Komunikat PAN po powodzi

We wtorkowym komunikacie Komitetu Problemowego ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk czytamy, że "wyzwania klimatyczne muszą być uwzględnione zarówno w pilnych działaniach z zakresu odbudowy popowodziowej, jak i przedsięwzięciach strategicznych".

"W dobie postępującego globalnego ocieplenia, zdarzenia ekstremalne związane z zaburzeniami obiegu wody (opady nawalne, powodzie i susze) stają się częstsze i bardziej dotkliwe niż w przeszłości, uderzając w mieszkańców i gospodarkę" - piszą w komunikacie przedstawiciele komitetu do spraw wyzwań po powodzi w 2024 roku.

Eksperci informują, że prawdopodobieństwo ekstremalnych opadów - które wywołały niedawno powódź - i podobnych temu zjawisk wzrosło dwukrotnie w wyniku zmiany klimatu.

"Jeśli nie podejmiemy natychmiastowych działań dla redukcji antropogenicznych emisji dwutlenku węgla, prawdopodobieństwo podobnych zdarzeń, będzie - wraz ze wzrostem temperatury - szybko narastać" - alarmują uczeni.

Zdaniem badaczy ryzyko występowania wysokich strat powodziowych pogłębiać się może za sprawą nieodpowiedniej adaptacji do większej częstotliwości bardziej intensywnych opadów. Dlatego ich zdaniem należy położyć większy nacisk na to, by uwzględniać w gospodarce przestrzennej błękitno-zieloną infrastrukturę. Gospodarka wodna z kolei powinna uwzględniać zmiany bilansu wodnego zlewni. Powodzie mogą stawać się bardziej dotkliwe w związku z degradacją krajobrazu i niedostosowaniem infrastruktury technicznej do zmieniających się warunków.

Uczeni apelują, by przy odbudowie po katastrofalnej powodzi "patrzeć w przyszłość, a nie stosować rozwiązania z przeszłości". Zagrożenia bowiem narastają i należy zawczasu próbować je łagodzić. "Konieczna jest oparta na wiedzy zmiana sposobu myślenia o środowisku i przyrodzie, nie jako o przeszkodzie w rozwoju, lecz sprzymierzeńcu w skutecznym zapewnieniu odporności i bezpieczeństwa hydrologicznego oraz żywnościowego i zdrowotnego".

Naukowcy postulują, by szybko wprowadzić w rozwiązaniach prawnych skuteczne zmiany z zakresu adaptacji do zmiany klimatu. Działania te powinny obejmować m.in. planowanie przestrzenne, w którym należy zwrócić uwagę, że procesy fizyczne i przyrodnicze nie uwzględniają granic administracyjnych.

Jeśli chodzi o gospodarkę leśną - należy uwzględnić funkcje ochronne lasów i usługi ekosystemów leśnych (w tym wpływ lasów na bilans wodny zlewni). Z kolei w rolnictwie potrzebne są działania na rzecz odtwarzania gleby, struktur krajobrazu i wzmacniania usług ekosystemowych na rzecz gospodarki wodnej. Jeśli chodzi o gospodarowanie wodami, konieczne jest - w ocenie komitetu - uwzględnienie retencji krajobrazowej i środowiskowej. Warto też zintegrować zarządzanie krajobrazem w skali zlewni z planowaniem przestrzennym. Badacze apelują też o wprowadzanie planów zarządzania ryzykiem powodzi i suszy; skuteczną realizację wymogów ochrony środowiska oraz zapewnienie ram prawnych i finansowych dla odtwarzania usług ekosystemowych (zgodnie z rozporządzeniem o odbudowie zasobów przyrodniczych).

W rozwiązaniach infrastrukturalnych z kolei naukowcy apelują o wykorzystywanie synergii, którą można osiągnąć, stosując jednocześnie rozwiązania techniczne i środowiskowe (rozwiązania oparte na przyrodzie, NBS - ang. nature based solutions). Chodzi m.in. o odtwarzanie mokradeł, planowanie przestrzenne, dobre praktyki rolnicze, retencję naturalną i krajobrazową z zabezpieczeniami hydrotechnicznymi. Naukowcy zwracają też uwagę, że należy ograniczyć czy nawet wycofywać zabudowę z terenów zalewowych, tak aby unikać strat powodziowych.

Przedstawiciele komitetu chcą też wprowadzenia przepisów umożliwiających szybszą i systemową adaptację gospodarki wodnej i przestrzennej do zmiany klimatu.

Komitet ds. Kryzysu Klimatycznego PAN powołano w 2023 r. W jego składzie znalazło się wtedy 26 ekspertów z różnych dziedzin nauki. Komitet ma za zadanie informować społeczeństwo i władze o zagrożeniach związanych ze zmianą klimatu oraz proponować rozwiązania służące jej ograniczeniu i dostosowaniu się do niej. Gremium to jest komitetem problemowym przy Prezydium PAN.