Przymusowy urlop – czy pracodawca może wysłać pracownika na urlop? 

● Urlop wypoczynkowy udzielany jest na wniosek pracownika i za zgodą pracodawcy. ● Pracodawca może zaproponować termin urlopu wypoczynkowego, ale pracownik nie musi się na niego zgodzić. ● Przymusowy urlop wypoczynkowy jest dopuszczalny tylko w przypadku urlopu zaległego oraz podczas okresu wypowiedzenia pracownika. ● W żadnym wypadku pracodawca nie może skierować pracownika na przymusowy urlop bezpłatny.

Przepisy dotyczące praw i obowiązków zarówno pracownika, jak i pracodawcy reguluje ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy. Urlopów wypoczynkowych dotyczą w szczególności art. 152-173, natomiast urlopów bezpłatnych art. 174-175.

Urlop wypoczynkowy jest jednym z uprawnień przysługujących każdemu pracownikowi. Urlop ten powinien być udzielany w porozumieniu pomiędzy pracodawcą i pracownikiem oraz z uwzględnieniem zapewniania cały czas normalnego toku pracy. 

Płatny urlop wypoczynkowy przysługuje w wymiarze 20 dni, jeżeli staż pracy pracownika wynosi mniej niż 10 lat, lub 26 dni, jeżeli staż pracy pracownika wynosi co najmniej 10 lat.

Urlop wypoczynkowy powinien zostać wykorzystany w tym samym roku, w którym pracownik nabył do niego prawo – nie jest możliwe np. niekorzystanie z urlopu przez 10 lat i skumulowanie olbrzymiej liczby dni urlopu należnych za ten czas. Nie jest zarazem możliwe, aby pracownik zrzekł się prawa do urlopu wypoczynkowego.

Urlop wypoczynkowy nie jest jedynym rodzajem urlopu. Innymi urlopami są m.in. urlop macierzyński, urlop tacierzyński, urlop rodzicielski, urlop wychowawczy, urlop na żądanie oraz urlop okolicznościowy. 

Urlop wypoczynkowy może być wykorzystywany w częściach, każdorazowo po złożeniu o niego wniosku do pracodawcy. Kodeks pracy wymaga jednak, aby przynajmniej jedna część tego urlopu trwała nie mniej niż 14 dni kalendarzowych, tj. najczęściej 10 dni urlopu i cztery dni wolne od pracy (weekendowe). 

Wymóg ten służyć ma fizycznej i psychicznej regeneracji pracownika i zapobiegać sytuacji, w której cały urlop wykorzystałby on w jedno- lub dwudniowych częściach uniemożliwiających np. wyjazd wypoczynkowy.

Choć to pracodawca ustala plan urlopów i akceptuje wnioski pracownicze, nie ma on prawa jednostronnie decydować o terminie wysłania pracownika na urlop. Termin taki pracodawca może jedynie zaproponować, ale pracownik nie musi się na taki termin zgodzić. Obie strony muszą osiągnąć w tej sprawie satysfakcjonujące porozumienie.

Istnieją jedynie dwie wyjątkowe okoliczności, w których pracodawca może wysłać na przymusowy urlop:

– wykorzystanie urlopu w okresie wypowiedzenia umowy o pracę, – wykorzystanie urlopu zaległego do 30 września następnego roku.

Pierwsza z tych okoliczności dotyczy okresu wypowiedzenia, który trwa od chwili rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę do faktycznego zaprzestania jej wykonywania. Jeżeli pracownik ten ma wówczas niewykorzystane dni urlopu wypoczynkowego, pracodawca może jednostronnie wyznaczyć mu termin urlopu. W przeciwnym razie musiałby wypłacić mu ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop.  

Drugą sytuacją, w której możliwe jest skierowanie pracownika na przymusowy urlop, jest posiadanie przez niego zaległego urlopu z poprzedniego roku. Pracownik powinien wykorzystać wszystkie dni urlopu wypoczynkowego w tym samym roku, w którym nabył do nich prawa. Jeżeli tego nie zrobił, jest to tak zwany zaległy urlop, który trzeba wykorzystać do 30 września następnego roku. 

Jeżeli pracownik nie wykorzystałby zaległego urlopu w tym terminie, jego pracodawcy groziłaby kara finansowa za wykroczenie przeciwko prawu pracownika do urlopu. Dlatego też pracodawca ma w takiej sytuacji prawo jednostronnie wyznaczyć pracownikowi termin urlopu wypoczynkowego tak, aby wykorzystał on wszystkie dni zaległego urlopu do 30 września. Trzeba jednak przyznać, że w tej sprawie są rozbieżne opinie prawników, o czym pisaliśmy tutaj. Przekonana, że zaległego urlopu można udzielić bez zgody zainteresowanego, jest na przykład Państwowa Inspekcja Pracy.

Oprócz urlopu wypoczynkowego istnieje również urlop bezpłatny. Urlop ten, tak samo, jak urlop wypoczynkowy, jest udzielany na wniosek pracownika i za zgodą pracodawcy. Jednocześnie jednak za urlop bezpłatny nie otrzymuje się wynagrodzenia, a czasu jego trwania nie wlicza się do okresu zatrudnienia – na czas urlopu bezpłatnego zawieszeniu ulega bowiem stosunek pracy.

Przepisy w żadnym przypadku nie dopuszczają w związku z tym do przymusowego skierowania pracownika na urlop bezpłatny. Jest to wyłącznie uprawnienie pracownicze. W tym zakresie nic nie zmieniła również pandemia COVID-19 i zmiany prawne wprowadzane w ramach tzw. tarcz antykryzysowych - pracodawca nie ma prawa wysłać pracownika na przymusowy urlop bezpłatny. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy