Małżeństwa jednopłciowe w spisie powszechnym. GUS wprowadza zmiany

"Prezes GUS odpowiedział na pismo interwencyjne ponad 40 organizacji społecznych ws. formularza Spisu Powszechnego dyskryminującego osoby LGBT. I choć GUS dopuszcza zaznaczenie twierdzącej odpowiedzi na pytanie dot. stanu cywilnego przez osoby żyjące w jednopłciowym związku małżeńskim, to osobom transpłciowym i niebinarnym nie daje możliwości zaznaczenia właściwej płci" - podaje w komunikacie organizacja Kampania Przeciw Homofobii.

Na początku kwietnia ponad 40 organizacji społecznych, w tym m.in. KPH, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Grupa Stonewall i Miłość Nie Wyklucza, wystosowało pismo interwencyjne w sprawie formularza Spisu Powszechnego. Na jego dyskryminacyjny charakter wskazał również RPO, Adam Bodnar - przypomina Kampania Przeciw Homofobii.

"Organizacje społeczne zaniepokoił fakt, że formularz Spisu zmusza osoby LGBT do podawania nieprawdziwych danych dotyczących płci w przypadku osób transpłciowych przed jej uzgodnieniem i niebinarnych oraz stanu cywilnego osób żyjących w małżeństwach jednopłciowych. Zwrócono również uwagę na zagrożenie w postaci odpowiedzialności karnej dotyczącej osób, które nie wypełnią formularza ze względu na brak możliwości zaznaczenia swojej rzeczywistej płci i te, które zaznaczą stan cywilny uwzględniając zawarcie związku małżeńskiego za granicą" - czytamy w komunikacie.

"Zarówno odmowa Spisu jak i podanie w formularzu nieprawdziwych danych traktowane jest jak przestępstwo. W piśmie organizacji do GUSu z dn. 8 kwietnia br. umieszczono propozycje rozwiązań, które pozwoliłyby osobom żyjącym w jednopłciowym związku małżeńskim zaznaczyć ten fakt w formularzu. Zasugerowano również wprowadzenie takiej modyfikacji, która dałaby osobom transpłciowym i niebinarnym możliwość wpisania płci zgodnej z ich tożsamością (tj. innej płci niż ta zakodowana w ich numerze PESEL, a także innej płci niż “kobieta” lub “mężczyzna”). GUS uwzględnił rozwiązanie organizacji społecznych dotyczące małżeństw osób tej samej płci odrzucając propozycję zmian tyczących się osób transpłciowych i niebinarnych" - napisano.

STANOWISKO ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH 

Nie w pełni usatysfakcjonowane reakcją Głównego Urzędu Statystycznego organizacje społeczne wydały oświadczenie odnoszące się do pisma Prezesa Rozkruta. Organizacje podkreślają w nim, że Spis przestaje być powszechnym, gdy wyklucza część społeczeństwa, jaką są osoby LGBT i narusza ich dobra osobiste oraz prawa człowieka.

Każda osoba powinna mieć możliwość wypełnienia formularza Spisu w zgodzie ze swoją tożsamością i rzeczywistą płcią, a uniemożliwienie tego przez państwo stanowi naruszenie dóbr osobistych, co może stanowić podstawę do dochodzenia ich ochrony na drodze prawnej – czytamy w oświadczeniu. 

W odpowiedzi na zastrzeżenia Kampanii Przeciw Homofobii prezes GUS Dominik Rozkrut napisał, że "w przypadku pytania o stan cywilny dopuszczono cztery możliwe odpowiedzi, odpowiadające kategoriom stanu cywilnego, zgodnie z ustawą z dnia 28 listopada 2014 r." Przypomniał, że są to "kawaler/panna, żonaty/zamężna, wdowiec/wdowa, rozwiedziony/rozwiedziona".

"W przypadku osób pozostających w jednopłciowych związkach małżeńskich zawartych za granicą udostępniony formularz spisowy nie ogranicza jednak możliwości wskazania przez te osoby ich sytuacji faktycznej. Pomimo braku uregulowania w polskim prawie jednopłciowych związków małżeńskich, w formularzu spisowym osoby te mają możliwość zaznaczenia odpowiedzi 'żonaty/zamężna', która będzie uznana przez statystykę publiczną za zgodną z prawdą. Tym samym udzielenie takiej odpowiedzi przez ww. osoby nie może być podstawą do pociągnięcia ich do odpowiedzialności karnej" - czytamy w liście prezesa GUS.

Szef urzędu zaznaczył jednak, że "w celu ujednolicenia przekazywanych danych przewiduje się dwie możliwe opcje identyfikacji płci: 'mężczyzna'/'kobieta' i nie dopuszcza się danych nieustalonych". "Należy przy tym podkreślić, że w ramach NSP 2021 nie jest przeprowadzane badanie dotyczące tożsamości płciowej" - dodał prezes.

ZOBACZ ODPOWIEDŹ PREZESA GUS

Na kwestie dotyczące sytuacji osób transpłciowych i niebinarnych, a także małżeństw jednopłciowych zwracał uwagę także RPO Adam Bodnar. Wskazał, że w formularzu możliwy jest wyłącznie wybór między płcią męską i żeńską. Jego zdaniem uniemożliwiało to osobom niebinarnym prawidłowe oznaczenie swej tożsamości płciowej.

Wątpliwości Rzecznika dotyczyły też danych osób żyjących w związkach jednopłciowych, które zawarły związek małżeński według prawa innego państwa. "W zakresie wyboru opcji 'żonaty/zamężna' powstaje pytanie, jak traktowane są osoby pozostające w takich związkach, i jakie dane powinny przyjąć przy wypełnianiu formularza" - wskazał Bodnar.

Zauważył przy tym, że za wskazanie nieprawdziwych danych grozi odpowiedzialność karna. Jak dodał, w "przypadku osób transpłciowych, niebinarnych i które zawarły jednopłciowy związek małżeński za granicą powstaje poważna wątpliwość, czy mają one w ogóle możliwość sprostania temu obowiązkowi".

OGLĄDAJ TVN24 NA ŻYWO W TVN24 GO

Odbywający się raz na 10 lat Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań rozpoczął się 1 kwietnia i potrwa do 30 września. Udział w nim jest obowiązkowy, a podstawową metodą zbierania danych jest wypełnienie formularza online, czyli tzw. samospis za pośrednictwem internetu.

Badanie obejmie wszystkie osoby fizyczne stale zamieszkałe oraz czasowo przebywające na terenie kraju oraz Polaków przebywających czasowo za granicą. Przedmiotem spisu są również mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia, które nie są mieszkaniami.

Spis ma na celu określenie m.in. charakterystyki demograficznej, aktywności ekonomicznej oraz poziomu wykształcenia społeczeństwa. Pytania w nim zadawane dotyczą także spraw etniczno-kulturowych, migracji wewnętrznych oraz zagranicznych.