Dekapitalizacja – jak się przed nią chronić?

● Utrata wartości środków trwałych następuje naturalnie wraz z ich użytkowaniem oraz starzeniem się. ● Dekapitalizacja oznacza spadek wartości majątku trwałego na skutek niedostatecznych inwestycji w jego odnawianie. ● Przeciwdziałaniu dekapitalizacji służy również amortyzacja środków trwałych. ● Dekapitalizacja może dotyczyć konkretnych firm, gałęzi przemysłu lub całych gospodarek narodowych.

Pojęcie dekapitalizacji znaleźć można m.in. w słownikach języka polskiego i słownikach ekonomicznych. Oznacza ono spadek wartości określonych środków trwałych (kapitału) na skutek ich starzenia się i zużywania bez wystarczających nakładów na ich odnawianie.

Dekapitalizacja może dotyczyć nie tylko majątku przedsiębiorstwa, ale też majątku gałęzi gospodarki, czy nawet całej gospodarki narodowej.

Stopniowa utrata wartości środków trwałych rozpoczyna się z chwilą ich zakupu i jest zjawiskiem naturalnym. Postępuje ona na skutek stopniowego zużywania się maszyn i urządzeń, awarii, a także innych czynników, np. oddziaływania warunków atmosferycznych. Przykładowo kupiona drukarka czy samochód mają ograniczoną żywotność, a ich stan techniczny nieuchronnie pogarsza się w toku bieżącego użytkowania. To tak zwane zużycie fizyczne środków trwałych.

Utrata wartości majątku trwałego postępuje również w przypadku, gdy nie jest on zużywany w codziennej eksploatacji. Samo starzenie się maszyn i urządzeń wpływa na spadek ich wartości, podobnie jak pojawianie się nowych rozwiązań i technologii, które obecne urządzenia mogą uczynić całkiem bez wartości. Przykładem może być posiadanie dziś nowego, nieużywanego komputera sprzed 10 lat – jego wartość użytkowa dla przedsiębiorstwa będzie nieporównanie mniejsza, niż w chwili zakupu. To tak zwane zużycie ekonomiczne lub zużycie moralne środków trwałych.

Proces dekapitalizacji może więc następować z wielu przyczyn i w różnym tempie – stopniowo lub skokowo. 

Sposobem na zapobieganie dekapitalizacji jest przeprowadzanie regularnych serwisów i konserwacji posiadanego majątku, a także bieżące naprawy i wymiana wymagających tego elementów. Szczególnie istotne są także nowe inwestycje w modernizację posiadanego majątku, w tym zakup nowych urządzeń. Dzięki temu naturalna utrata wartości nie musi prowadzić do wystąpienia dekapitalizacji, ponieważ zapobiegają jej bieżące inwestycje w odnowę majątku trwałego.

Dekapitalizacja nastąpi jedynie, jeżeli te inwestycje w posiadane środki trwałe będą mniejsze niż jego postępująca utrata wartości. Dekapitalizacja prowadzi w takim przypadku do stopniowego spadku możliwości produkcyjnych danego przedsiębiorstwa czy gospodarki, a także do obniżenia jakości produkowanych dóbr. 

Jeżeli dekapitalizacja utrzymywać się będzie przez długi czas, wartość inwestycji wymaganych, by zrekompensować dekapitalizację, może okazać się wyższa od pozostałej wartości posiadanego majątku. Oznaczać to może dekapitalizację absolutną, a więc skutkującą wycofaniem i likwidacją określonych środków trwałych.

Pojęciem związanym z dekapitalizacją jest amortyzacja środków trwałych. W prawie bilansowym i podatkowym amortyzacja stanowi koszt wynikający ze stopniowego zużywania się i utraty wartości posiadanego majątku. Przedsiębiorcy mogą uwzględniać amortyzację w kosztach uzyskania przychodu dokonując tzw. odpisów amortyzacyjnych. 

W praktyce amortyzacja środków trwałych służy przeciwdziałaniu dekapitalizacji. Ułatwia ona bowiem dokonywanie nowych inwestycji w majątek trwały poprzez m.in. dokonywanie odpisów amortyzacyjnych i rozkładanie kosztów nowych inwestycji w czasie.

Dekapitalizacja jest zjawiskiem charakterystycznym dla schyłkowych gałęzi gospodarki, które przestają być rentowne i są wypierane przez nowe gałęzie, np. przemysł ciężki. Na podobnej zasadzie dotyka ona przedsiębiorstw należących do tych schyłkowych gałęzi gospodarki, lub z innych powodów znajdujących się w złej kondycji finansowej, np. złego zarządzania lub malejącego popytu na oferowane przez nie produkty. 

Całej gospodarki narodowej dekapitalizacja dotyka rzadko – przy okazji najpoważniejszych kryzysów gospodarczych. W Polsce dekapitalizacja całej gospodarki miała miejsce podczas wielkiego kryzysu w pierwszej połowie lat 30. XX wieku oraz kryzysu w latach 80. i transformacji ustrojowej na początku lat 90. XX wieku.