Znaleźli czarną dziurę. Jest bliżej Ziemi niż jakakolwiek nam znana

System znajduje się w gwiazdozbiorze Lunety. Jest tak blisko - około tysiąc lat świetlnych od Ziemi - że jego gwiazdy można zauważyć z południowej półkuli podczas ciemnej, bezchmurnej nocy. Nie potrzeba do tego ani lornetki, ani teleskopu. Dla porównania - średnica Drogi Mlecznej wynosi w przybliżeniu 100 tysięcy lat świetlnych.

- Ten system zawiera najbliższą względem Ziemi czarną dziurę, o której wiemy - mówi Thomas Rivinius, naukowiec z Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO), który kierował badaniami opublikowanymi w "Astronomy & Astrophysics". - Byliśmy całkowicie zaskoczeni, gdy uświadomiliśmy sobie, że to pierwszy system gwiazdowy z czarną dziurą, który można dostrzec nieuzbrojonym okiem - dodaje Petr Hadrava, emerytowany naukowiec w Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, współautor badań.

Do odkrycia doszło podczas obserwacji systemu HR 6819 w ramach badań nad układami gwiazd podwójnych. Po analizie okazało się, że w systemie jest też trzeci obiekt - czarna dziura. "Obserwacje przy pomocy spektrografu FEROS na 2,2-metrowym teleskopie MPG/ESO w La Silla w Chile pokazały, że jedna z dwóch widocznych gwiazd krąży wokół niewidocznego obiektu z okresem 40 dni, a druga znajduje się w dużej odległości od tej wewnętrznej pary" - czytamy w komunikacie ESO.

Co ciekawe - czarna dziura wydaje się prawdziwie czarna. Dlaczego? Ponieważ jest jednym z pierwszych tego typu obiektów o masie gwiazdowej, które nie oddziałują gwałtownie ze swoim środowiskiem. Naukowcy byli w stanie ją znaleźć i obliczyć jej masę dzięki badaniu orbity gwiazdy w wewnętrznej parze.

- Niewidoczny obiekt o masie co najmniej cztery razy większej od masy Słońca może być tylko czarną dziurą - podsumowuje Rivinius, pracujący w ESO w Chile.

Do tej pory w naszej galaktyce wykryto zaledwie kilkadziesiąt czarnych dziur. Niemal wszystkie silnie oddziałują ze swoim otoczeniem i ujawniają swoją obecność przez uwolnienie w tej interakcji potężnego promieniowania rentgenowskiego. "Odkrycie cichej, niewidocznej czarnej dziury w HR 6819 dostarcza wskazówek na temat tego, gdzie mogą znajdować się ukryte czarne dziury w Drodze Mlecznej" - czytamy w komunikacie.

- Muszą tam (w Drodze Mlecznej - przyp. red.) istnieć setki milionów czarnych dziur, ale wiemy jedynie o bardzo niewielu z nich. Wiedza, czego szukać, pozwoli nam łatwiej je odnajdywać - komentuje Rivinius. Dietrich Baade, emerytowany astronom w ESO w Garching, współautor badań, dodaje, że odnalezienie czarnej dziury w układzie potrójnym położonym tak blisko wskazuje, że widzimy "czubek góry lodowej".

To odkrycie może pomóc w badaniach kolejnego systemu - LB-1, który również może okazać się potrójny.

- LB-1 znajduje się nieco dalej od Ziemi, ale nadal całkiem blisko w astronomicznych skalach odległości, co oznacza, że istnieje prawdopodobnie o wiele więcej takich systemów. Odnajdując i badając je możemy nauczyć się wiele o powstawaniu i ewolucji tych rzadkich gwiazd, które zaczynając swoje życie mają masę ponad 8 razy większą niż masa Słońca, a kończą je w wybuchach supernowych, pozostawiając po sobie czarne dziury - tłumaczy Marianne Heida, stażystka w ESO, współautorka publikacji.

Europejskie Obserwatorium Południowe jest międzyrządową organizacją astronomiczną. W jej skład wchodzi 16 krajów członkowskich. Są to: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. Dodatkowo Chile jest krajem-gospodarzem, a Australia (IA/FCUL) strategicznym partnerem. ESO prowadzi programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych.

Autor: //aw/map / Źródło: ESO