Siła nabywcza pieniądza – od czego zależy? Jaka jest siła nabywcza złotego na tle innych państw Europy?

● Siła nabywcza pieniądza to jego realna wartość – pokazuje, ile towarów i usług można nabyć za określoną jednostkę pieniądza. ● Wyróżnia się też siłę nabywczą ludności wskazującą, ile dóbr i usług może zakupić statystyczny mieszkaniec. ● Siła nabywcza jest nierozerwalnie związana z gospodarką danego kraju. ● Siła nabywcza w Polsce wyniosła w 2020 roku 51 proc. średniej siły nabywczej w Europie. Najwyższa była w Lichtensteinie, zaś najniższa na Ukrainie.

Siła nabywcza jest pojęciem z dziedziny ekonomii. Jako takie nie ma definicji ustawowej, ale definiowane jest w opracowaniach naukowych oraz podręcznikach do makro- lub mikroekonomii.

Siła nabywcza pieniądza jest po prostu realną wartością tego pieniądza – wskazuje na to, ile dóbr można za określoną ilość (jednostkę) pieniądza kupić. Wyróżnia się przy tym dwa rodzaje siły nabywczej:

– siła nabywcza pieniądza, to ilość towarów, które można nabyć za pewną ilość pieniądza, np. za 100 zł, – siła nabywcza ludności, to możność kupienia przez ludzi określonej liczby dóbr i usług, wyrażana sumą pieniędzy oraz kredytów, którymi ludzie ci dysponują.

Siła nabywcza nie jest stała i podlega stałym wahaniom. Przykładowo gdy ceny rosną (inflacja), siła nabywcza pieniądza maleje, czyli za tę samą ilość pieniędzy można kupić coraz mniej dóbr. I odwrotnie – jeżeli ceny spadają (deflacja), to siła nabywcza rośnie, czyli za tę samą ilość pieniędzy można kupić coraz więcej.

Pojęcie siły nabywczej jest nierozerwalnie związane z gospodarką danego państwa. Zależy od kondycji tej gospodarki, a przede wszystkim funkcjonujących w niej cen i wynagrodzeń, na które wpływ mają poszczególne państwa. 

Siła nabywcza pieniądza zależy od aktualnych cen w gospodarce, ceny te kształtują się jednak na podstawie wielu różnych czynników. Od czego zależy aktualna siła nabywcza?

Przede wszystkim siła nabywcza określonej jednostki pieniądza zmienia się z czasem – w praktyce prawie zawsze maleje. 100 zł lub 100 euro miało wyższą siłę nabywczą 10 czy 20 lat temu niż ma obecnie. Związane jest to ze zjawiskiem inflacji, która – póki utrzymuje się na niskim poziomie – jest uważana za zjawisko naturalne i korzystne dla gospodarki.

Olbrzymi wpływ na siłę nabywczą pieniądza mają również różnice kursowe. Gdy kurs złotówki spada (dewaluacja), to spada też jej siła nabywcza względem wszystkich towarów zagranicznych, czyli towary te stają się droższe. I odwrotnie, gdy kurs złotówki rośnie (rewaluacja), to rośnie również jej siła nabywcza względem towarów zagranicznych, czyli towary te stają się tańsze.

Bywa również, że na siłę nabywczą pieniądza mają wpływ bezpośrednie działania poszczególnych rządów, np. denominacja waluty, czyli zmiana jej nominalnej wartości, a zwłaszcza działania zwiększające inflację, np. zwiększanie emisji pieniądza przez bank centralny.

Z pojęciem siły nabywczej wiążą się dwa inne pojęcia: wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI, Consumer Price Index) oraz parytet siły nabywczej (PPP, Purchasing Power Parity). 

CPI jest najpopularniejszą miarą poziomu cen w danej gospodarce. Oblicza się ją tworząc zestaw (tzw. koszyk) towarów i usług najczęściej kupowanych przez statystyczne gospodarstwo domowe. Następnie ceny dóbr w tym koszyku są regularnie sprawdzane, a ich zmiana obrazuje aktualny poziom inflacji/deflacji w gospodarce. 

W Polsce mierzeniem CPI zajmuje się Główny Urząd Statystyczny posługujący się koszykiem ok. 2 tys. różnych towarów i usług. CPI bywa czasem uważany nie tyle za wskaźnik zmian siły nabywczej określonej waluty, ile za wskaźnik zmian kosztów utrzymania. Mimo to razem ze wskaźnikiem cen dóbr produkcyjnych (PPI, Producer Price Index) pozostaje najpowszechniejszym miernikiem poziomu inflacji.

Drugim pojęciem związanym z siłą nabywczą jest jej parytet. Parytet siły nabywczej to wskaźnik pokazujący różnice cen pomiędzy różnymi krajami. Wyliczany jest również poprzez utworzenie możliwie miarodajnego koszyka towarów i usług, a następnie porównywanie cen dóbr z tego samego koszyka w gospodarkach różnych państw. 

W ten sposób możliwe jest porównanie tych cen nie tylko nominalnie, w oparciu o kursy walutowe, ale również realnie, czyli z uwzględnieniem siły nabywczej w poszczególnych państwach.

Mierzeniem i porównywaniem siły nabywczej ludności w Europie zajmuje się m.in. niemiecki koncern GfK. Publikuje ona na ten temat coroczne raporty, w których przedstawia wyliczenia pokazujące, ile euro mieszkaniec danego kraju mógł przeciętnie przeznaczyć na wydatki konsumenckie i oszczędności.

Według wyliczeń GfK siła nabywcza w Polsce wyniosła w 2020 roku 7 143 euro na mieszkańca – tyle statystycznie każdy Polak miał tzw. dochodu rozporządzalnego, czyli pozostałego po odjęciu podatków. 

Największa siła nabywcza była w Warszawie i wyniosła 12 120 euro, najmniejsza zaś na Mazowszu w powiecie szydłowieckim – 4 721 euro. 

Za pomocą raportów GfK możliwe jest również porównanie siły nabywczej ludności w poszczególnych państwach Europy. Z porównania tego wynika, że choć siła nabywcza w Polsce niemal nieprzerwanie rośnie, wciąż pozostaje ona znacznie niższa niż w państwach Europy Zachodniej. 

W 2020 roku siła nabywcza w Polsce wynosiła jedynie 51 proc. średniej siły nabywczej w całej Europie, która wyniosła 13 894 euro. Tym samym Polska zajęła 28. miejsce spośród 42 europejskich państw, dla których wyliczono siłę nabywczą.

Najwyższa siła nabywcza w Europie była w 2020 roku w Lichtensteinie – 64 240 euro, Szwajcarii – 41 998 euro, oraz Luksemburgu – 34 119 euro. Najniższą siłę nabywczą raport GfK wskazał natomiast w Ukrainie, gdzie wyniosła 1 703 euro – przeszło czterokrotnie mniej niż w Polsce.