Ocena ryzyka zawodowego – jak powinna wyglądać? Czy jest obowiązkowa?

● Ocena ryzyka zawodowego jest obowiązkiem pracodawcy. ● Jej celem jest ograniczanie występowania wypadków przy pracy i chorób zawodowych. ● Ocena powinna zawierać pięć elementów: zebranie informacji, identyfikacja zagrożeń, oszacowanie ryzyka, ustalenie działań, dokumentacja wyników. ● Dostępne są różnie metody przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.

Pojęcie ryzyka zawodowego oraz obowiązki pracodawcy w tym zakresie regulowane są przede wszystkim rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązek oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego wynika również z ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, a konkretniej z jej art. 226. 

Za ryzyko zawodowe uznaje się prawdopodobieństwo wystąpienia związanych z wykonywaną pracą niepożądanych zdarzeń powodujących straty. Straty te dotyczą przede wszystkim szkód na zdrowiu pracownika wynikających z jego środowiska pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego należy do obowiązków pracodawcy. Zobowiązany jest on do sprawdzania i oceny wszystkich potencjalnie szkodliwych lub zagrażających pracownikom czynników oraz poinformowanie o nich każdego z pracowników.

Ocena ryzyka zawodowego pozwala na ustalanie i sprawdzanie, jakie środki bezpieczeństwa należy podejmować, aby najlepiej zabezpieczyć pracowników przed możliwymi zagrożeniami w pracy. Ma to na celu ograniczenie występowania wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych wśród zatrudnionych.

Przeprowadzeniem oceny może zająć się sam pracodawca lub wynajęci przez niego w tym celu specjaliści ds. BHP pracy. 

Zgodnie z rekomendacjami Państwowej Inspekcji Pracy ocena ryzyka zawodowego powinna zostać przeprowadzona w możliwie najprostszy sposób, na piśmie, a identyfikacja i ocena zagrożeń powinna być przeprowadzana z zasadami zdrowego rozsądku.

Wskazuje się pięć elementów, które powinna zawierać ocena ryzyka zawodowego:

– zebranie informacji dotyczących stanowisk pracy, urządzeń i maszyn, czynników niebezpiecznych, środków ochronnych, obowiązujących przepisów i norm, – identyfikacja zagrożeń dla każdego stanowiska pracy, – oszacowanie ryzyka przy użyciu wybranej metody oceny ryzyka zawodowego, – określenie działań, które wyeliminują lub ograniczą ryzyko zawodowe, np. stosowanie określonych środków ochrony indywidualnej, – udokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego.

Należy pamiętać, że nie wystarczy, aby ocena ryzyka zawodowego została przeprowadzona jednorazowo. Powinna ona być regularnie weryfikowana i aktualizowana tak, aby oceny ryzyka zawsze odpowiadały aktualnej wiedzy i warunkom pracy w danej firmie. Na zmianę oceny ryzyka może mieć wpływ m.in. zakup nowych urządzeń, otwieranie nowych stanowisk pracy, zmiany przepisów prawnych czy wnioski z dotychczasowej analizy bezpieczeństwa pracy.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego powinno zostać zakończone sporządzeniem karty tej oceny dla danego stanowiska pracy. Karta ta powinna zawierać m.in. opis charakterystyki pracy, miejsce jej wykonywania, wymagania ze strony pracownika oraz wykaz potencjalnych zagrożeń, możliwych ich skutków oraz sposobów ochrony, oraz dane i podpis osoby sporządzającej kartę.

Pomocna w tym zakresie może być gotowa, przykładowa karta oceny ryzyka zawodowego dostępna w broszurze wydanej przez CIOP-PIB (Centralny Instytut Ochrony Pracy-Państwowy Instytut Badawczy). Znajdują się w niej również przykładowe listy kontrolne do identyfikacji zagrożeń oraz przykłady działań prewencyjnych w określonych branżach.

Należy pamiętać, że do obowiązków pracodawcy należy nie tylko przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, ale również troska o eliminację lub ograniczenie stwierdzonych zagrożeń, czyli zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków pracy. 

Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest nieodpłatnie zapewnić pracownikom niezbędne środki ochrony indywidualnej, szkolenia BHP oraz odzież i obuwie robocze – jeżeli wymagają tego przepisy lub charakterystyka pracy stwarza ryzyko zniszczenia lub ubrudzenia prywatnego ubrania pracownika.

Dostępne są różne metody oceny ryzyka zawodowego. Jako najpopularniejsze wskazać można metody: polską normę PN-N-18002, PHA (Preliminary Hazard Analysis) – Wstępnej Analizy Zagrożeń, Risk Score – Wskaźnik Ryzyka, oraz JSA (Job Safety Analysis) – Analizy Bezpieczeństwa Pracy.

● PN-N-18002

Najpowszechniejszą z metod oceny ryzyka zawodowego jest polska norma PN-N-18002. Bierze się w niej pod uwagę dwa elementy: ciężkość skutków zagrożeń występujących w miejscu pracy oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Każdy z nich oceniany jest w trzystopniowej skali – małe, średnie albo duże.

Ocenę tych parametrów przedstawia się w formie tabeli. Przykładowe zastosowanie metody PN-N-18002 w przypadku kierowcy samochodu dostawczego zakładałoby więc ocenę ciężkości skutków zagrożeń jako dużą (wypadek drogowy zagrażający życiu), zaś prawdopodobieństwo ich wystąpienia jako małe (nie było w danej firmie wypadku drogowego od wielu lat). W sumie oznaczałoby to średni poziom ryzyka zawodowego. Od oceny tej zależy dopuszczalność wykonywania danej pracy oraz obowiązki działań podejmowanych po stronie pracodawcy.

● Metoda Risk Score

Metoda oceny ryzyka zawodowego przy użyciu wskaźnika ryzyka bierze się pod uwagę trzy parametry: możliwe skutki zagrożenia (skala od 1 do 100), poziom narażenia na zagrożenie (skala od 0,5 do 10) oraz prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia (skala od 0,1 do 10).

Poziom ryzyka zawodowego wskazuje iloczyn tych trzech parametrów, a wyniki ocenia następująco:

do 20 – ryzyko akceptowalne do 70 – ryzyko małe, do 200 – ryzyko istotne, do 400 – ryzyko duże, powyżej 400 – ryzyko bardzo duże, konieczność natychmiastowego wstrzymania pracy. 

Przykładowo malarz pracujący na drabinie: możliwe skutki zagrożenia ocenione na 15 (jedna ofiara śmiertelna), poziom narażenia na zagrożenie 6 (codziennie), prawdopodobieństwo ocenione na 0,5 (sporadycznie możliwe). 15 × 6 × 0,5 = 45, a więc małe ryzyko zawodowe.

● Metoda PHA

Metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń polega na jakościowym szacowaniu poziomu ryzyka na podstawie dwóch parametrów: wielkości ewentualnej szkody oraz prawdopodobieństwa wystąpienia tej szkody. Oba parametry oceniane są w sześciostopniowych skalach, przykładowo wielkość szkody pierwszego stopnia oznacza niewielkie, znikome urazy i szkody, zaś szóstego stopnia oznacza zbiorowy wypadek śmiertelny lub bardzo ciężkie szkody poza terenem firmy.

W oparciu o te dwa parametry tworzona jest tabelka podobna jak przy metodzie PN-N-18002, a cyfry odpowiadające poziomom obu parametrów są mnożone przez siebie. Otrzymany wynik oznacza poziom ryzyka zawodowego:

– gdy wynosi 1-3, uznany za akceptowalny, – gdy wynosi 4-9, uznany za akceptowalny po przeprowadzeniu oceny, – gdy wynosi 10 lub więcej, uznany za nieakceptowalny.

Przykład zastosowania w przypadku magazyniera: wielkość ewentualnej szkody oceniona na 2. stopień, prawdopodobieństwo wystąpienia szkody na 3. stopień. 2x3=6, a więc poziom ryzyka zawodowego wychodzi na poziomie 6 i może zostać uznany za akceptowalny.

Akty prawne: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy