Barter – czym jest i jak działa? Czy barter podlega opodatkowaniu?

● Barter to transakcja handlowa odbywająca się bezgotówkowo – towar za towar. ● Bilans transakcji barterowej powinien być zerowy. Inaczej strona, która więcej zyskała, powinna wyrównać różnicę w formie gotówkowej. ● W barterze obie strony są zarówno sprzedającym, jak i kupującym. ● Transakcje barterowe są tak samo opodatkowane, jak transakcje gotówkowe.

Zasady zawierania umów cywilnoprawnych reguluje ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Z kodeksu tego wynika również m.in. prawo do zawierania umów barterowych.

Zasady rozliczania się podatkowo przy umowach barterowych określone są natomiast właściwymi ustawami: z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Barter to rodzaj wymiany handlowej odbywającej się bezgotówkowo – bez udziału pieniędzy. Polega więc na wymianie jednych towarów lub usług na inne towary lub usługi o określonego wartości. Bilans wymiany barterowej powinien być zerowy, a więc wartość przekazywanych dóbr powinna być jednakowa. Możliwe jest jednak, by tak nie było – wówczas jedna ze stron zobowiązana będzie do dopłaty różnicy w formie pieniężnej.

Wymiana barterowa odbywać się powinna w oparciu o umowę barterową. Umowa ta jest rodzajem umowy nienazwanej, czyli nieokreślonej precyzyjnie przepisami prawa i niewymagającej zachowania określonej formy. 

Możliwość rozliczania się w barterze wynika z prawa do swobody formułowania umów cywilnoprawnych w ramach obowiązujących przepisów. Umowy barterowe są utożsamiane z bardzo podobnymi umowami zamiany, które wskazane zostały w art. 603-604 Kodeksu cywilnego. Główną różnicą jest to, że barter może obejmować również wymianę usług, podczas gdy umowa zamiany obejmuje jedynie towary.

W międzynarodowej wymianie handlowej z barteru często korzysta się w transakcjach, przy których mogłyby pojawić się restrykcje lub innego rodzaju problemy walutowe, a także w wymianie z podmiotami nieposiadającymi określonych środków finansowych. Z wymiany barterowej korzystają jednak również małe i duże firmy, a nawet osoby prywatne. 

Choć umowa barterowa odbywa się bezgotówkowo – nie dochodzi w jej ramach do żadnej wymiany pieniężnej – to nie ma ona charakteru nieodpłatnego. Tym samym rodzi takie same obowiązki podatkowe, jak wymiana gotówkowa.

Transakcja barterowa określana jest trzema przymiotnikami: odpłatna, wzajemna i konsensualna. Odpłatność oznacza, że wraz z barterem powstaje obowiązek podatkowy tak samo jak przy transakcjach gotówkowych.

Wzajemność oznacza, że ustanawiane umową barterową świadczenia są ekwiwalentne, czyli jednakowe dla obu stron. Konsensualność zaś odnosi się do tego, że strony umowy dobrowolnie i zgodnie ją zawierają. Umowę barterową traktuje się jak umowę sprzedaży, przy czym w wyniku jej podpisania każda ze stron staje się jednocześnie sprzedawcą i nabywcą. Oznacza to, że każda ze stron ma obowiązek wystawienia faktury.

Obowiązujące przepisy nie ustalają określonego wzoru, jaki powinna zachowywać umowa barterowa. Oznacza to, że treść takiej umowy może być dość dowolnie formułowana przez strony umowy. Umowa barterowa powinna jednak mieć formę pisemną oraz nie może być niezgodna z przepisami ogólnymi wynikającymi m.in. z Kodeksu cywilnego. 

Prawidłowa umowa barteru powinna zawierać:

– datę i miejsce zawarcia umowy, – dane stron zawierających umowę, – przedmiot wymiany, tj. towary i usługi przekazywane sobie przez każdą ze stron, – określoną wartość towarów i usług będących przedmiotem umowy, – termin wykonania umowy, – sposób rozliczenia się z umowy, – zasady odstąpienia od umowy oraz ewentualne kary za jej niedopełnienie.

Określenie wartości towarów i usług będących przedmiotem barteru powinno mieć miejsce w oparciu o rynkowy koszt tych dóbr. 

Wymiana barterowa wiąże się z obowiązkiem podatkowym. Po pierwsze, od określonej w umowie wartości dóbr będących przedmiotem barteru należy odprowadzić podatek VAT w przyjętych dla tych dóbr stawkach. 

Barter należy również rozliczyć z podatku dochodowego. W tym przypadku wartość przychodów osiąganych w naturze powinna zostać zsumowana z pozostałymi i jako taka być wykazana w dokumentach składanych do urzędu skarbowego, zgodnie z przyjętą formą rozliczania się z podatku dochodowego. 

Urząd ma w takiej sytuacji prawo do weryfikacji poprawności zgłoszonej wartości danego wymiany barterowej, a w przypadku wątpliwości również do samodzielnego oszacowania tej wartości. Istotne w tym zakresie będzie również właściwe obliczenie podstawy opodatkowania. 

Akty prawne: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług