Niewystarczający nadzór i zagrożenie dla bezpieczeństwa w ruchu lotniczym. Jest raport

O nieprawidłowościach w funkcjonowaniu Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej informował już klika lat temu dziennikarz portalu tvn24.pl Grzegorz Łakomski.

W swoich publikacjach zwracał uwagę na masowe odejścia kontrolerów ruchu lotniczego, napięcia w relacjach między pracownikami a kierownictwem oraz potencjalne zagrożenia dla ciągłości i bezpieczeństwa operacji lotniczych. Wskazywane wówczas problemy znalazły potwierdzenie w raporcie Najwyższej Izby Kontroli.

Czytaj więcej: "Wielka improwizacja", "krytyczne ryzyko". 16 lotów pasażerskich bez kontroli na lotnisku w Gdańsku >>>

Kryzys w PAŻP zaczął się po wprowadzeniu na szerszą skalę tzw. trybu pojedynczego kontrolera (SPO - Single Person Operations). W tvn24.pl Grzegorz Łakomski alarmował o tym, jak ten tryb może wpływać na bezpieczeństwo na polskim niebie. W marcu 2021 roku opisał sprawę związkowców z PAŻP, którzy alarmowali o zagrożeniu dla bezpieczeństwa i zostali dyscyplinarnie zwolnieni z pracy.

W artykule z marca 2022 roku Łakomski informował, że 44 kontrolerów ruchu odeszło z pracy w Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej. Pracownicy nie zgodzili się na proponowane przez kierownictwo PAŻP warunki pracy. Dziennikarz informował, że mogą odejść kolejni pracownicy. Konsekwencją mogło być skasowanie większości połączeń lotniczych nad Polską.

W czerwcu 2022 roku zawarto porozumienie z kontrolerami.

Na początku stycznia 2023 roku dziennikarz pisał, że z powodu braków w obsadzie gdańskich kontrolerów 16 startów i lądowań samolotów pasażerskich odbyło się w strefie bez kontroli.

Pierwsza przeprowadzona przez NIK kontrola zapewnienia bezpieczeństwa ruchu lotniczego w lotnictwie cywilnym przez służby ruchu lotniczego objęła okres od 1 stycznia 2022 r. do 22 grudnia 2023 r. "Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (PAŻP) (...) przede wszystkim nie była przygotowana na wypadek niedoboru kontrolerów ruchu lotniczego - a takie ryzyko wystąpiło z powodu sporu kontrolerów z kierownictwem PAŻP" - stwierdziła NIK w raporcie opublikowanym w środę.

Izba przypomniała, że PAŻP odpowiada za bezpieczeństwo ciągłej żeglugi powietrznej w polskiej przestrzeni powietrznej, zarządzanie przestrzenią powietrzną oraz zarządzanie przepływem ruchu lotniczego. Nadzór nad działalnością PAŻP sprawuje Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego oraz Ministerstwo Infrastruktury.

NIK zauważyła, że pandemia COVID-19 spowodowała spadek przewozów lotniczych, a co za tym idzie spadek wpływów dla PAŻP. Stwierdziła, że Agencja, by utrzymać płynność finansową (w tym na wypłatę wynagrodzeń) m.in. ograniczyła zatrudnianie pracowników oraz podjęła działania służące optymalizacji struktury zatrudnienia. Zawieszono większość szkoleń, a część z nich została przeniesiona z roku 2020 na lata późniejsze. Tylko w I połowie 2023 r. nieobsadzonych było 28 etatów. Braki kadrowe w tym zakresie powodowały, że zatrudnieni kontrolerzy musieli wykonywać pracę w godzinach nadliczbowych, co generowało dodatkowe koszty dla Agencji.

W latach 2020-2022 nie przeszkolono 150 kandydatów, co spowodowało zatrzymanie stałego dopływu personelu do pracy operacyjnej. "Czas szkolenia kandydatów to około 20-22 miesiące, w tej sytuacji uzupełnienie braków kadrowych spowodowane wstrzymaniem szkoleń będzie możliwe prawdopodobnie dopiero w 2029 r." - stwierdziła NIK.

PAŻP przyznała, że kontrola NIK potwierdziła "istotne błędy" w zarządzaniu PAŻP, do których doszło w latach 2022-2023, ale dochodziło również od roku 2018. Zaznaczyła, że od stycznia 2024 r. trwa naprawa strategicznych procesów w PAŻP, która "jest skuteczna". "Wstrzymanie rekrutacji i szkoleń kontrolerów ruchu lotniczego w pandemii było negatywnym zaniedbaniem ówczesnego p.o. prezesa PAŻP Janusza Janiszewskiego, co precyzyjnie potwierdziła NIK" - dodała Agencja.

Poinformowała również, że by zapewnić obsadę służb kontroli ruchu lotniczego - od 2024 roku prowadzi "intensywne rekrutacje". Osiągnięto liczbę ponad 200 kandydatów do zawodu kontrolera ruchu lotniczego, będących na różnych etapach szkolenia, nienotowaną w historii agencji - podkreśliła PAŻP. Wskazała, że nowi kontrolerzy będą sukcesywnie zasilać kontrolę obszaru, kontrolę zbliżania oraz wieże kontroli lotnisk.

"Co do zasady Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego rzetelnie sprawował nadzór nad realizacją zadań przez PAŻP (...), jednakże nadzór Ministra Infrastruktury w powyższym zakresie był już niewystarczający, gdyż nie zapobiegł ryzyku licznych odejść z pracy kontrolerów ruchu lotniczego" - oceniła NIK. W ramach kontroli NIK stwierdziła brak infrastruktury zapasowej dla Centrum Zarządzania Ruchem Lotniczym w Warszawie. "Ewentualne jego zniszczenie spowoduje poważne zaburzenia w ruchu lotniczym w Europie Centralnej i Wschodniej" - podkreśliła. W ocenie Izby PAŻP ma ograniczone możliwości zapewnienia ciągłości pracy organów zarzadzania ruchem lotniczym - nieadekwatne do położenia Polski w Europie, jak i w odniesieniu do roli pełnionej wobec systemu transportu lotniczego cywilnego i wojskowego. "Obecne Centrum Zarządzania Ruchem Lotniczym w Warszawie nie ma zapewnionej infrastruktury zapasowej, pozwalającej na realizację zadań spoza obiektów przy ul. Wieżowej. Funkcje zapasowe są realizowane z obiektów zlokalizowanych obok siebie i w znacznym stopniu wykorzystują wspólną infrastrukturę łączności" - stwierdziła NIK.

Dodała, że cztery wieże kontroli lotniska - w Bydgoszczy, Zielonej Górze, Szymanach i Radomiu - nie były wyposażone w systemy wspomagające pracę operacyjną (system VCS i P_21). Natomiast siedem organów kontroli lotniska - w Bydgoszczy, Łodzi, Radomiu, Rzeszowie, Szczecinie, Szymanach i Zielonej Górze - nie posiadało systemu kontroli trakcji ATS, potocznie nazywanego radarem. "Brak takiego wyposażenia może rzutować negatywnie na bezpieczeństwo operacji lotniczych" - zaznaczyła NIK. Stwierdziła również, że kontrolerzy z lotniska w Modlinie mieli ograniczone pole obserwacji statków powietrznych (o rozpiętości skrzydeł do 24 m i rozstawie kół do 6 m) oraz pojazdów na płycie lotniska. Obserwacja samolotów była utrudniona z uwagi na zbyt mały kąt widzenia, a także konstrukcję i wysokość wieży. "Prezes PAŻP nie doprowadził do usunięcia powyższych ograniczeń" - stwierdziła Izba.

W stanowisku przekazanym PAP agencja zaznaczyła, że "w zakresie procesów zapewniających działanie infrastruktury zapasowej zarządzania ruchem lotniczym w okresie kontroli i wcześniej ówczesny p.o. prezes PAŻP Janusz Janiszewski również popełnił strategiczne błędy, co wykazała kontrola NIK". Zapewniła też, że obecnie te zaniedbania są naprawiane. "O szczegółach na obecnym etapie nie będziemy informować z uwagi na strategiczny charakter tych działań i ich wpływ na bezpieczeństwo operacji lotniczych" - zastrzegła.

NIK podała, że począwszy od 2017 r. liczba zgłoszeń zdarzeń lotniczych z udziałem bezzałogowych statków powietrznych zwiększa się. W 2022 r. doszło do 144 zdarzeń (dane ULC) i większość z nich dotyczyło lotów nielegalnych, naruszeń przestrzeni powietrznej np. lotniska lub innych stref czasowo zarezerwowanych lub zakazanych. Od 1 maja do 30 lipca 2023 r. odnotowano 12 incydentów naruszenia kontrolowanej przestrzeni powietrznej przez bezzałogowe statki powietrzne. Zdaniem NIK najpoważniejszy miał miejsce 13 maja 2023 r., kiedy bezzałogowy statek powietrzny zbliżył się na odległość ok. 30 m do podchodzącego do lądowania na lotnisku Okęcie samolotu PLL LOT.

Izba przypomniała, że w 28 września 2023 r., doszło do wyłączenia aplikacji mobilnej DroneRadar, która pozwalała "w prosty sposób" zgłaszać loty operatorom dronów, a także sprawdzić, czy w danej lokalizacji można je wykonywać. Zdaniem NIK wyłączenie aplikacji spowodowało "znaczące obciążenie" pracy kontrolerów ruchu lotniczego, niechęć do zgłaszania lotów przez operatorów dronów, a także ryzyko wzrostu tzw. szarej strefy lotów dronami.

PAŻP podkreśliła, że obecnie "skutecznie ogranicza" ryzyko związane z niekontrolowanym ruchem dronów "poprzez realizację ustawowych obowiązków oraz liczne działania operacyjne i edukacyjne".

Agencja poinformowała, że w 2024 r. wdrożyła i stale rozwija nowoczesne operacyjne narzędzia cyfrowe wspierające bezpieczne wykonywanie lotów, takie jak np. DroneTower, aplikację mobilna umożliwiającą zgłaszanie lotów i prezentującą w czasie rzeczywistym aktualne ograniczenia w przestrzeni powietrznej oraz KSID (Krajowy System Informacji Dronowej) oferujący m.in. platformę do rejestracji operatorów dronów oraz platformę e-learningową" - wskazała Agencja. "Kryzys z lat 2021-22 nigdy więcej nie może się w Polsce powtórzyć" - stwierdziła.