Zniesienie współwłasności – może nastąpić w trybie umowy lub w trybie sądowym

● Zniesienie współwłasności to uprawnienie współwłaściciela, który może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności. ● Roszczenie o zniesienie współwłasności nie przedawnia się, może tylko zostać czasowo ograniczone. ● Zniesienie współwłasności może nastąpić w trybie postępowania sądowego lub umową. ● Zniesienie współwłasności może polegać na podziale fizycznym rzeczy wspólnej, przyznaniu rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli i spłacie na rzecz pozostałych lub na sprzedaży rzeczy i podziale ceny sprzedaży.

Pojęcie i zasady zniesienia współwłasności uregulowane zostało przepisami Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, w art. 210 i nast. Zgodnie z nimi, każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu, może ono jednak zostać czasowo ograniczone przez czynność prawną. Przy czym może nastąpić to na okres nie dłuższy niż pięć lat, a w ostatnim roku przed upływem tego terminu możliwe jest jego przedłużenie na kolejne pięć lat. Co więcej, przedłużenie także może zostać ponowione.

W sposób szczególny uregulowane zostało zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego, przy czym różnice nie dotyczą umowy zrzeczenia się współwłasności. W pozostałych przypadkach, mają zastosowanie przepisy ogólne dotyczące zniesienia współwłasności. Mówiąc zatem o zniesieniu współwłasności nieruchomości, z którą w praktyce mamy do czynienia najczęściej, stosujemy przepisy art. 210 i nast. k.c. 

Warto w tym miejscu, choćby w sposób ogólny, wskazać, czym jest współwłasność na gruncie polskiego porządku prawnego. W myśl przepisów własność to prawo przysługujące niepodzielnie kilku osobom. Wyróżnia się:

– współwłasność ułamkową, – współwłasność łączną.

Zniesienie współwłasności może nastąpić w trybie umowy lub w trybie sądowym.

Jeżeli wszyscy współwłaściciele są zgodni co do tego, że podział współwłasności ma być dokonany oraz co do sposobu jej zniesienia, możliwe jest zawarcie umowy o zniesieniu współwłasności. Zastosowanie mają wówczas przepisy ogólne kodeksu cywilnego. Istotne jest, że w razie zniesienia współwłasności nieruchomości umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Jeżeli jednak brak jest zgody na zniesienie współwłasności i na sposób jej dokonania, konieczne jest uruchomienie trybu sądowego. Wniosek o zniesienie współwłasności może wnieść każdy ze współwłaścicieli. Jak przebiega rozprawa o zniesienie współwłasności? Postępowanie toczy się na podstawie przepisów Ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (art. 617 i nast. k.p.c.).

Poza trybami zniesienia współwłasności, wyróżnić można także sposoby jej zniesienia. Wyróżnia się:

– zniesienie współwłasności poprzez podział fizyczny rzeczy wspólnej, chyba że jest to sprzeczne z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociąga to za sobą istotną zmianę rzeczy, lub znaczne zmniejszenie jej wartości, – przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli i jednoczesne zobowiązanie do spłaty odpowiedniej części na rzecz pozostałych,  – sprzedaż rzeczy i podział ceny sprzedaży.

Zniesienie współwłasności pociąga za sobą określone koszty, należy wziąć także pod uwagę czas, jaki zajmie wybrany tryb. Zawarcie umowy przed notariuszem to z pewnością szybszy sposób na zniesienie współwłasności, jednak bardziej kosztotwórczy niż w przypadku trybu sądowego. Należy liczyć się wówczas z kosztami taksy notarialnej, a w przypadku postępowania przed sądem – kosztami sądowymi.

Zniesienie współwłasności wiąże się także z uiszczeniem podatku od czynności cywilnoprawnych. Podatek od zniesienia współwłasności wyliczany jest według przepisów Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych. Zgodnie z art. 4 ustawy przy umowie o zniesienie współwłasności powstaje obowiązek podatkowy, który ciąży na podmiocie nabywającym.

Należy zastrzec, że jeżeli mamy do czynienia z nieodpłatnym zniesieniem współwłasności, czyli przekazaniem przez współwłaścicieli udziałów na rzecz określonego podmiotu, wówczas czynność ta nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Jak podkreślił w swoim wyroku Sąd Najwyższy, taka umowa może być kwalifikowana bowiem jako umowa darowizny, podlega ona zatem ewentualnemu opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Od zniesienia współwłasności należy odróżnić dział spadku – pojęcia te w praktyce często są ze sobą utożsamiane. Dział spadku obejmuje podział praw majątkowych, które wchodzą w skład spadku, prowadzi on zatem do zniesienia współwłasności majątku spadkowego.

W praktyce często można spotkać się z wykorzystaniem przez współwłaścicieli uprawnienia do zniesienia współwłasności samochodu. Współwłasność samochodu jest bowiem sposobem na obniżenie składek ubezpieczenia OC – współwłaścicielem samochodu zostaje osoba, która korzysta ze zniżek ubezpieczeniowych, z czasem zaś, gdy współwłaściciel sam uzyska zniżki, dokonują oni zniesienia współwłasności. 

Zniesienie współwłasności samochodu nie zostało uregulowane w sposób szczególny, stąd możemy mówić o:

– umownym zniesieniu współwłasności samochodu,  – sądowym zniesieniu współwłasności samochodu.

Akt prawny: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego Dz. U. 1964 nr 43 poz. 296, Ustawa z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych Dz. U. 2000 nr 86 poz. 959.