Pomniki przyrody w Polsce - rodzaje i przykłady najciekawszych pomników przyrody

Źródło:
gdos.gov.pl
Przetrwanie drzew stoi pod znakiem zapytania. Materiał magazynu "Polska i świat"
Przetrwanie drzew stoi pod znakiem zapytania. Materiał magazynu "Polska i świat"TVN24, Polska i Świat
wideo 2/5
Przetrwanie drzew stoi pod znakiem zapytania. Materiał magazynu "Polska i świat"TVN24, Polska i Świat

Pomniki przyrody w Polsce stanowią formę ochrony wyjątkowych okazów natury. Mogą być to wytwory przyrody ożywionej (np. drzewa) lub nieożywionej (np. jaskinie). Podpowiadamy, które pomniki przyrody w Polsce warto odwiedzić podczas kolejnej wycieczki krajoznawczej.

● Pomniki przyrody muszą spełniać kryteria sprecyzowane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 17 grudnia 2017 roku.  ● Pomniki przyrody ustanawia się na mocy uchwały rady gminy. ● W Polsce aktualnie (2021 r.) mamy 32421 pomników przyrody. ● Pomniki przyrody możemy podzielić na ożywione (np. drzewa, krzewy) i nieożywione (np. jaskinie, skały, głazy narzutowe).

Pomniki przyrody w Polsce

Pomniki przyrody w Polsce powołuje się uchwałą rady gminy. Pomniki przyrody to twory przyrody żywej i nieożywionej, które mają wyjątkową wartość przyrodniczą, krajobrazową, naukową, kulturową lub historyczną. Pomnik przyrody powinien mieć szczególne cechy, które wyróżniają go spośród innych tworów tego rodzaju. Kryteria te dokładnie precyzuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 17 grudnia 2017 r. 

Pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej, które są pomnikami przyrody, oznacza się prostokątnymi zielonymi tablicami, a skupiska czerwonymi. Aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest 32421 pomników przyrody. Ich aktualizowaną na bieżąco listę można sprawdzić na stronie crfop.gdos.gov.pl. Ma wygodną wyszukiwarkę, która pozwala zawęzić zapytania do konkretnego województwa, powiatu, gminy, a nawet rodzaju pomnika przyrody, np. skały, drzewa, jaru itd. Można tam też sprawdzić opis każdego z pomników przyrody i sprawdzić jego położenie na mapie.

Pomniki przyrody - przykłady

Pomnikiem przyrody może być m.in.: - drzewo, - krzew, - źródło, - wodospad, - wywierzysko, - skałka, - głaz narzutowy, - jar, - jaskinia.

Najciekawsze pomniki przyrody w Polsce 

Do najciekawszych pomników przyrody w Polsce zaliczają się:

Dąb Bartek - jest to jednocześnie prawdopodobnie najbardziej znany polski pomnik przyrody. Przez wiele lat uważany był za najstarszy dąb w Polsce, ale badania wykonane w 1992 roku odmłodziły Bartka z 1200 lat na ok. 670.  Dąb Bartek rośnie we wsi Zagnańsk (woj. świętokrzyskie). Bartek ma ok. 29 metrów wysokości, a obwód jego pnia nad ziemią wynosi ok. 130 cm. 

Dąb Bartek Shutterstock

Dąb Bażyńskiego - ma ok. 720 lat, jest więc starszy od Bartka. Rośnie w Kadynach (woj. warmińsko- mazurskie). Ma ok. 21 cm wysokości i ponad 10 m w obwodzie pnia.

Cis Henrykowski - to najstarsze drzewo w Polsce liczy sobie ponad 1250 lat. Rośnie w Henrykowie Lubańskim (woj. dolnośląskie) i ma ok. 10,5 m wysokości, i ponad cztery metry w obwodzie pnia.

Dęby Rogalińskie rosną w Rogalinie (woj. wielkopolskie) nad Wartą. Jest ich ok. dwa tys., a największe z nich mają pnie, których obwód sięga dziewięć metrów. Wszystkie dęby rogalińskie, które mają obwód szerszy niż dwa metry, są pod ochroną. Najbardziej znane dęby rogalińskie to ok. 700-letnie Lech, Czech i Rus.

Cisy Raciborskiego - to dwa ok. 700-letnie cisy, które rosną w Harbutowicach (woj. małopolskie). Większy z nich ma ok. 15 m wysokości i ok. trzy metry w obwodzie pnia.

Aleja lipowa w Rzucewie na Kaszubach to trakt z ponad dwustoma kilkusetletnimi drzewami, o których mówi się, że zasadził je sam król Jan III Sobieski. W Rzucewie znajduje się jeszcze inny ciekawy pomnik przyrody: głazy narzutowe Dwunastu Apostołów.

Sosna pospolita we wsi Wełecz koło Buska-Zdroju (woj. świętokrzyskie) nazywana jest „sosną na szczudłach” lub „sosną kroczącą” dzięki swojej ciekawej budowie. Ta ponad 100-letnia sosna pospolita ma korzenie ponad ziemią. Sięgają wysokości trzech metrów, są silnie rozgałęzione, a pod nimi może zmieścić się kilka dorosłych osób. 

Krzywy Las w Nowym Czarnowie (woj. zachodniopomorskie) to kolejny przykład ciekawego pomnika przyrody. Nazywany jest też Lasem Bajkowym. Nic dziwnego, 400 sosen, które rosną na tym terenie w 22 rzędach, ma powyginane pnie — wszystkie w ten sam sposób zaginają się ok. 20 cm nad ziemią o jakieś 90 stopni i rosną w łuku w stronę północy.

Krzywy Las w Nowym CzarnowieShutterstock

Pomniki przyrody nieożywionej 

Wśród najciekawszych pomników przyrody w Polsce nie brakuje też tworów przyrody nieożywionej: jaskiń, skał, głazów, np.:

Jaskinia Wierzchowska Górna w Wierzchowie w Jurajskim Parku Krajobrazowym „Dolinki Podkrakowskie” (woj. małopolskie) to prawie 1000 m skalnego labiryntu pod ziemią. Jaskinię tworzą wapienie górnojurajskie

Organy Wielisławskie na zboczu góry Wielisławka (woj. dolnośląskie), zbudowane są z porfiru. Są pozostałością po wybuchach wulkanów ok. 250 mln lat temu.

Diabli Kamień na zboczu góry Kosma w Magurskim Parku Narodowym (woj. podkarpackie). Jest to liczna grupa głazów z piaskowca magurskiego. Najwyższy ma ponad 10 metrów wysokości, a skały ma ją oryginalne kształty i poprzedzielane są szczelinami.

Głaz narzutowy w Starych Juchach (woj. warmińsko-mazurskie). Ten głaz granitowy nazywany był  "Kamieniem Ofiarnym" i był obiektem kultu Jaćwingów. Legenda głosi, że składano na nim w ofierze zwierzęta. 

Czy pomniki przyrody są pod ochroną?

Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.w Polsce obowiązują następujące formy ochrony przyrody:

parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Zgodnie z tym zapisem pomniki przyrody są pod ochroną, na równi z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody i innymi formami ochrony przyrody. O ile pomnik przyrody nie stanowi zagrożenia dla ludzi i ich mienia, podlega ochronie aż do całkowitego, samoistnego rozpadu.

Autorka/Autor:ks//mro

Źródło: gdos.gov.pl

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

W nadchodzących dniach pogodę w Polsce kształtował będzie wyż Elvira. Przyniesie pogodną i słoneczną aurę. Odczuwalne będą natomiast nocne spadki temperatury, zwłaszcza na wschodzie i południu kraju. W nocy i nad ranem termometry mogą wskazać miejscami poniżej -10 stopni.

Antycyklon Elvira sprawi, że noce i poranki będą lodowate

Antycyklon Elvira sprawi, że noce i poranki będą lodowate

Źródło:
tvnmeteo.pl

Pogoda na noc i na jutro, czyli sobotę 8.02. Przed nami noc z dość dużym mrozem, miejscami termometry pokażą nawet -6 stopni Celsjusza. Sobota przyniesie dużo słońca w całym kraju, spodziewać się należy porywistego wiatru.

Nocą nawet sześć stopni mrozu

Nocą nawet sześć stopni mrozu

Źródło:
tvnmeteo.pl

Trzęsienie ziemi o magnitudzie 5,1 nawiedziło wybrzeże Sycylii. Zjawisku towarzyszyło kilka wstrząsów wtórnych. Jak przekazały służby, nie odnotowano żadnych uszkodzeń budynków. Straż otrzymała setki telefonów od zaniepokojonych mieszkańców.

Trzęsienie ziemi u wybrzeży Sycylii

Trzęsienie ziemi u wybrzeży Sycylii

Źródło:
ANSA, tvnmeteo.pl, USGS, Adnkronos

Koreę Południową nawiedziły śnieżyce i silny wiatr. Kilkaset lotów odwołano na lotnisku znajdującym się na popularnej wśród turystów wyspie Czedżu. Z powodu groźnej pogody utknęły tysiące podróżnych.

Setki odwołanych lotów, tysiące turystów utknęły na wyspie

Setki odwołanych lotów, tysiące turystów utknęły na wyspie

Źródło:
PAP, KoreaTimes

Dwie osoby zginęły w wyniku uderzenia tornada na południowym wschodzie USA w stanie Tennessee. To pierwsze ofiary śmiertelne tego typu żywiołu w kraju w tym roku. Zjawisko wyrządziło też poważne szkody materialne oraz pozbawiło mieszkańców prądu.

Pierwsze ofiary śmiertelne tornada w tym roku

Pierwsze ofiary śmiertelne tornada w tym roku

Źródło:
CNN, tvnmeteo.pl

Santorini od wielu dni nawiedza wzmożona aktywność sejsmiczna. Do tej pory ponad 10 tysięcy osób opuściło grecką wyspę w obawie przed wstrząsami i możliwymi osunięciami ziemi. Region odwiedził premier kraju Kiriakos Mitsotakis, zapewniając, że priorytetem władz będzie zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom oraz turystom.

10 tysięcy ludzi już uciekło. To może być nowy wulkan

10 tysięcy ludzi już uciekło. To może być nowy wulkan

Źródło:
PAP, tvnmeteo.pl, Reuters, Protothema

IMGW podsumował dane klimatyczne za 2024 rok w Polsce. Jak wynika z raportu Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, miniony rok był najcieplejszym w historii prowadzenia pomiarów meteorologicznych.

Takiego roku jeszcze nie było. Alarmujące dane IMGW

Takiego roku jeszcze nie było. Alarmujące dane IMGW

Źródło:
IMGW, tvnmeteo.pl

Ponad sto jadowitych węży z rodziny zdradnicowatych znaleziono na terenie posiadłości położonej w zachodniej części Sydney. Gadów było tak dużo, że łapacze węży poprosili o pomoc właściciela domu.

Ponad sto jadowitych węży na jednym podwórku

Ponad sto jadowitych węży na jednym podwórku

Źródło:
rnz.co.nz, ABC News

Woda w kanale Sarandí na przedmieściach Buenos Aires zrobiła się intensywnie czerwona. Sytuacja zaniepokoiła mieszkańców okolicy, którzy mówią, że wcześniej woda miała również inne kolory.

Woda w kanale zrobiła się czerwona. Mieszkańcy o możliwej przyczynie

Woda w kanale zrobiła się czerwona. Mieszkańcy o możliwej przyczynie

Źródło:
BBC, Reuters

Japonia kolejny dzień zmaga się z falą intensywnych opadów śniegu. W prefekturze Aomori, w północnej część wyspy Honsiu, pokrywa śnieżna sięgnęła niemal czterech metrów. W miastach służby walczą z zasypanymi drogami.

Pokrywa śnieżna sięga miejscami prawie czterech metrów

Pokrywa śnieżna sięga miejscami prawie czterech metrów

Źródło:
Reuters, The Guardian, mainichi.jp, japantimes.co.jp

Australijscy naukowcy po raz pierwszy w historii stworzyli kangurze zarodki z pomocą zapłodnienia in vitro (IVF). Według badaczy to przełomowe osiągnięcie, które pewnego dnia może pomóc w ratowaniu zagrożonych gatunków.

Pierwszy zarodek kangura z zapłodnienia in vitro

Pierwszy zarodek kangura z zapłodnienia in vitro

Źródło:
CNN, The University of Queensland

Powódź błyskawiczna nawiedziła w czwartek miasto Nazca położone w południowo-zachodniej części Peru, w regionie Ica. Była następstwem intensywnych opadów deszczu.

Ogromne ilości błota, kamieni i gruzu wdarły się do miasta. Nagranie

Ogromne ilości błota, kamieni i gruzu wdarły się do miasta. Nagranie

Źródło:
Reuters

W czwartkowy wieczór doszło do koniunkcji Księżyca i Jowisza. Nasz naturalny satelita i gazowy olbrzym jasno świeciły na niebie. Na Kontakt24 otrzymaliśmy zdjęcie tego wyjątkowego zjawiska.

Koniunkcja Księżyca i Jowisza. Pokazaliście, jak wyglądała

Koniunkcja Księżyca i Jowisza. Pokazaliście, jak wyglądała

Aktualizacja:
Źródło:
"Z głową w gwiazdach"

- Przygotowywałem się od etapu do etapu, natomiast nigdy nie wiedziałem, dokąd zajdę - tak wspominał proces selekcji na astronautę dr Sławosz Uznański-Wiśniewski. Astronauta opowiadał w "Faktach po Faktach" w TVN24 o tym, jak wyglądają przygotowania do misji i co wraz z nim trafi na Międzynarodową Stację Kosmiczną.

"Przygotowywałem się od etapu do etapu, natomiast nigdy nie wiedziałem, dokąd zajdę"

"Przygotowywałem się od etapu do etapu, natomiast nigdy nie wiedziałem, dokąd zajdę"

Źródło:
TVN24, tvnmeteo.pl

W środę w Gdańsku doszło do poważnego pożaru i wydany został alert RCB przed możliwie toksycznym dymem. Symulacja Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej pokazała, że przy niekorzystnej aurze takie zanieczyszczenia potrafią podróżować daleko.

Co stało się z dymem z pożaru w Gdańsku? Wyliczenia IMGW

Co stało się z dymem z pożaru w Gdańsku? Wyliczenia IMGW

Źródło:
IMGW CMM

2025 rok zaczął się od najgorętszego stycznia w historii - wynika z danych unijnego programu Copernicus. W ubiegłym miesiącu średnia globalna temperatura była wyższa o około 1,75 stopnia Celsjusza w porównaniu do czasów sprzed epoki przemysłowej. Ku zaskoczeniu naukowców, styczniowy rekord został pobity pomimo rozwijającego się zjawiska La Nina, które często prowadzi do spadku temperatury.

I bez El Nino świat się zagotował. Za nami najgorętszy styczeń w historii

I bez El Nino świat się zagotował. Za nami najgorętszy styczeń w historii

Źródło:
Reuters, Copernicus, WWF

W ludzkich mózgach znajduje się coraz więcej plastiku. Analiza składu tkanek pobranych od zmarłych wykazała, że w ciągu ośmiu lat zawartość nanoplastików w mózgach wzrosła o połowę. Jest to niepokojące, ponieważ tworzywa sztuczne zawierają wiele związków i domieszek, których wpływ na nasze zdrowie wciąż nie został dobrze zbadany.

Nawet pół procent naszych mózgów może być z plastiku

Nawet pół procent naszych mózgów może być z plastiku

Źródło:
PAP, CNN, Nature Medicine

Mieszkańcy Brazylii zmagają się z falą gorąca. Na południowym wschodzie kraju temperatura maksymalna w ostatnich dniach wynosi około 35 stopni Celsjusza. Z powodu upału wiele osób korzysta z plaż w nocy, gdy skwar nie jest tak dokuczliwy.

Tłumy na plażach w nocy. W ciągu dnia panuje ekstremalny upał

Tłumy na plażach w nocy. W ciągu dnia panuje ekstremalny upał

Źródło:
Reuters

Na portugalskiej wyspie Terceira osunęła się ziemia. Jak przekazały lokalne władze, miało to związek z aktywnością sejsmiczną wulkanu Santa Barbara. Na ten moment nie ma informacji o poszkodowanych ani poważnych zniszczeniach.

Osuwisko na portugalskiej wyspie. Miało związek z aktywnością sejsmiczną wulkanu

Osuwisko na portugalskiej wyspie. Miało związek z aktywnością sejsmiczną wulkanu

Źródło:
PAP, El Observador

Miniona noc była wyjątkowo intensywna dla ratowników Grupy Karkonoskiej GOPR. Przeprowadzono trzy różne akcje, w tym jedną we współpracy z czeską Horská služba Krkonoše.

Wyjątkowo intensywna noc dla ratowników GOPR

Wyjątkowo intensywna noc dla ratowników GOPR

Źródło:
GOPR

Vallis Schrodinger i Vallis Planck to kaniony, które znajdują się w okolicach południowego bieguna Księżyca, po stronie, której nie widzimy z Ziemi. Nowe analizy amerykańskich naukowców rzucają więcej światła na możliwe przyczyny ich powstania.

Wystarczyło 10 minut, by na Księżycu powstały ogromne kaniony

Wystarczyło 10 minut, by na Księżycu powstały ogromne kaniony

Źródło:
sciencealert.com

Populacja niedźwiedzi polarnych zamieszkujących zachodnią część Zatoki Hudsona zmniejszyła się prawie o połowę w latach 1979-2021. Zdaniem naukowców z University of Toronto jest to związane ze zmniejszeniem się zasięgu lodu morskiego na tym terenie.

Niedźwiedziom polarnym kończy się pożywienie

Niedźwiedziom polarnym kończy się pożywienie

Źródło:
University of Toronto, tvnmeteo.pl

Lód załamał się pod dzieckiem w West Long Branch w stanie New Jersey (USA). Z uwagi na niesprzyjające warunki wezwany na miejsce funkcjonariusz policji musiał sam wskoczyć do jeziora i przebijać się przez lód, by dotrzeć do tonącego. Jak później opowiadał, w takich sytuacjach liczy się każda sekunda.

Wskoczył za tonącym 11-latkiem do lodowatej wody

Wskoczył za tonącym 11-latkiem do lodowatej wody

Źródło:
ABC7 News

Powierzchnia lodu morskiego na Arktyce nadal utrzymuje się blisko rekordowo niskich poziomów. Jak wynika z danych udostępnionych przez amerykańskie Krajowe Centrum Danych o Śniegu i Lodzie (NSIDC), w styczniu zasięg pokrywy lodowej był drugim najniższym w historii pomiarów dla tego miesiąca.

O włos od rekordu. Alarmujące dane o Arktyce

O włos od rekordu. Alarmujące dane o Arktyce

Źródło:
AFP, National Snow and Ice Data Center

Tygrys i dzik zostały uwięzione w studni w środkowych Indiach. Zwierzęta wpadły do wody po nieudanym polowaniu, ale w wodzie drapieżnik i ofiara zawarły tymczasowy rozejm. Na pomoc ruszyli im pracownicy pobliskiego parku narodowego. Uwięzionym udało się bezpiecznie opuścić pułapkę.

Drapieżnik i ofiara razem w pułapce. "Misja ratunkowa, jakiej wcześniej nie było"

Drapieżnik i ofiara razem w pułapce. "Misja ratunkowa, jakiej wcześniej nie było"

Źródło:
NDTV, Times of India

Setki martwych traczy długodziobych pojawiło się w ostatnich dniach wzdłuż wybrzeża jeziora Michigan w USA. Jak podają lokalni ornitolodzy, padły na ptasią grypę. Chorobę tę potwierdzono również u gęsi, orłów, myszołowów i sów żyjących w okolicy Chicago.

Setki martwych ptaków. "Nie wiemy, kiedy zakończy się ta epidemia"

Setki martwych ptaków. "Nie wiemy, kiedy zakończy się ta epidemia"

Źródło:
CBS News

Śnieżyce nie przestają nawiedzać Japonii. We wtorek w miejscowości Obihiro spadło rekordowo dużo śniegu, ale opady dają się we znaki także mieszkańcom innych regionów, a w kolejnych dniach może dosypać go nawet 170 centymetrów. Atak zimy może potrwać nawet do niedzieli.

Spadły już ogromne ilości śniegu, w prognozach widać kolejne obfite opady

Spadły już ogromne ilości śniegu, w prognozach widać kolejne obfite opady

Źródło:
Reuters, NHK, The Japan Times

Hiszpańska policja rozbiła grupę przestępczą, która przez internet oferowała sprzedaż zwierząt, głównie psów. Potencjalnych nabywców przekonywała zdjęciami czworonogów, zwierzęta te jednak w rzeczywistości nie istniały. W ten sposób wyłudzono ponad 150 tysięcy euro.

Oszustwo na psa. Gang wyłudził ponad 150 tysięcy euro

Oszustwo na psa. Gang wyłudził ponad 150 tysięcy euro

Źródło:
Guardian, tvn24.pl