Czym są egzoplanety i jak bada się ich istnienie

Źródło:
national-geographic.pl, astro.umk.pl
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanet
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanetNASA/JPL-Caltech/SYSTEM Sounds (M. Russo and A. Santaguida)
wideo 2/3
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanetNASA/JPL-Caltech/SYSTEM Sounds (M. Russo and A. Santaguida)

Poza znanymi wszystkim planetami, znajdującymi się w naszym Układzie Słonecznym, istnieją także takie, które znajdują się poza nim, w innych układach gwiezdnych. Nazywa się je egzoplanetami. Astronomowie do dnia dzisiejszego odkryli wiele takich planet. W artykule opisujemy różne rodzaje egzoplanet oraz historię ich odkryć. Czy może na nich istnieć życie?

● Określenie planet znajdujących się poza naszym Układem Słonecznym egzoplanetami powstało poprzez dodanie greckiego przedrostka „exo”, oznaczającego „zewnętrzny”, do słowa planety.

● Idea egzoplanet powstała w XVI wieku. Już wtedy włoski humanista i filozof Giordano Bruno podejrzewał, że gwiazdy widoczne na nocnym niebie są odległymi ciałami niebieskimi, wokół których krążą planety podobne do tych obserwowanych w naszym Układzie Słonecznym.

● Koncepcja Bruna musiała poczekać na swoje potwierdzenie i rozwinięcie aż do XX wieku. Istnienie egzoplanet udowodnił Polak, Aleksander Wolszczan.

Odkrycie egzoplanet

Istnienie egzoplanet udowodniono w 1992 roku, gdy odkryto pierwszą z nich. Dokonał tego polski astronom Aleksander Wolszczan, który wraz z Kanadyjczykiem Dalem Frailem ogłosił zaobserwowanie planet skalistych orbitujących wokół pulsara PSR B1257+12.

Dwaj radioastronomowie dokonali odkrycia egzoplanet przy pomocy słynnego radioteleskopu należącego do Obserwatorium w Arecibo, znajdującego się na wyspie Portoryko. Radioteleskop, któremu astronomowie zawdzięczają swoje odkrycie, ma czaszę o średnicy 305 metrów.

Jak doszło do odkrycia pierwszych egzoplanet?

W 1990 roku polski astronom, po zidentyfikowaniu w gwiazdozbiorze Panny milisekundowego pulsara, zwanego wtedy PSR 1257+12, zinterpretował wysyłany przez niego sygnał radiowy. W konsekwencji tych badań Aleksander Wolszczan odkrył trzy pierwsze egzoplanety, co okazało się wielkim i niezwykle znaczącym odkryciem dla świata astronomii.

To niezwykłe odkrycie polskiego astronoma zostało oficjalnie zaprezentowane na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Atlancie w styczniu 1992, a następnie opublikowane na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „Nature”.

ZOBACZ TEŻ: Gwiazda neutronowa – czym jest i jak powstaje?

Znaczenie odkryć Aleksandra Wolszczana

Dzięki swym odkryciom polski astronom na stałe zapisał się w historii nauki. Jego dokonania okazały się na tyle istotne, że został on uznany przez magazyn „Astronomy” za jednego z 25 największych odkrywców wszech czasów. Polak zajął miejsce obok Galileusza, Newtona oraz swojego rodaka Kopernika. Przez ostatnie trzy dekady od odkrycia Aleksandra Wolszczana znaleziono tysiące kolejnych egzoplanet. Dnia 21 marca 2022 roku licznik NASA wykazał 5 tysięcy znanych nam planet znajdujących się poza granicami naszego Układu Słonecznego.

Podział egzoplanet ze względu na ich budowę

Astronomowie znajdują poza naszym Układem Słonecznym planety podobne do tych najbliższych Ziemi, a nawet bardzo przypominające naszą Ziemię, Jednak dotychczasowe odkrycia wykazały także istnienie planet, które znacznie różnią się od tych, jakie znamy z naszego Układu Słonecznego. Ze względu na budowę egzoplanet dzielimy je na:

Planety Skaliste. To egzoplanety przypominające cztery planety położone najbliżej naszego Słońca, m.in. Ziemię. Wśród nich występują tzw. superziemie, czyli planety o dziesięciokrotnej masie naszej planety. Ich rozmiary nie przekraczają trzykrotności średnicy Ziemi, a największe egzoplanety tego typu są zazwyczaj całkowicie pokryte oceanami.

Gazowe karły. To planety o skalistym jądrze pokrytym gęstą atmosferą gazową. Charakteryzuje je wielkość pomiędzy planetami gazowymi a skalistymi.

Gorące jowisze. Jest to typ egzoplanet, które astronomowie odkrywają zdecydowanie najczęściej. To planety swoją budową zbliżone do Jowisza. Gwiazdy intensywnie ogrzewają ten typ egzoplanet, a wiatry gwiezdne rozdmuchują ich atmosferę, przez co gorące jowisze przypominają komety.

Gorące neptuny. Do tego typu egzoplanet należą niezbyt masywne gazowe planety, które krążą blisko swych gwiazd. Astronomowie uważają, że gorące neptuny powstają w wyniku przemieszczenia się lodowych olbrzymów w pobliże centrum układu gwiezdnego. Te egzoplanety znajdują się w ekosferze swojej gwiazdy, czyli w odległości, w której występuje woda w stanie ciekłym i warunki zdolne do podtrzymania życia.

Gazowe olbrzymy. Do tego rodzaju egzoplanet zalicza się planety o ogromnych rozmiarach, których gęstość jest stosunkowo niewielka w porównaniu ze skalistymi globami. Największe z nich są nazywane „superjowiszami”. Ta nazwa określa ciała niebieskie, które mieszczą się na pograniczu planety i brązowego karła. Największe z nich mogą być kilkadziesiąt razy masywniejsze od naszego Jowisza.

Planety swobodne. To egzoplanety niezwiązane grawitacyjnie z żadną z gwiazd. Powstają w układach gwiezdnych, ale na skutek kolizji zostają wypchnięte poza nie. Nazywa się je także samotnymi.

ZOBACZ TEŻ: Czym jest horyzont zdarzeń? Czy można zza niego powrócić?

Autorka/Autor:red.//am

Źródło: national-geographic.pl, astro.umk.pl

Źródło zdjęcia głównego: Benoit Gougeon, Université de Montréal.

Pozostałe wiadomości

Dwa leje kondensacyjne zaobserwowano w środę po południu w Trzciance w Wielkopolsce. Groźnie wyglądające zalążki trąby powietrznej zostały uchwycone na zdjęciach. W mieście uszkodzone zostały dwa dachy.

Uszkodzone dachy. Leje kondensacyjne w Wielkopolsce

Uszkodzone dachy. Leje kondensacyjne w Wielkopolsce

Źródło:
tvnmeteo.pl, Sieć Obserwatorów Burz, Burzowe Czarnkowsko-Trzcianeckie

W środę masa skał i zmrożonego śniegu zeszła na ewakuowaną wcześniej wioskę Blatten położoną w szwajcarskich Alpach. Przyczyną zejścia lawiniska było oderwanie się ogromnego fragmentu lodowca. Zaginęła jedna osoba.

Ogromna masa skał i lodu pogrzebała alpejską wioskę. "To kompletna katastrofa"

Ogromna masa skał i lodu pogrzebała alpejską wioskę. "To kompletna katastrofa"

Źródło:
PAP, AP News

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej wydał alarmy pierwszego stopnia. Synoptycy ostrzegają przed burzami, a także ulewnym deszczem, który może towarzyszyć wyładowaniom. Sprawdź, gdzie należy zachować ostrożność.

Niebezpiecznie w części kraju. IMGW ostrzega

Niebezpiecznie w części kraju. IMGW ostrzega

Aktualizacja:
Źródło:
IMGW

W najbliższym czasie w Polsce nie zabraknie opadów deszczu. Najbardziej intensywnych spodziewamy się w niedzielę, kiedy to pojawią się pierwsze letnie burze. Z każdym dniem będzie coraz cieplej.

Przed nami pierwsze letnie burze. Mogą być gwałtowne

Przed nami pierwsze letnie burze. Mogą być gwałtowne

Źródło:
tvnmeteo.pl

Pogoda na jutro, czyli na czwartek 29.05. W nocy w wielu regionach pojawią się opady deszczu. W dzień również popada, lokalnie może też zagrzmieć. Na termometrach zobaczymy maksymalnie 20 stopni.

Pogoda na jutro - czwartek 29.05. Noc pod znakiem deszczu, w dzień do 20 stopni

Pogoda na jutro - czwartek 29.05. Noc pod znakiem deszczu, w dzień do 20 stopni

Źródło:
tvnmeteo.pl

Chińska Agencja Meteorologiczna (CMA) wydała ostrzeżenia przed ulewami i powodziami dla południowych regionów kraju. Według ekspertów w te rejony nadciąga najsilniejsza jak dotąd burza w tym roku.

Szykują się na największą burzę w tym roku

Szykują się na największą burzę w tym roku

Źródło:
Reuters

Co najmniej jeden rok w najbliższych pięciu latach okaże się rekordowo ciepły - wynika z raportu opublikowanego w środę przez Światową Agencję Meteorologiczną (WMO). Prawdopodobieństwo tego, że tak się stanie, eksperci szacują aż na 80 procent.

Meteorolodzy o najbliższych latach. Padnie niepokojący rekord?

Meteorolodzy o najbliższych latach. Padnie niepokojący rekord?

Źródło:
Reuters, WMO

14-letni Benjamin Stong z Iowa City w USA złowił imponującego rozmiarami suma ważącego około 32 kilogramów. Młody wędkarz samodzielnie wyciągnął olbrzymią rybę z rzeki Iowa, spełniając tym samym marzenie wielu miłośników wędkarstwa.

14-latek złowił wielkiego suma. "Mam siostrę w takim rozmiarze"

14-latek złowił wielkiego suma. "Mam siostrę w takim rozmiarze"

Źródło:
tvnmeteo

Polski pasjonat astronomii, Mateusz Kalisz, nagrał moment ponownego wejścia drugiego stopnia Starshipa w ziemską atmosferę. W nocy z wtorku na środę polskiego czasu odbył się dziewiąty lot testowy megarakiety firmy SpaceX. Maszyna poleciała dalej niż podczas poprzednich prób, ale inżynierowie stracili nad nią kontrolę po kilkudziesięciu minutach od startu.

Na własne oczy widział, jak Starship wpada w atmosferę. "Szok"

Na własne oczy widział, jak Starship wpada w atmosferę. "Szok"

Źródło:
AstroLife, Reuters, PAP

Początek czerwca może przynieść wyczekiwany przełom w pogodzie. Według obecnych prognoz w niedzielę na termometrach możemy zobaczyć nawet 27-28 stopni Celsjusza. Jednak zanim to nastąpi, w czwartek i piątek czeka nas lekkie ochłodzenie. O szczegółach opowiadał na antenie TVN24 synoptyk i prezenter pogody Tomasz Wasilewski.

Szansa na przełom. "To już będzie gorąca pogoda"

Szansa na przełom. "To już będzie gorąca pogoda"

Źródło:
tvnmeteo.pl

W pogodzie nareszcie widać zmiany. Dominująca pod koniec maja cyrkulacja zachodnia, przynosząca fronty atmosferyczne i opady deszczu, powoli zmieni się w południową. Co to oznacza dla naszego zakątka Europy?

Upał w prognozach. Już wkrótce może być nawet 30 stopni

Upał w prognozach. Już wkrótce może być nawet 30 stopni

Źródło:
tvnmeteo.pl

Mieszkańcy argentyńskiego miasta Vera walczą ze skutkami potężnej powodzi. Kataklizm wywołały ekstremalne opady deszczu, które doprowadziły do uszkodzenia systemu kanalizacyjnego. Z powodu kryzysu lokalne władze odwołały zajęcia w szkołach.

Małe miasto zalane przez wielką wodę. "Najsmutniejsza noc w historii"

Małe miasto zalane przez wielką wodę. "Najsmutniejsza noc w historii"

Źródło:
La Nacion, Reuters, Cadena3

Starship, statek kosmiczny firmy SpaceX, odbył dziewiątą bezzałogową próbę. Choć megarakieta poleciała dalej niż podczas poprzednich lotów, inżynierowie stracili kontrolę nad statkiem, który "doświadczył nieplanowanego demontażu" podczas ponownego wejścia w atmosferę.

Starship "doświadczył nieplanowanego demontażu"

Starship "doświadczył nieplanowanego demontażu"

Aktualizacja:
Źródło:
PAP

Władze amerykańskiego hrabstwa Clark ostrzegają ludzi i właścicieli czworonogów przed toksycznym zakwitem glonów bentonicznych, które pojawiły się w rzece Kolumbia oraz innych lokalnych ciekach wodnych. Przez nie w październiku ubiegłego roku zmarł pies.

Pies zmarł po kontakcie z toksycznymi glonami

Pies zmarł po kontakcie z toksycznymi glonami

Źródło:
CNN, katu.com, 1011now.com

Mirunga, potocznie nazywana słoniem morskim pojawiła się we wtorek w mieście portowym Gordon's Bay w Republice Południowej Afryki. Niespodziewanego gościa uchwycono na nagraniu.

Słoń morski pojawił się w centrum miasta

Słoń morski pojawił się w centrum miasta

Źródło:
Reuters, Independent Online, news24.com

Brazylijscy terapeuci nauczyli półrocznego jaguara instynktu drapieżnika. Młode zwierzę zostało wykradzione matce przez jednego z mieszkańców stanu Roraima na północy kraju. Zdaniem ekspertów, całkowita terapia będzie czasochłonna i może potrwać nawet dwa lata.

Jaguar na łańcuchu. Powrót do pełni zdrowia może trwać lata

Jaguar na łańcuchu. Powrót do pełni zdrowia może trwać lata

Źródło:
PAP

Bombaj nawiedziły obfite opady deszczu związane z nadejściem monsunu. Doprowadziły do powstania gwałtownej powodzi w ponad 12-milionowym mieście. Ulice zmieniły się w rwące potoki. Zdaniem ekspertów, tak mocno nie padało w tym rejonie od ponad wieku.

Ulice jak rwące potoki, ludzie brodzący w wodzie

Ulice jak rwące potoki, ludzie brodzący w wodzie

Źródło:
CNN, Times of India, Hindustan Times

Start misji Axiom-4 zaplanowany jest na 8 czerwca. Na pokładzie kapsuły Crew Dragon, która poleci na Międzynarodową Stację Kosmiczną, znajdzie się doktor Sławosz Uznański-Wiśniewski. Polski astronauta opowiedział TVN24+ o tym, jak wyglądają ostatnie przygotowania do lotu na orbitę, jakie momenty najbardziej zapadły mu w pamięć podczas szkolenia, i tym, co usłyszał od legendy amerykańskiej astronautyki.

"Moment, gdy pod moimi stopami będzie właśnie Polska"

"Moment, gdy pod moimi stopami będzie właśnie Polska"

Źródło:
TVN24+

Doktor Sławosz Uznański-Wiśniewski odbywa kwarantannę przed zbliżającym się lotem na Międzynarodową Stację Kosmiczną. To oznacza, że nie będzie mógł oddać głosu w nadchodzącej drugiej turze wyborów prezydenckich. W rozmowie z Hubertem Kijkiem z TVN24 BiS polski astronauta zachęcił jednak wszystkich do wzięcia udziału w niedzielnym głosowaniu.

Leci w kosmos i mówi, co warto zrobić w tę niedzielę

Leci w kosmos i mówi, co warto zrobić w tę niedzielę

Źródło:
TVN24, tvnmeteo.pl

Mieszkańcy południowo-wschodnich regionów Australii liczą straty po powodzi, jaka nawiedziła ten region w ubiegłym tygodniu. Zdaniem premiera Anthony'ego Albanese, całkowita odbudowa po katastrofie może zająć wiele miesięcy. Wielka woda zalała tysiące posiadłości i odebrała życie co najmniej pięciu osobom.

"To nie jest coś, co zniknie po kilku dniach czy miesiącach"

"To nie jest coś, co zniknie po kilku dniach czy miesiącach"

Źródło:
Reuters

Gwałtowne burze przeszły nad stanem Oklahoma. Jak opisywały lokalne media, zjawiskom towarzyszyły opady gradu o średnicy piłek baseballowych. Miejscami doprowadzały one do wypadków drogowych.

"Grad jak mgła", auta ześlizgiwały się z jezdni

"Grad jak mgła", auta ześlizgiwały się z jezdni

Źródło:
Reuters, News9

Narażenie ciężarnej matki na zanieczyszczone powietrze zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych objawów astmy u jej dzieci - uważają naukowcy. Najnowsze badania przeprowadzone na myszach wykazało, że przebywanie w smogu w trakcie ciąży wpływa na kondycję płuc i układu odpornościowego potomstwa.

Przez ten czynnik astma u dzieci może się nasilać

Przez ten czynnik astma u dzieci może się nasilać

Źródło:
News Medical, Airqualitynews

Po dużo chłodniejszym niż zwykle maju w końcu na dłużej zrobi się ciepło. Jakie jeszcze niespodzianki przyniosą nam nadchodzące dni? Sprawdź autorską, długoterminową prognozę temperatury na 16 dni, przygotowaną przez Tomasza Wasilewskiego.

Pogoda na 16 dni. Początek czerwca przyniesie zmianę

Pogoda na 16 dni. Początek czerwca przyniesie zmianę

Źródło:
tvnmeteo.pl

Odchody pingwinów mogą hamować proces ocieplania klimatu - uważają naukowcy. Najnowsze badanie wykazało, że zawarty w nich amoniak przyczynia się do powstawania chmur odbijających światło słoneczne. Szczegóły przedstawiono na łamach czasopisma "Communications Earth & Environment".

Odchody pingwinów sojusznikiem w walce z ociepleniem klimatu

Odchody pingwinów sojusznikiem w walce z ociepleniem klimatu

Źródło:
Phys.org

Pomimo stopniowego ocieplenia w części kraju w górach nadal dominują zimowe warunki. Pod koniec maja śnieg zalega nie tylko w wysokich partiach gór. Ratownicy apelują o ostrożność przy wybieraniu się na szlaki.

Zima w Tatrach trzyma się mocno

Zima w Tatrach trzyma się mocno

Źródło:
tvnmeteo.pl

Mrówki kojarzą nam się z pracowitością. Jak się okazało, te małe bezkręgowce są też bardzo pomocne. Naukowcy z Polski zaobserwowali, że skłonność do ratowania u mrówek zależy od ich wieku. Starsze robotnice robią to chętniej niż młodsze - przekazali eksperci.

To jedyne bezkręgowce, które sobie pomagają

To jedyne bezkręgowce, które sobie pomagają

Źródło:
PAP

Reporter24 uchwycił na zdjęciu białego łosia, który wyglądem przypominał mu ducha. - Pierwszy raz widziałem takiego osobnika - powiedział pan Jacek, autor fotografii.

"Wyglądał jak duch". Reporter24 zobaczył białego łosia

"Wyglądał jak duch". Reporter24 zobaczył białego łosia

Źródło:
tvnmeteo.pl, Kontakt24

Załoga misji Axiom-4 (Ax-4), w tym Polak Sławosz Uznański-Wiśniewski, rozpoczęła na Florydzie kwarantannę przed lotem na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS) - podała firma Axiom Space. Odosobnienie ma zapewnić zdrowie załodze misji i astronautom, którzy już przebywają na orbicie.

Sławosz Uznański-Wiśniewski na kwarantannie przed lotem w kosmos

Sławosz Uznański-Wiśniewski na kwarantannie przed lotem w kosmos

Źródło:
PAP

Trwa erupcja hawajskiego wulkanu Kilauea. Na tle wypływającej z krateru lawy zapozował Konrad Piasecki, dziennikarz TVN24. - Spektakularnie wygląda jego erupcja - powiedział Radosław Mróz, prezenter TVN24, który robił zdjęcie.

Zdjęcie w studiu na tle wulkanu. Trwa erupcja

Zdjęcie w studiu na tle wulkanu. Trwa erupcja

Źródło:
Reuters, TVN24, USGS

Alergia to choroba XXI wieku. Według Światowej Organizacji Alergii (WOA) u 30-40 proc. populacji świata występuje co najmniej jedno ze schorzeń alergicznych. Z kolei Polskie Towarzystwo Alergologiczne (PTA) szacuje, że z alergią zmaga się blisko połowa Polaków. Najczęstszym czynnikiem, który ją wywołuje, są pyłki roślin. Jak radzić sobie z uciążliwymi objawami? 

Kalendarz pylenia - sprawdź, co i kiedy pyli w Polsce. Praktyczne porady dla alergików 

Źródło:
Otrivin