Niebieska karta – co to jest, jak ją założyć i kiedy wygasa

● „Niebieska karta” to procedura mająca chronić osoby dotknięte przemocą domową. ● Procedurę tę uruchamiają uprawnione służby, m.in. policja, pracownicy opieki społecznej, oświaty, opieki zdrowotnej, ratownicy medyczni. ● Policji nie wolno odmówić przyjęcia zgłoszenia o przemocy domowej. ● Procedura „Niebieskiej karty” kończy się jedynie, gdy skończy się przemoc.

Obowiązek funkcjonowania procedury „Niebieskiej karty” nakłada na określone służby ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Przebieg tej procedury oraz wzory niezbędnych formularzy określa natomiast rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie karty” i wzorów formularzy „Niebieskiej karty”.

„Niebieska karta” to procedura uruchamiana w przypadku uzasadnionego podejrzenia o wystąpieniu przemocy w rodzinie. Uruchamianie procedury i podejmowanie związanych z tym interwencji może następować niejako z urzędu. Decydują o tym same uprawnione służby i w wielu przypadkach nie wymaga to wniosku ani zgody ze strony osoby dotkniętej przemocą.

Służby uprawnione do uruchamiania procedury „Niebieskiej karty” to policja, ośrodki pomocy społecznej (MOPS i GOPS), gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, placówki oświatowe i placówki ochrony zdrowia. 

Procedura jest wszczynana, gdy pracownik jednej ze wskazanych instytucji otrzyma wiarygodne zgłoszenie lub w toku czynności służbowych nabierze podejrzenia, że w określonej rodzinie dochodzi do aktów przemocy wobec jej członków. 

Założenie „Niebieskiej karty” jest możliwe z inicjatywy własnej upoważnionych do tego służb lub po otrzymaniu przez nie wiarygodnego zgłoszenia. Aby samemu zainicjować tę procedurę wystarczy zgłosić się z informacjami o przemocy domowej do policji, pracownika socjalnego, lekarza, ratownika medycznego czy nauczyciela. 

Zgłoszenia takiego może dokonać nie tylko osoba będąca ofiarą przemocy w rodzinie. Może to być również każdy świadek przypadków takiej przemocy, na przykład sąsiad lub znajomy. Incydenty przemocy można zgłaszać również pod numerem „Niebieskiej Linii” 801 120 002, natomiast porady dla osób pokrzywdzonych dostępne są pod numerem 22 688 7000. Specjalne zakładki dotyczące pomocy dla osób doświadczających przemocy domowej znajdują się również na stronach: www.niebieskalinia.pl i www.pokrzywdzeni.gov.pl.

Policja nie może nie przyjąć zgłoszenia do „Niebieskiej karty”. Warto o tym pamiętać zarówno aby być pewnym zapewnienia poszkodowanym pomocy, jak i w celu ograniczania możliwych w tym zakresie nadużyć. 

„Niebieska karta” to procedura, która składa się łącznie z sześciu etapów:

1. Wszczęcie procedury. 2. Opracowanie indywidualnego planu pomocy. 3. Oddziaływanie na sprawcę przemocy. 4. Realizacja indywidualnego planu pomocy. 5 Ewentualne zdarzenia niebezpieczne w trakcie procedury „Niebieskiej karty”. 6. Zakończenie procedury.

Od strony formalnej procedura ta składa się z czterech formularzy „Niebieskiej karty” oznaczonych liderami od A do D. 

Procedura „Niebieskiej karty” wszczynana jest wypełnieniem przez upoważnioną do tego osobę formularza „Niebieskiej karty”. Karta ta składa się z dwóch części: A (NK-A) oraz B (NK-B). 

W Karcie A osoba uruchamiająca procedurę dokumentuje zastaną lub zgłoszoną sytuację oraz wskazuje podjęte działania. Karta ta jest wypełniana od razu, często na miejscu zdarzenia i w obecności osoby podejrzewanej o bycie sprawcą przemocy. Karta A w ciągu siedmiu dni trafia do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego funkcjonującego najczęściej w lokalnym ośrodku pomocy społecznej. Następnie powoływana jest w tej sprawie grupa robocza, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych instytucji, dobranych indywidualnie do sprawy: pracowników socjalnych, dzielnicowego, przedstawicieli szkoły, gminnej komisji alkoholowej, ochrony zdrowia, psycholog.

W Karcie B opisane zostają natomiast najważniejsze przestępstwa przemocy domowej oraz dane teleadresowe instytucji, u których ofiara może szukać pomocy. Karta ta jest wręczana osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, a jeżeli osoba ta jest niepełnoletnia – jego rodzicowi, opiekunowi lub innej osobie zgłaszającej przemoc w rodzinie. Karta B ma funkcję informacyjną na temat praw osoby pokrzywdzonej i praktycznych możliwości uzyskania przez nią pomocy.

W ciągu 30 dni osoba doświadczająca przemocy w rodzinie zostanie zaproszona na spotkanie z grupą roboczą. W oparciu o rozmowę i wywiad środowiskowy opracowany zostanie indywidualny plan pomocy, który zapisany zostanie na Karcie C (NK-C).

Następnie na spotkanie z grupą roboczą zostanie wezwana także osoba podejrzewana o stosowanie przemocy. Dokumentacja tego spotkania wraz z diagnozą dotyczącą tej osoby zostanie zapisana na Karcie D (NK-D). W uzasadnionych przypadkach zespół interdyscyplinarny może też złożyć wniosek o np. dozór policyjny dla tej osoby, nakaz opuszczenia przez nią lokalu, czy nawet areszt tymczasowy.

Następnie realizowany jest indywidualny plan pomocy. Może on obejmować m.in. pracę socjalną oraz pomoc psychologiczną dla osób doznających przemocy, a także ich dzieci. Osoby poszkodowane mogą również liczyć na badania lekarskie, bezpieczne schronienie czy pomoc w uzyskaniu mieszkania socjalnego. Odbywane są również okresowe spotkania grupy roboczej zarówno z osobą poszkodowaną, jak i stosującą przemoc.

Jeżeli w trakcie procedury „Niebieskiej karty” będą zdarzać się kolejne przypadki stosowania przemocy, ważne jest, aby były one zawsze zgłaszane. Jeżeli zgłoszenie będzie miało miejsce na policji, to z każdej interwencji powstanie kolejna Karta A dołączana do dokumentacji, natomiast gdy zgłoszenie będzie do członków grupy roboczej – powstanie nowa notatka w Karcie C.

Zakończenie procedury „Niebieskiej karty” następuje dopiero, gdy przypadki przemocy przestają się zdarzać i występuje „uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy”. Nie ma więc określonego terminu, po którym procedura ta „wygasa” – najczęściej trwa ona kilka miesięcy.

Jeżeli zachowania przemocowe znów się pojawią, procedura „Niebieskiej karty” może w każdej chwili rozpocząć się od nowa od wypełnienia kolejnej Karty A.

Może się również zdarzyć wcześniejsze zakończenie procedury. Dzieje się tak, gdy członkowie powołanej grupy roboczej na jakimkolwiek etapie dojdą do wniosku, że w danej rodzinie nie dochodzi do aktów przemocy. Wówczas zadecydują o braku zasadności dalszych działań, choć możliwe jest mimo to dalsze prowadzenie obserwacji członków tej rodziny. 

Osoby, których dotyczy rozpoczęta procedura „Niebieskiej karty”, w praktyce otrzymują na ten temat informację. Dzieje się tak niezależnie od tego, czy procedura została uruchomiona na skutek zgłoszenia, czy też z inicjatywy upoważnionych do tego służb. 

W pierwszej kolejności informowana o tym jest osoba doświadczająca przemocy w rodzinie. Może to nastąpić od razu po wypisaniu Karty A i B lub najpóźniej po utworzeniu grupy roboczej. Osoba podejrzewana o stosowanie przemocy domowej informowana jest natomiast najpóźniej z chwilą wezwania do złożenia wyjaśnień niezbędnych do wypełnienia Karty D.

Przepisy nie zobowiązują jednocześnie służb do zawiadamiania stron o rozpoczynaniu procedury „Niebieskiej karty”. Tym samym jest możliwe, że osoby, których ona dotyczy, nie będą o niej wiedziały aż do czasu zaproszenia na pierwszą rozmowę z powołaną grupą roboczą.

Organy uprawnione do uruchamiania procedury „Niebieskiej karty” nie mogą odmówić jej uruchomienia, gdy dostaną wiarygodne zgłoszenie dotyczące przemocy domowej. 

Nie jest również możliwa zmiana ani wycofanie raz wypełnionej karty A nawet, jeżeli zawnioskuje o to sama osoba pokrzywdzona. Jednocześnie wycofanie swoich zeznań przez zgłaszającą przypadek przemocy lub będącą jego ofiarą może wpłynąć na niemożność zapewnienia odpowiedniej opieki i ochrony osobom tego potrzebującym.

Przemoc domowa jest jedną z częstych przyczyn rozpadu związku i rozwodu. Uruchomiona procedura „Niebieskiej karty” może mieć wówczas istotne znaczenie. Po pierwsze może być jednym z dowodów procesowych wskazującym, że między małżonkami zanikła więź fizyczna i emocjonalna. Brak tej więzi jest jednym z warunków udzielenia rozwodu.

Po drugie, „Niebieska karta” może być ważnym argumentem działającym na korzyść osoby poszkodowanej. Może ona stanowić dowód na winę stosującego przemoc małżonka/i za rozpad pożycia małżeńskiego. Ewentualne orzeczenie o winie w czasie procesu rozwodowego ma duże znaczenie w późniejszym ubieganiu się o alimenty.

Sąd zawsze weryfikuje przy tym, czy przemoc rzeczywiście była stosowana, aby uniknąć wykorzystywania procedury „Niebieskiej karty” do manipulacji. Nieuzasadnione rozpoczęcie procedury „Niebieskiej karty” tylko dla celów rozwodowych jest niedozwolone i grozi odpowiedzialnością karną. 

Akty prawne: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” i wzorów formularzy „Niebieska Karta”.

Przydatne linki: https://www.parpa.pl/index.php/przeciwdzialanie-przemocy/procedura-niebieskie-karty , https://www.nik.gov.pl/plik/id,10944.pdf, http://www.niebieskalinia.info