeśli z tych 300 propozycji połowa zostanie wdrożona szybką ścieżką, to będzie to gigantyczny sukces – ocenił w piątek w Radiu ZET prezes InPostu Rafał Brzoska. Przedsiębiorca podkreślił, że nie chce wchodzić do polityki. - Jestem z krwi i kości człowiekiem biznesu, filantropem, myślę niezłym ojcem i niezłym mężem - powiedział Brzoska.

Brzoska: Z założenia nie wierzę politykom. Powiem "sprawdzam" w ciągu 100 dni

Brzoska: Z założenia nie wierzę politykom. Powiem "sprawdzam" w ciągu 100 dni

Źródło:
PAP, Radio ZET

Jack Ma powrócił do łask chińskich władz? Tak zdaje się sugerować nagranie ze spotkania prezydenta Chin Xi Jinpinga z liderami biznesu w kraju, na którym pojawił się założyciel Alibaby. Jack Ma zniknął z życia publicznego w 2020 roku, po tym jak skrytykował chiński sektor finansowy.

Zniknął po krytyce władz, teraz pokazał się na spotkaniu z prezydentem. Co to oznacza?

Zniknął po krytyce władz, teraz pokazał się na spotkaniu z prezydentem. Co to oznacza?

Źródło:
BBC

Największym dostawcą dużego sprzętu AGD w Unii Europejskiej nie jest już Polska. Jej miejsce zajęły Chiny. Grozi nam utrata konkurencyjności i wielu rynków – ostrzegają przedstawiciele branży, cytowani w czołówkowym tekście piątkowego wydania "Rzeczpospolitej".

Polska była numerem jeden w tej branży, ale właśnie przegrała z Chinami

Polska była numerem jeden w tej branży, ale właśnie przegrała z Chinami

Źródło:
PAP

6 na 50 zbadanych partii zimowych płynów i koncentratów płynów do spryskiwaczy i odmrażaczy do szyb samochodowych miała przekroczoną zawartość metanolu - poinformował Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Substancja jest silną trucizną.

Za duże stężenie alkoholu w płynach do spryskiwaczy. Producenci wycofują produkty z obrotu

Za duże stężenie alkoholu w płynach do spryskiwaczy. Producenci wycofują produkty z obrotu

Źródło:
PAP

Chorwaci bojkotują supermarkety i konkretne produkty w proteście przeciwko drożyźnie. Jak wskazuje w rozmowie z portalem tvn24.pl analityczka do spraw Bałkanów Zachodnich w Ośrodku Studiów Wschodnich Paulina Wankiewicz, akcje konsumenckie odniosły pewien skutek - rząd wprowadził punktowo ceny regulowane, a niektórzy handlowcy zdecydowali się na obniżki. Ekspertka zwraca także uwagę na "psychologiczny efekt" związany ze zmianą waluty, a także na istotne wyzwanie, jakie kwestia cen niesie dla turystyki, odpowiadającej aż za 20 procent PKB tego kraju.

Bojkot sklepów i produktów. "Kierunek droższy niż Hiszpania czy Grecja"

Bojkot sklepów i produktów. "Kierunek droższy niż Hiszpania czy Grecja"

Źródło:
tvn24.pl

Ważna informacja dla tych, którzy planują podróż do Grecji. Kontrolerzy ruchu lotniczego w tym kraju ogłosili, że dołączą 28 lutego do strajku generalnego, co oznacza, że nie będą obsługiwane loty komercyjne. Na ostatni dzień lutego zaplanowano demonstracje w związku z drugą rocznicą katastrofy kolejowej, w której zginęło 57 osób.

Ważna informacja dla podróżujących do Grecji. Kontrolerzy lotów dołączają do strajku

Ważna informacja dla podróżujących do Grecji. Kontrolerzy lotów dołączają do strajku

Źródło:
PAP

To bardzo dobra rzecz, by wspierać budownictwo społeczne, ale także spółdzielcze. To są rzeczy, z którymi się zgadzamy - mówiła w "Faktach po Faktach" ministra funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz. Jak podkreśliła, nie zgadza się natomiast z dopłatami do kredytów, które mogą wpłynąć na ceny mieszkań oraz ich dostępność.

Ministra: tu zapala się czerwona lampka

Ministra: tu zapala się czerwona lampka

Źródło:
tvn24.pl

Dość rozmów, czas na działanie! Sfinansujmy pomoc dla Ukrainy z zamrożonych rosyjskich aktywów - napisał w czwartek na platformie X premier Donald Tusk. Dodał, że konieczne jest także wzmocnienie europejskich granic z Rosją, ochrona nieba, a także przyjęcie nowych zasad fiskalnych w celu sfinansowania bezpieczeństwa Unii Europejskiej.

Trzy punkty Tuska. "Czas na działanie!"

Trzy punkty Tuska. "Czas na działanie!"

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Linie lotnicze Delta Air Lines zaoferowały, że zapłacą po 30 tysięcy dolarów wszystkim pasażerom samolotu, który rozbił się na lotnisku w Toronto - pisze "The New York Times". W poniedziałek świat obiegły zdjęcia maszyny leżącej do góry podwoziem na płycie kandyjskiego lotniska.

Wypadek w Toronto. Linie chcą zapłacić po 30 tys. dolarów każdemu z pasażerów

Wypadek w Toronto. Linie chcą zapłacić po 30 tys. dolarów każdemu z pasażerów

Źródło:
The New York Times, tvn24.pl

Sejm uchwalił w czwartek ustawę o dokapitalizowaniu z budżetu spółki Polskie Elektrownie Jądrowe (PEJ) kwotą do 60 miliardów złotych, co ma być wkładem do budowy pierwszej elektrowni jądrowej. Warunkiem dokapitalizowania jest zgoda Brukseli na pomoc publiczną.

Ogromne pieniądze na elektrownię jądrową. Decyzja Sejmu

Ogromne pieniądze na elektrownię jądrową. Decyzja Sejmu

Źródło:
PAP

W czwartkowym losowaniu Lotto główna wygrana nie padła. Kumulacja rośnie, a w sobotę będzie można wygrać trzy miliony złotych. Oto liczby, jakie wylosowano 20 lutego 2025 roku.

Bez szóstki w Lotto. Kumulacja w górę

Bez szóstki w Lotto. Kumulacja w górę

Źródło:
tvn24.pl

W ubiegłym roku branża piwna sprzedała o 100 milionów butelek i puszek mniej niż w 2023 roku, co oznacza spadek o 1,7 procent. Jak poinformowały Browary Polskie, jedynie segment piwa bezalkoholowego zanotował wzrost, wynoszący ponad 17 procent.

Najgorszy wynik od 20 lat

Najgorszy wynik od 20 lat

Źródło:
PAP

Na Facebooku pojawiają się reklamy oferujące zakup zagubionych bagaży z Lotniska Chopina za jedyne dziewięć złotych. To oszustwo - ostrzega firma CyberRescue.

Bagaże za dziewięć złotych. Ostrzeżenie

Bagaże za dziewięć złotych. Ostrzeżenie

Źródło:
tvn24.pl

Rozliczając PIT, mamy prawo skorzystać z różnych odliczeń podatkowych, między innymi z ulgi na dziecko, dla młodych, termomodernizacyjnej czy rehabilitacyjnej. Wyjaśniamy, jakie warunki trzeba spełnić, by skorzystać z tych zwolnień i zapłacić niższy podatek.

W ten sposób można zapłacić niższy podatek

W ten sposób można zapłacić niższy podatek

Źródło:
tvn24.pl

Mercedes ogłosił dalsze cięcie kosztów i wprowadzenie do swojej gamy produktów większej liczby samochodów benzynowych i wysokoprężnych niż pojazdów elektrycznych. Firma chce w ten sposób "ożywić marże" w obliczu gwałtownego spadku zysków.

Gigant tnie koszty i przedstawia ponure perspektywy

Gigant tnie koszty i przedstawia ponure perspektywy

Źródło:
Reuters

Sejmowa Komisja do spraw Petycji zwróci się do Ministerstwa Zdrowia o stanowisko w związku z pomysłem wprowadzenia zakazu sprzedaży bezalkoholowego szampana dla dzieci w butelkach imitujących szampan dla dorosłych. Pomysł został zawarty w petycji złożonej do Sejmu, którą komisja rozpatrywała w czwartek.

"Takie opakowania oswajają z kulturą picia". Posłowie pytają o napój dla dzieci

"Takie opakowania oswajają z kulturą picia". Posłowie pytają o napój dla dzieci

Źródło:
PAP

Ministra funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz poinformowała, że Polska 2050 złożyła w Sejmie projekt ustawy o ujawnianiu cen mieszkań przez deweloperów. Jak powiadomiła szefowa resortu, nowe przepisy nakładają obowiązek podawania ceny mieszkania za metr kwadratowy i za cały lokal, a także informacji o wszystkich dodatkowych kosztach związanych z ofertą.

"Dość pochylania głowy przed wielkim lobby". Szykują nowy obowiązek dla deweloperów

"Dość pochylania głowy przed wielkim lobby". Szykują nowy obowiązek dla deweloperów

Źródło:
tvn24.pl, PAP