Na czym polega siła Coriolisa i jakie są jej następstwa?

Źródło:
Geografia dla maturzysty
Nazwa dla toruńskiego wahadła Foucaulta. Licytacja Centrum Nowoczesności Młyny Wiedzy dla WOŚP
Nazwa dla toruńskiego wahadła Foucaulta. Licytacja Centrum Nowoczesności Młyny Wiedzy dla WOŚP
TVN24
Nazwa dla toruńskiego wahadła Foucaulta. Licytacja Centrum Nowoczesności Młyny Wiedzy dla WOŚPTVN24

W tym artykule zajmiemy efektem Coriolisa, zwanym też siłą Coriolisa. Zjawisko to występuje gdy dane ciało porusza się w obracającym się układzie odniesienia. Wyjaśnimy na czym polega to zjawisko, jakie są następstwa siły Coriolisa i jej przykłady.

● Efekt Coriolisa jest powodem odchylenia od linii prostej toru ruchu obiektu poruszającego się w układzie obracającym się – np. Ziemi.

● Ziemia obraca się z zachodu na wschód, dlatego też siła Coriolisa powoduje odchylenie się w kierunku wschodnim, gdy ciało porusza się w stronę biegunów, a w kierunku zachodnim, gdy ciało poruszające się po powierzchni Ziemi zmierza ku równikowi.

● Efekt Coriolisa występuje na obydwóch półkulach.

● Nazwę zawdzięcza francuskiemu inżynierowi i matematykowi Gaspardowi-Gustave Coriolisowi, który badał to zjawisko.

Co to jest siła/efekt Coriolisa?

Zgodnie z definicją, siła Coriolisa jest siłą bezwładności, która działa na ciało poruszające się w obracającym się układzie odniesienia. Przyczyną powstawania efektu Coriolisa jest np. ruch obrotowy Ziemi.

Siła Coriolisa uwarunkowana jest różnymi prędkościami liniowymi występującymi na różnych szerokościach geograficznych. I tak obiekty, które znajdują się na równiku, poruszają się wraz z Ziemią z prędkością, która wynosi 1670 km/h. Natomiast na biegunie jest to już 0 km/h. Kiedy dany obiekt zmieni swoją trajektorię i będzie poruszać się w stronę bieguna północnego, zacznie on odchylać się w prawo. Jest to spowodowane tym, że im dalej od równika, tym prędkość liniowa jest mniejsza. Wówczas obiekty takie w swoisty sposób wyprzedzają Ziemię w ruchu w kierunku wschodnim.

Kiedy odwrócimy sytuację i założymy, że dany obiekt porusza się swobodnie z bieguna północnego w stronę równika, wówczas będzie on podążał z obszarów od niższej prędkości liniowej do wyższej. Obrazując sytuację, obiekt nie będzie nadążał i pozostając w tyle, ulegnie odchyleniu w lewo.

ZOBACZ TEŻ: Astrolabium – do czego służy, jak działa i jak wykonać je samodzielnie?

Następstwa siły Coriolisa

Oddziałująca na naszą planetę siła Coriolisa ma mniejszy lub większy wpływ na każdy obiekt znajdujący się na powierzchni Ziemi. W zależności od półkuli, siła ta odchyla poruszające się swobodnie przedmioty w różne strony. Na półkuli północnej obiekty w ruchu odchylają się w prawo, natomiast na półkuli południowej – w lewo.

Ważną częścią definicji jest warunek poruszania się w sposób swobodny, ponieważ siła Coriolisa nie ma wpływu na obiekty nieruchome lub takie, które poruszają się po trasie wyznaczonej wzdłuż danego równoleżnika (równoległe do równika). Oznacza to, że efekt Coriolisa można odnotować w zmianie kierunków wiatru czy prądów morskich. Stałe wiatry, pasaty na półkuli północnej wieją z kierunku północno-wschodniego, co można zaobserwować na charakterystycznych schematach ukazujących występowanie tych wiatrów.

Podobnie prawe brzegi rzek na półkuli północnej są bardziej narażone na intensywniejsze procesy erozyjne niż te po lewej stronie biegu. Efekt Coriolisa jest brany pod uwagę przy obliczaniu torów lotu pocisków czy rakiet.

Siła Coriolisa – przykłady

Przykłady na istnienie siły Coriolisa można poznać samodzielnie poprzez prosty eksperyment kuchenny. Woda w zlewie będzie odchylała się za sprawą siły Coriolisa w prawo. Z uwagi na mały zbiornik i niewielką ilość płynu, efekt ten nie będzie spektakularny, jednak obserwowalny dla uważnego oka.

Podobne zjawisko można zaobserwować w ruchu pionowym w dół. Jeżeli zrzucony zostanie jakiś przedmiot, odchyli się on w na wschód – aby to zauważyć, konieczne jest zrzucenie obiektu z pewnej wysokości. Wówczas powtarzany jest także eksperyment dokonywany przez Galileusza. Upuszczał on z krzywej wieży w Pizie kamień i dzięki temu odkrył prawo bezwładności.

Efekt Coriolisa zobaczymy też obserwując Wahadło Foucaulta, w którym - w następstwie ruchu Ziemi - zmienia się płaszczyzna ruchu. Nazwano je tak na cześć Jeana Bernarda Léona Foucaulta, który pokazał je w 1851 roku w Paryskim Obserwatorium Astronomicznym. Dziś można oglądać je m.in. w Centrum Nauki Kopernik.

Wahadło Foucaulta w ParyżuShutterstock

ZOBACZ TEŻ: Sekstans – budowa i zastosowanie w astronawigacji

Źródła: 1. Persson A., How do we understand the Coriolis Force?, Bulletin of the American Meteorologic Society, 1998, pozyskano z: journals.ametsoc.org/view/journals/bams/79/7/1520-0477_1998_079_1373_hdwutc_2_0_co_2.xml 2. Geografia dla maturzysty. 3. Teraz matura geografia, Vademecum 2016. 4. Majhofer A., Edukacyjny folklor, Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, pozyskano z: dev.cen.uni.wroc.pl/annex/03pdf_pdf/03pdf_12_majchofer.pdf 5. rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/4752/04--Sila-Coriolisa--Flis.pdf?sequence=1

Autorka/Autor:red.//am

Źródło: Geografia dla maturzysty

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

Kolejne dni w pogodzie zapowiadają się upalnie. Temperatura może przekroczyć 36 stopni Celsjusza. Przed weekendem aura stanie się gwałtowna - pojawią się burze z ulewami. Po nich zrobi się trochę chłodniej.

Kiedy nastąpi kulminacja upału i co potem. Będzie się działo

Kiedy nastąpi kulminacja upału i co potem. Będzie się działo

Źródło:
tvnmeteo.pl

Pogoda na dziś. Wtorek 1.07 przyniesie dużo słońca w całej Polsce. Zapanują wysokie temperatury, miejscami będzie upalne. W najgorętszych momentach dnia ochłodę przyniesie słaby i umiarkowany wiatr.

Pogoda na dziś - wtorek 1.07. Słoneczny i gorący początek lipca

Pogoda na dziś - wtorek 1.07. Słoneczny i gorący początek lipca

Źródło:
tvnmeteo.pl

Latem rejon Hiszpanii skupia na sobie uwagę meteorologów, ponieważ z wielką siłą potrafi wpłynąć na pogodę w Europie. Upały, które już od wielu dni są tam normą, dotrą również do Polski, co również zaczyna być pewną tradycją. W tym tygodniu temperatura w naszym kraju może sięgnąć zadziwiających wartości, a natura, dążąc do równowagi, każe sobie za to gorąco słono zapłacić.

Energii w atmosferze będzie moc. Ryzyko dużego zamieszania w pogodzie

Energii w atmosferze będzie moc. Ryzyko dużego zamieszania w pogodzie

Źródło:
TVN24+

Fala upałów zmierza do Polski. IMGW wydał ostrzeżenia pierwszego i drugiego stopnia dla części kraju. Zgodnie z prognozą zagrożeń na kolejne dni alarmów przed spiekotą będzie przybywać, mogą objąć nawet całą Polskę. Niebezpieczne mogą być też burze.

Pierwsze alarmy przed spiekotą. W kolejnych dniach będzie ich więcej

Pierwsze alarmy przed spiekotą. W kolejnych dniach będzie ich więcej

Aktualizacja:
Źródło:
IMGW

W Turcji trwa walka z pożarami, które szaleją w prowincjach Izmir, Manisa i Hatay. Z powodu zagrożenia w bezpieczne miejsca ewakuowano ponad 50 tysięcy osób. Gaszenie ognia utrudnia silny wiatr.

Regiony turystyczne objęte pożarami. Ewakuacja ponad 50 tysięcy osób

Regiony turystyczne objęte pożarami. Ewakuacja ponad 50 tysięcy osób

Aktualizacja:
Źródło:
PAP, Reuters, gazeteoksijen.com

W niedzielę temperatura powierzchni Morza Śródziemnego wyniosła 26,01 stopnia Celsjusza. To aż o trzy stopnie więcej niż średnio o tej porze roku.

Rekordowa temperatura Morza Śródziemnego

Rekordowa temperatura Morza Śródziemnego

Źródło:
PAP, AFP

Sławosz Uznański-Wiśniewski, który przebywa na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, podzielił się w mediach społecznościowych kolejnym nagraniem. Tym razem polski astronauta pokazał, jak wygląda proces oswajania się z funkcjonowaniem w warunkach mikrograwitacji.

Kolejne nagranie od polskiego astronauty. "Lecę do Was!"

Kolejne nagranie od polskiego astronauty. "Lecę do Was!"

Źródło:
tvnmeteo.pl

Na północy Indii zawalił się budynek mieszkalny. Zdarzenie zostało wywołane osunięciem się ziemi, które było konsekwencją ulewnego deszczu.

Pięciopiętrowy budynek zawalił się jak domek z kart

Pięciopiętrowy budynek zawalił się jak domek z kart

Źródło:
Reuters

Trwa akcja usuwania skutków powodzi, które przetoczyły się w ubiegłym tygodniu przez część Wenezueli. Gwałtowna pogoda doprowadziła do zniszczenia mostów oraz licznych ewakuacji. Choć obyło się bez ofiar śmiertelnych i rannych, niektórzy mieszkańcy stracili cały swój dobytek.

"Nie umiem wyrazić tego słowami". Sprzątają po powodziach

"Nie umiem wyrazić tego słowami". Sprzątają po powodziach

Źródło:
Reuters

W poniedziałek we Włoszech w rejonie Pól Flegrejskich zanotowano trzęsienie ziemi o magnitudzie 4,6. Wstrząs był wyraźnie odczuwalny w Neapolu.

Trzęsienie ziemi we Włoszech, nieopodal Neapolu. "Wywołało panikę"

Trzęsienie ziemi we Włoszech, nieopodal Neapolu. "Wywołało panikę"

Źródło:
PAP, ANSA

Podróżowanie z alergią wymaga odpowiedniego przygotowania. Trzeba nie tylko wziąć pod uwagę alergeny w miejscu docelowym, lecz także dostosować plan podróży, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia niepożądanej reakcji.

Jak zaplanować daleką podróż, mając alergię

Jak zaplanować daleką podróż, mając alergię

Źródło:
anaphylaxis.org.uk

Szczyt upalnej fali, jaka nastanie w Polsce, przypadnie na drugą połowę tygodnia. O tym, jak długo będzie niezwykle gorąco, mówi autorska długoterminowa prognoza temperatury na 16 dni, przygotowana przez Tomasza Wasilewskiego.

Pogoda na 16 dni: to może być największy upał w roku

Pogoda na 16 dni: to może być największy upał w roku

Źródło:
tvnmeteo.pl

Fala upałów objęła Chorwację. W niedzielę w Rijece, do której dojeżdża pociąg z Warszawy, termometry pokazały 37 stopni Celsjusza. Przed spiekotą ostrzegają meteorolodzy i lekarze.

Najwyższy stopień ostrzeżeń przed upałem w Rijece

Najwyższy stopień ostrzeżeń przed upałem w Rijece

Źródło:
ENEX, vecernji.hr, nacional.hr, PAP

Fala upałów utrzymuje się nad Europą. Wysokie temperatury stanowią zagrożenie dla zdrowia - we Włoszech do szpitali trafiają mieszkańcy i turyści, którzy z powodu gorąca słabną na ulicach. Skwar utrudnia również walkę z pożarami w Portugalii.

Ludzie mdleją na ulicach. Noc nie przynosi wytchnienia

Ludzie mdleją na ulicach. Noc nie przynosi wytchnienia

Źródło:
PAP, El Periodico, IPMA, AEMET, tvnmeteo.pl

W Egipcie rozpoczął się program śledzenia rekinów z kosmosu - poinformował w niedzielę lokalny portal Egypt Independent. Monitorowanie ruchów tych zwierząt w Morzu Czerwonym w czasie rzeczywistym pomoże zrozumieć zachowanie konkretnych gatunków, potencjalnie może też zmniejszyć ryzyko ich ataków.

Będą śledzić rekiny z kosmosu

Będą śledzić rekiny z kosmosu

Źródło:
PAP, dailynewsegypt.com

Trzeciego dnia pobytu na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) Sławosz Uznański-Wiśniewski pracował nad dwoma polskimi eksperymentami i przygotowywał materiały promocyjne.

Kolejny intensywny dzień polskiego astronauty. Tym się zajmował na ISS

Kolejny intensywny dzień polskiego astronauty. Tym się zajmował na ISS

Źródło:
PAP, POLSA

Gwałtowne burze i tornada przetoczyły się w weekend przez Minnesotę w Stanach Zjednoczonych. W niedzielę ponad 50 tysięcy gospodarstw domowych było pozbawionych prądu, głównie na obszarze metropolitalnym Twin Cities (Minneapolis-Saint Paul). W niektórych regionach doszło też do powodzi.

Drzewa wyrwane z korzeniami, domy bez prądu. Seria tornad w USA

Drzewa wyrwane z korzeniami, domy bez prądu. Seria tornad w USA

Źródło:
PAP, CBS News

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS), w której obecnie przebywa polski astronauta doktor Sławosz Uznański-Wiśniewski, była widoczna na polskim niebie w nocy z niedzieli na poniedziałek. Materiał otrzymaliśmy na Kontakt24.

Jasny punkt przeciął niebo. Przelot ISS nad Polską

Jasny punkt przeciął niebo. Przelot ISS nad Polską

Źródło:
tvnmeteo.pl, Z głową w gwiazdach, Kontakt24

Hiszpania od soboty zmaga się z pierwszą w tym sezonie letnim falą upałów. Jest tak gorąco, że padł historyczny rekord. W gminie El Granado w Andaluzji w sobotę odnotowano 46 stopni Celsjusza. Tym samym pobita została największa wartość dla czerwca sprzed 60 lat.

46 stopni w czerwcu. Padł historyczny rekord

46 stopni w czerwcu. Padł historyczny rekord

Źródło:
PAP, El Pais, RTVE

Sławosz Uznański-Wiśniewski podzielił się w mediach społecznościowych wyjątkowym nagraniem, na którym widać Ziemię z kosmosu. Polski astronauta od kilku dni bierze udział w misji kosmicznej Axiom 4 na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS).

"Mój pierwszy widok na nią i na Was". Nagranie od polskiego astronauty

"Mój pierwszy widok na nią i na Was". Nagranie od polskiego astronauty

Źródło:
tvnmeteo.pl

Czy można ewakuować cały kraj, zanim zniknie pod wodą? Australia właśnie zaczęła ten proces, oferując obywatelom Tuvalu specjalne wizy klimatyczne. W pierwszych dniach zgłosiła się prawie jedna trzecia mieszkańców tego zagrożonego zalaniem wyspiarskiego państwa.

Kraj ma zniknąć pod wodą, masowo składają wnioski o wizy

Kraj ma zniknąć pod wodą, masowo składają wnioski o wizy

Źródło:
Reuters, PAP

Mieszkaniec Staten Island, Noel Colon, przeżył bliskie spotkanie z dzikim indykiem. Ptak ruszył jego samochodu. Cała sytuacja wyglądała jak scena z kreskówki i szybko podbiła internet.

Scena jak z kreskówki. Indyk ruszył w pościg za mężczyzną

Scena jak z kreskówki. Indyk ruszył w pościg za mężczyzną

Źródło:
CNN

Rekin miał pogryźć 20-latkę przy brzegu popularnej plaży na wyspie Long Island w Nowym Jorku. Kobieta doznała niewielkich obrażeń, została zabrana do szpitala. Według służb, sprawcą zdarzenia miał być tawrosz piaskowy.

Kobieta pogryziona u brzegu popularnej plaży. Podejrzewają rekina

Kobieta pogryziona u brzegu popularnej plaży. Podejrzewają rekina

Źródło:
CNN, tvnmeteo.pl

Amerykański resort obrony ogłosił zakończenie ponad 40-letniej praktyki udostępniania meteorologom kluczowych satelitarnych informacji pogodowych. Decyzja, która wejdzie w życie 30 czerwca, stwarza znaczące ryzyko dla prognozowania przebiegu huraganów oraz monitorowania lodu morskiego.

Pentagon kończy z udostępnianiem kluczowych danych

Pentagon kończy z udostępnianiem kluczowych danych

Źródło:
PAP

Część regionów Wenezueli zmaga się ze skutkami katastrofalnych powodzi. W kilku stanach z powodu kataklizmu ewakuowano ponad osiem tysięcy osób. Uszkodzone zostały mosty oraz domy.

"Woda wlewała się wszędzie". Zniszczone mosty, ewakuacje

"Woda wlewała się wszędzie". Zniszczone mosty, ewakuacje

Źródło:
Reuters, Anadolu Agency

Amerykańska linia lotnicza Delta musi skontrolować ponad 100 samolotów, zanim maszyny będą mogły ponownie wznieść się powietrze. Wszystko przez gradobicie, które przeszło przez lotnisko w Atlancie.

Ponad 100 samolotów do kontroli po potężnym gradobiciu

Ponad 100 samolotów do kontroli po potężnym gradobiciu

Źródło:
CNN, fox5atlanta.com

Pakistan zmaga się w ostatnich dniach ze skutkami intensywnych opadów deszczu. Jak poinformowały w sobotę władze, w kraju co najmniej 32 osoby, z czego połowa to dzieci, zginęły w wyniku gwałtownych powodzi lub zawalenia się domów.

Woda porywała całe rodziny. Nie żyje ponad 30 osób

Woda porywała całe rodziny. Nie żyje ponad 30 osób

Źródło:
PAP, AFP

Czerniak to złośliwy nowotwór skóry, który nieleczony może doprowadzić nawet do śmierci. Są jednak sposoby, aby uchronić się przed zachorowaniem. O tym, jak to robić zwłaszcza latem, kiedy słońce towarzyszy nam najczęściej, odpowiadał na antenie TVN24 profesor doktor habilitowany Piotr Rutkowski.

To zwiększa ryzyko nowotworu skóry. Ekspert o dwóch czynnikach

To zwiększa ryzyko nowotworu skóry. Ekspert o dwóch czynnikach

Źródło:
TVN24

Francja zmaga się z falą upałów, która objęła w piątek południową część kraju. Temperatura w najbliższych dniach może przekroczyć 40 stopni Celsjusza. W niektórych regionach z uwagi na zagrożenie pożarowe zabroniono wstępu do lasów. W Marsylii baseny miejskie od weekendu będą darmowe.

Zakaz wstępu do lasów, darmowe butelki z wodą

Zakaz wstępu do lasów, darmowe butelki z wodą

Źródło:
PAP, vigilance.meteofrance.fr, lemonde.fr

Najsuchsza pustynia świata - Atakama, położona w północnej części Chile, została pokryta śniegiem. "Niesamowite" - poinformowało w mediach społecznościowych Obserwatorium ALMA, zlokalizowane na jej terenie.

Śnieg na najsuchszej pustyni świata. "Niesamowite"

Śnieg na najsuchszej pustyni świata. "Niesamowite"

Źródło:
PAP, AFP

Pakistańska rodzina zorganizowała piknik nad brzegiem rzeki. Gdy dzieci bawiły się w wodzie, nagle nadeszła powódź. W wyniku żywiołu zginęło co najmniej dziewięć osób - podała agencja Reuters.

Byli na pikniku, dzieci porwała powódź. Są ofiary śmiertelne

Byli na pikniku, dzieci porwała powódź. Są ofiary śmiertelne

Źródło:
Reuters, independent.co.uk