Pomniki przyrody w Polsce stanowią formę ochrony wyjątkowych okazów natury. Mogą być to wytwory przyrody ożywionej (np. drzewa) lub nieożywionej (np. jaskinie). Podpowiadamy, które pomniki przyrody w Polsce warto odwiedzić podczas kolejnej wycieczki krajoznawczej.
● Pomniki przyrody muszą spełniać kryteria sprecyzowane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 17 grudnia 2017 roku. ● Pomniki przyrody ustanawia się na mocy uchwały rady gminy. ● W Polsce aktualnie (2021 r.) mamy 32421 pomników przyrody. ● Pomniki przyrody możemy podzielić na ożywione (np. drzewa, krzewy) i nieożywione (np. jaskinie, skały, głazy narzutowe).
Pomniki przyrody w Polsce
Pomniki przyrody w Polsce powołuje się uchwałą rady gminy. Pomniki przyrody to twory przyrody żywej i nieożywionej, które mają wyjątkową wartość przyrodniczą, krajobrazową, naukową, kulturową lub historyczną. Pomnik przyrody powinien mieć szczególne cechy, które wyróżniają go spośród innych tworów tego rodzaju. Kryteria te dokładnie precyzuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 17 grudnia 2017 r.
Pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej, które są pomnikami przyrody, oznacza się prostokątnymi zielonymi tablicami, a skupiska czerwonymi. Aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest 32421 pomników przyrody. Ich aktualizowaną na bieżąco listę można sprawdzić na stronie crfop.gdos.gov.pl. Ma wygodną wyszukiwarkę, która pozwala zawęzić zapytania do konkretnego województwa, powiatu, gminy, a nawet rodzaju pomnika przyrody, np. skały, drzewa, jaru itd. Można tam też sprawdzić opis każdego z pomników przyrody i sprawdzić jego położenie na mapie.
Pomniki przyrody - przykłady
Pomnikiem przyrody może być m.in.: - drzewo, - krzew, - źródło, - wodospad, - wywierzysko, - skałka, - głaz narzutowy, - jar, - jaskinia.
Najciekawsze pomniki przyrody w Polsce
Do najciekawszych pomników przyrody w Polsce zaliczają się:
Dąb Bartek - jest to jednocześnie prawdopodobnie najbardziej znany polski pomnik przyrody. Przez wiele lat uważany był za najstarszy dąb w Polsce, ale badania wykonane w 1992 roku odmłodziły Bartka z 1200 lat na ok. 670. Dąb Bartek rośnie we wsi Zagnańsk (woj. świętokrzyskie). Bartek ma ok. 29 metrów wysokości, a obwód jego pnia nad ziemią wynosi ok. 130 cm.
Dąb Bażyńskiego - ma ok. 720 lat, jest więc starszy od Bartka. Rośnie w Kadynach (woj. warmińsko- mazurskie). Ma ok. 21 cm wysokości i ponad 10 m w obwodzie pnia.
Cis Henrykowski - to najstarsze drzewo w Polsce liczy sobie ponad 1250 lat. Rośnie w Henrykowie Lubańskim (woj. dolnośląskie) i ma ok. 10,5 m wysokości, i ponad cztery metry w obwodzie pnia.
Dęby Rogalińskie rosną w Rogalinie (woj. wielkopolskie) nad Wartą. Jest ich ok. dwa tys., a największe z nich mają pnie, których obwód sięga dziewięć metrów. Wszystkie dęby rogalińskie, które mają obwód szerszy niż dwa metry, są pod ochroną. Najbardziej znane dęby rogalińskie to ok. 700-letnie Lech, Czech i Rus.
Cisy Raciborskiego - to dwa ok. 700-letnie cisy, które rosną w Harbutowicach (woj. małopolskie). Większy z nich ma ok. 15 m wysokości i ok. trzy metry w obwodzie pnia.
Aleja lipowa w Rzucewie na Kaszubach to trakt z ponad dwustoma kilkusetletnimi drzewami, o których mówi się, że zasadził je sam król Jan III Sobieski. W Rzucewie znajduje się jeszcze inny ciekawy pomnik przyrody: głazy narzutowe Dwunastu Apostołów.
Sosna pospolita we wsi Wełecz koło Buska-Zdroju (woj. świętokrzyskie) nazywana jest „sosną na szczudłach” lub „sosną kroczącą” dzięki swojej ciekawej budowie. Ta ponad 100-letnia sosna pospolita ma korzenie ponad ziemią. Sięgają wysokości trzech metrów, są silnie rozgałęzione, a pod nimi może zmieścić się kilka dorosłych osób.
Krzywy Las w Nowym Czarnowie (woj. zachodniopomorskie) to kolejny przykład ciekawego pomnika przyrody. Nazywany jest też Lasem Bajkowym. Nic dziwnego, 400 sosen, które rosną na tym terenie w 22 rzędach, ma powyginane pnie — wszystkie w ten sam sposób zaginają się ok. 20 cm nad ziemią o jakieś 90 stopni i rosną w łuku w stronę północy.
Pomniki przyrody nieożywionej
Wśród najciekawszych pomników przyrody w Polsce nie brakuje też tworów przyrody nieożywionej: jaskiń, skał, głazów, np.:
Jaskinia Wierzchowska Górna w Wierzchowie w Jurajskim Parku Krajobrazowym „Dolinki Podkrakowskie” (woj. małopolskie) to prawie 1000 m skalnego labiryntu pod ziemią. Jaskinię tworzą wapienie górnojurajskie
Organy Wielisławskie na zboczu góry Wielisławka (woj. dolnośląskie), zbudowane są z porfiru. Są pozostałością po wybuchach wulkanów ok. 250 mln lat temu.
Diabli Kamień na zboczu góry Kosma w Magurskim Parku Narodowym (woj. podkarpackie). Jest to liczna grupa głazów z piaskowca magurskiego. Najwyższy ma ponad 10 metrów wysokości, a skały ma ją oryginalne kształty i poprzedzielane są szczelinami.
Głaz narzutowy w Starych Juchach (woj. warmińsko-mazurskie). Ten głaz granitowy nazywany był "Kamieniem Ofiarnym" i był obiektem kultu Jaćwingów. Legenda głosi, że składano na nim w ofierze zwierzęta.
Czy pomniki przyrody są pod ochroną?
Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.w Polsce obowiązują następujące formy ochrony przyrody:
parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Zgodnie z tym zapisem pomniki przyrody są pod ochroną, na równi z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody i innymi formami ochrony przyrody. O ile pomnik przyrody nie stanowi zagrożenia dla ludzi i ich mienia, podlega ochronie aż do całkowitego, samoistnego rozpadu.
Źródło: gdos.gov.pl
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock