Czym są egzoplanety i jak bada się ich istnienie

Źródło:
national-geographic.pl, astro.umk.pl
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanet
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanetNASA/JPL-Caltech/SYSTEM Sounds (M. Russo and A. Santaguida)
wideo 2/2
Animacja pokazująca dekady odkryć ezgoplanetNASA/JPL-Caltech/SYSTEM Sounds (M. Russo and A. Santaguida)

Poza znanymi wszystkim planetami, znajdującymi się w naszym Układzie Słonecznym, istnieją także takie, które znajdują się poza nim, w innych układach gwiezdnych. Nazywa się je egzoplanetami. Astronomowie do dnia dzisiejszego odkryli wiele takich planet. W artykule opisujemy różne rodzaje egzoplanet oraz historię ich odkryć. Czy może na nich istnieć życie?

● Określenie planet znajdujących się poza naszym Układem Słonecznym egzoplanetami powstało poprzez dodanie greckiego przedrostka „exo”, oznaczającego „zewnętrzny”, do słowa planety.

● Idea egzoplanet powstała w XVI wieku. Już wtedy włoski humanista i filozof Giordano Bruno podejrzewał, że gwiazdy widoczne na nocnym niebie są odległymi ciałami niebieskimi, wokół których krążą planety podobne do tych obserwowanych w naszym Układzie Słonecznym.

● Koncepcja Bruna musiała poczekać na swoje potwierdzenie i rozwinięcie aż do XX wieku. Istnienie egzoplanet udowodnił Polak, Aleksander Wolszczan.

Odkrycie egzoplanet

Istnienie egzoplanet udowodniono w 1992 roku, gdy odkryto pierwszą z nich. Dokonał tego polski astronom Aleksander Wolszczan, który wraz z Kanadyjczykiem Dalem Frailem ogłosił zaobserwowanie planet skalistych orbitujących wokół pulsara PSR B1257+12.

Dwaj radioastronomowie dokonali odkrycia egzoplanet przy pomocy słynnego radioteleskopu należącego do Obserwatorium w Arecibo, znajdującego się na wyspie Portoryko. Radioteleskop, któremu astronomowie zawdzięczają swoje odkrycie, ma czaszę o średnicy 305 metrów.

Jak doszło do odkrycia pierwszych egzoplanet?

W 1990 roku polski astronom, po zidentyfikowaniu w gwiazdozbiorze Panny milisekundowego pulsara, zwanego wtedy PSR 1257+12, zinterpretował wysyłany przez niego sygnał radiowy. W konsekwencji tych badań Aleksander Wolszczan odkrył trzy pierwsze egzoplanety, co okazało się wielkim i niezwykle znaczącym odkryciem dla świata astronomii.

To niezwykłe odkrycie polskiego astronoma zostało oficjalnie zaprezentowane na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Atlancie w styczniu 1992, a następnie opublikowane na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „Nature”.

ZOBACZ TEŻ: Gwiazda neutronowa – czym jest i jak powstaje?

Znaczenie odkryć Aleksandra Wolszczana

Dzięki swym odkryciom polski astronom na stałe zapisał się w historii nauki. Jego dokonania okazały się na tyle istotne, że został on uznany przez magazyn „Astronomy” za jednego z 25 największych odkrywców wszech czasów. Polak zajął miejsce obok Galileusza, Newtona oraz swojego rodaka Kopernika. Przez ostatnie trzy dekady od odkrycia Aleksandra Wolszczana znaleziono tysiące kolejnych egzoplanet. Dnia 21 marca 2022 roku licznik NASA wykazał 5 tysięcy znanych nam planet znajdujących się poza granicami naszego Układu Słonecznego.

Podział egzoplanet ze względu na ich budowę

Astronomowie znajdują poza naszym Układem Słonecznym planety podobne do tych najbliższych Ziemi, a nawet bardzo przypominające naszą Ziemię, Jednak dotychczasowe odkrycia wykazały także istnienie planet, które znacznie różnią się od tych, jakie znamy z naszego Układu Słonecznego. Ze względu na budowę egzoplanet dzielimy je na:

Planety Skaliste. To egzoplanety przypominające cztery planety położone najbliżej naszego Słońca, m.in. Ziemię. Wśród nich występują tzw. superziemie, czyli planety o dziesięciokrotnej masie naszej planety. Ich rozmiary nie przekraczają trzykrotności średnicy Ziemi, a największe egzoplanety tego typu są zazwyczaj całkowicie pokryte oceanami.

Gazowe karły. To planety o skalistym jądrze pokrytym gęstą atmosferą gazową. Charakteryzuje je wielkość pomiędzy planetami gazowymi a skalistymi.

Gorące jowisze. Jest to typ egzoplanet, które astronomowie odkrywają zdecydowanie najczęściej. To planety swoją budową zbliżone do Jowisza. Gwiazdy intensywnie ogrzewają ten typ egzoplanet, a wiatry gwiezdne rozdmuchują ich atmosferę, przez co gorące jowisze przypominają komety.

Gorące neptuny. Do tego typu egzoplanet należą niezbyt masywne gazowe planety, które krążą blisko swych gwiazd. Astronomowie uważają, że gorące neptuny powstają w wyniku przemieszczenia się lodowych olbrzymów w pobliże centrum układu gwiezdnego. Te egzoplanety znajdują się w ekosferze swojej gwiazdy, czyli w odległości, w której występuje woda w stanie ciekłym i warunki zdolne do podtrzymania życia.

Gazowe olbrzymy. Do tego rodzaju egzoplanet zalicza się planety o ogromnych rozmiarach, których gęstość jest stosunkowo niewielka w porównaniu ze skalistymi globami. Największe z nich są nazywane „superjowiszami”. Ta nazwa określa ciała niebieskie, które mieszczą się na pograniczu planety i brązowego karła. Największe z nich mogą być kilkadziesiąt razy masywniejsze od naszego Jowisza.

Planety swobodne. To egzoplanety niezwiązane grawitacyjnie z żadną z gwiazd. Powstają w układach gwiezdnych, ale na skutek kolizji zostają wypchnięte poza nie. Nazywa się je także samotnymi.

ZOBACZ TEŻ: Czym jest horyzont zdarzeń? Czy można zza niego powrócić?

Autorka/Autor:red.//am

Źródło: national-geographic.pl, astro.umk.pl

Źródło zdjęcia głównego: Benoit Gougeon, Université de Montréal.

Pozostałe wiadomości

Gdzie jest burza? W sobotę 3.05 nad częścią Polski pojawiają się wyładowania atmosferyczne. Podczas burz lokalnie wieje silny wiatr i pada ulewny deszcz.

Gdzie jest burza? Wyładowania nad kolejnymi regionami

Gdzie jest burza? Wyładowania nad kolejnymi regionami

Aktualizacja:
Źródło:
tvnmeteo.pl

Sobota także przyniesie groźne burze. W ponad 10 województwach IMGW wydał ostrzeżenia pierwszego i drugiego stopnia. Zjawiskom mają towarzyszyć ulewy oraz porywisty wiatr, osiągający w porywach prędkość do 90 kilometrów na godzinę.

Znów będzie niebezpiecznie. Połowa Polski z alarmami

Znów będzie niebezpiecznie. Połowa Polski z alarmami

Źródło:
IMGW

Kolejne dni pozwolą nam odpocząć od gwałtownych zjawisk atmosferycznych. W niedzielę burze spodziewane są jedynie nad częścią kraju, a w przyszłym tygodniu zanikną. Spokojniejszej aurze towarzyszyć ma jednak ochłodzenie. Napływ chłodnych mas powietrza będzie szczególnie odczuwalny nad ranem - temperatura przy gruncie może spadać nawet do -5 stopni Celsjusza.

Pogoda na 5 dni. Arktyczne powietrze przyniesie nam mroźne poranki

Pogoda na 5 dni. Arktyczne powietrze przyniesie nam mroźne poranki

Źródło:
tvnmeteo.pl

Sobota w części kraju przyniesie gwałtowną pogodę za sprawą burz. Zjawiskom mają towarzyszyć silne opady deszczu oraz porywisty wiatr. Sprawdź na mapach, w których regionach Polski się ich spodziewać.

Te mapy pokazują, gdzie w sobotę spodziewać się burz

Te mapy pokazują, gdzie w sobotę spodziewać się burz

Źródło:
tvnmeteo.pl

Alert RCB. W sobotę na południu kraju prognozowane są burze. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa wysłało SMS-owe ostrzeżenie do odbiorców sieci komórkowych w dziewięciu województwach.

Alert RCB. Tu należy szczególnie uważać

Alert RCB. Tu należy szczególnie uważać

Źródło:
RCB

Niewielki samolot z pięcioma osobami na pokładzie musiał awaryjnie lądować na boliwijskich bagnach. Zanim udało się dotrzeć do maszyny, jej pasażerowie byli uwięzieni na podmokłym terenie przez 36 godzin, a wokół pływały aligatory. Nikomu jednak nic się nie stało.

Katastrofa samolotu. Spędzili 36 godzin na bagnach wśród aligatorów

Katastrofa samolotu. Spędzili 36 godzin na bagnach wśród aligatorów

Źródło:
BBC, Reuters

Wiosna w pełni, wraz z nią pojawiają się kleszcze i ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi przez te pajęczaki. Wirusolożka i immunolożka profesor Agnieszka Szuster-Ciesielska mówiła na antenie TVN24, że obecnie niebezpieczeństwo związane z tymi pasożytami występuje nie tylko w lasach, jak bywało wcześniej.

Są maleńkie "jak główka szpilki", stwarzają duże zagrożenie

Są maleńkie "jak główka szpilki", stwarzają duże zagrożenie

Źródło:
TVN24, tvnmeteo.pl

Burze przechodziły w piątek nad częścią Polski. Strażacy interweniowali ponad 300 razy, głównie usuwając połamane gałęzie. Przejściu zjawisk towarzyszyły groźnie wyglądające zjawiska - w województwie podlaskim na niebie pojawił się wał szkwałowy. Jego nagranie otrzymaliśmy na Kontakt24.

Taki widok nie wróży nic dobrego. Nagranie

Taki widok nie wróży nic dobrego. Nagranie

Aktualizacja:
Źródło:
tvnmeteo.pl, Kontakt24, PAP

3 maja w Polsce przypada Dzień Długu Ekologicznego 2025. To dzisiaj wyczerpana zostanie przypisana dla naszego kraju pula zasobów naturalnych. Po tym będziemy zużywać to, czego natura nie zdąży odnowić, co przyczynia się miedzy innymi do pogłębiania kryzysu klimatycznego.

Gdyby przyjąć polski model, "ludzkość potrzebowałaby dwóch planet"

Gdyby przyjąć polski model, "ludzkość potrzebowałaby dwóch planet"

Źródło:
PAP

Pogoda na dziś. W sobotę 3.05 spodziewane są przelotne opady deszczu oraz burze. Termometry pokażą maksymalnie od 15 do 25 stopni.

Pogoda na dziś - sobota 03.05. W części kraju przelotnie popada i zagrzmi

Pogoda na dziś - sobota 03.05. W części kraju przelotnie popada i zagrzmi

Źródło:
tvnmeteo.pl

W świetle danych meteorologicznych z ostatnich dekad majówki w Polsce to często całe spektrum zjawisk pogodowych, jakie pojawiają się w ciągu całego tego miesiąca, jak i w ciągu całej wiosny. Maj to miesiąc, w którym odnotować możemy zarówno rekordy zimna, jak i ciepła. Zarówno w XX wieku, jak i w ostatnich dekadach na początku maja napływały do naszego kraju masy powietrza z Arktyki, niosące opady śniegu oraz mróz. Płynęły również masy powietrza zwrotnikowego znad północnej Afryki, niosące wzrost temperatury do 30 stopni Celsjusza.

Od upału po śnieg. Te majówki zapamiętamy szczególnie

Od upału po śnieg. Te majówki zapamiętamy szczególnie

Źródło:
TVN24+

W piątek na terenie rezerwatu "Źródliska Jasiołki" niedaleko Woli Wyżnej, w pobliżu granicy ze Słowacją, wybuchł pożar. Strażacy gasili go blisko pięć godzin.

Pożar torfowiska przy granicy ze Słowacją. Gaszenie trwało kilka godzin

Pożar torfowiska przy granicy ze Słowacją. Gaszenie trwało kilka godzin

Aktualizacja:
Źródło:
TVN24, PAP

Organ zajmujący się ochroną praw człowieka bada doniesienia, według których ​​ponad 100 dzieci w indyjskim mieście Mokama zachorowało po zjedzeniu szkolnego obiadu. W posiłku znaleziono martwego węża.

Martwy wąż w jedzeniu. Zachorowało ponad sto dzieci

Martwy wąż w jedzeniu. Zachorowało ponad sto dzieci

Źródło:
BBC

Arapaima to jedna z największych na świecie słodkowodnych ryb. Jak alarmują brazylijscy naukowcy, gatunek szybko rozprzestrzenia się w tamtejszych rzekach, wpływając negatywnie na lokalne ekosystemy. Pokaźnych rozmiarów ryba jeszcze kilkadziesiąt lat temu była uznawana za wymarłą.

Kiedyś prawie wyginęła, teraz jest dużym problemem

Kiedyś prawie wyginęła, teraz jest dużym problemem

Źródło:
PAP, UOL, DOL, tvnmeteo.pl

Gwałtowna burza przeszła przez zachodnią część amerykańskiego miasta Cleveland położonego w stanie Ohio. Towarzyszący wyładowaniom silny wiatr wyrwał drzewo z korzeniami, które runęło na pobliski dom.

Potężne drzewo runęło na dom. "Uważajcie na wiosenne burze"

Potężne drzewo runęło na dom. "Uważajcie na wiosenne burze"

Źródło:
CNN, cleveland19.com, fox8.com

Do części Polski dotarła niewielka porcja pyłu saharyjskiego, co może skutkować lekkim zmętnieniem koloru nieba. Skąd się wzięło to zjawisko i jak długo z nami zostanie? Sprawdź.

Pył znad Sahary nad Polską. "Może nadać niebu lekko śmietankowy kolor"

Pył znad Sahary nad Polską. "Może nadać niebu lekko śmietankowy kolor"

Źródło:
tvnmeteo.pl

Czasami rozróżnienie, które drzewa pylą najbardziej, sprawia problemy nawet ekspertom. Naukowcy z kilku amerykańskich uczelni opracowali metodę, która może w tym pomóc. Do jej stworzenia wykorzystano sztuczną inteligencję.

Jak rozróżnić pyłki roślin? Z pomocą może przyjść AI

Jak rozróżnić pyłki roślin? Z pomocą może przyjść AI

Źródło:
University of Texas - Arlington

Radziecka sonda kosmiczna Kosmos 482 ma wejść w atmosferę Ziemi w drugim tygodniu maja. Obiekt, który miał zebrać informacje na temat atmosfery Wenus, na skutek problemu technicznego spędził ponad pół wieku na orbicie okołoziemskiej. Badacze wciąż nie wiedzą, w którym miejscu mogą spaść fragmenty sondy - a niewykluczone, że i cały obiekt.

Radziecka sonda Kosmos 482 spadnie na Ziemię. Możliwe, że w całości

Radziecka sonda Kosmos 482 spadnie na Ziemię. Możliwe, że w całości

Źródło:
"Z głową w gwiazdach", space.com, EarthSky

Na zachód od Jerozolimy szaleją pożary. Ponad sto zastępów strażaków i samoloty gaśnicze wciąż walczą z ogniem trawiącym lasy - poinformowała w czwartek izraelska straż pożarna. Otwarto zamknięte wcześniej drogi i kolej łączącą Jerozolimę z Tel Awiwem.

Kilkanaście osób zostało rannych, dwóch strażaków hospitalizowano

Kilkanaście osób zostało rannych, dwóch strażaków hospitalizowano

Aktualizacja:
Źródło:
Reuters, PAP, Times of Israel, BBC

Alergia na orzechy dotyka nawet jednego na 200 dorosłych - donosi stacja BBC. Może wywołać różne reakcje, od łagodnych, jak swędzenie i pokrzywka, po ciężkie, takie jak wstrząs anafilaktyczny. 28-letniemu Chrisowi udało się pokonać alergię na orzeszki ziemne, choć pewnego dnia prawie przez nią umarł. - Teraz jem je codziennie na śniadanie - powiedział w rozmowie z BBC.

Alergia na orzeszki ziemne prawie go zabiła. "Teraz jem je codziennie"

Alergia na orzeszki ziemne prawie go zabiła. "Teraz jem je codziennie"

Źródło:
BBC

Burze nadciągnęły nad Nową Zelandię. W stolicy kraju Wellington wydane zostało czerwone ostrzeżenie przed porywistym wiatrem - podmuchy są tam najsilniejsze od ponad dekady. Na południowej wyspie, w mieście Christchurch, ulewy spowodowały powodzie błyskawiczne. W regionie ogłoszono stan wyjątkowy.

Czerwony alert w stolicy. Wichury sparaliżowały lotnisko

Czerwony alert w stolicy. Wichury sparaliżowały lotnisko

Źródło:
Reuters, The NZ Herald

Łosie spacerowały po ulicy na warszawskim Bemowie. Jak opowiadała Reporterka24, która uwieczniła ich wyprawę, zwierzęta nie wydawały się wystraszone. Przedstawiciele tego gatunku czasami pojawiają się w lasach otaczających Warszawę.

Łosie na warszawskiej ulicy. "Jakby po prostu wyszły na spacer"

Łosie na warszawskiej ulicy. "Jakby po prostu wyszły na spacer"

Źródło:
Kontakt24, Lasy Miejskie Warszawa

Majówka jak co roku przyciąga w Tatry tłumy odwiedzających. Tragedia, do jakiej doszło na Rysach w weekend, pokazuje jednak, że góry pozostają niebezpieczne nawet wtedy, gdy u ich podnóży panuje łagodna, wiosenna aura. Dla osób, które nie mają doświadczenia we wspinaczce, nierozsądna wyprawa może skończyć się tragicznie. O zasadach bezpieczeństwa, które każdy z nas powinien znać przed wyjściem w góry, rozmawialiśmy z przewodnikiem tatrzańskim i edukatorem Tatrzańskiego Parku Narodowego Tomaszem Zającem.

"Nie myślimy w kategoriach wiosny, tylko zimy". Jak zdobywać szczyty w maju i przeżyć

"Nie myślimy w kategoriach wiosny, tylko zimy". Jak zdobywać szczyty w maju i przeżyć

Źródło:
TVN24+

Czym żywią się wilki żyjące w rejonie Ujścia Warty? - Pomimo obecności kilku tysięcy wolno wypasanych krów i kilkuset koni odżywiają się przede wszystkim dzikimi gatunkami ssaków - donoszą naukowcy z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Według badaczy wpływ na to ma sposób wypasu inwentarza oraz niepozbawianie krów rogów.

Wolą dzikie kopytne od bydła i koni  

Wolą dzikie kopytne od bydła i koni  

Źródło:
PAP

Uśpione wulkany też mogą wykazywać pewną aktywność. Jak wynika z najnowszych badań, głęboko pod stożkiem Uturuncu w Boliwii dochodzi do przemieszczania się gazu i płynów, co powoduje wznoszenie terenu. Naukowcy tłumaczą, że obserwacja "wulkanu zombie" pomoże nam w zrozumieniu procesów zachodzących w skorupie ziemskiej.

Badacze odkryli ruchy pod "wulkanem zombie"

Badacze odkryli ruchy pod "wulkanem zombie"

Źródło:
Cornell University, USGS

Burza piaskowa nawiedziła południowy i środkowy Irak, znacząco ograniczając widzialność. W mieście Basra prawie 400 osób trafiło do szpitali na skutek inhalacji pyłu. Jak ostrzegają meteorolodzy, takie warunki mogą utrzymać się co najmniej do przyszłego tygodnia.

Miasta tonęły w pyle. Prawie 400 osób trafiło do szpitali

Miasta tonęły w pyle. Prawie 400 osób trafiło do szpitali

Źródło:
Reuters, Shafaq News

Co najmniej dwie osoby nie żyją na skutek burz, które we wtorek przeszły nad centralnymi i wschodnimi Stanami Zjednoczonymi. Do śmiertelnych wypadków doszło w Pittsburghu. Przez pogodę w mieście przez pewien czas były problemy z działaniem systemów alarmowych, wystąpiły także długie przerwy w dostawie prądu.

Podczas burzy padł system alarmowy. Nie żyją dwie osoby

Podczas burzy padł system alarmowy. Nie żyją dwie osoby

Źródło:
CNN, CBS News

Cieniutki sierp Księżyca pojawił się na polskim niebie. Towarzyszyło mu zjawisko światła popielatego, do którego wystąpienia potrzebne są określone warunki. Materiały otrzymaliśmy na Kontakt24.

"Bajeczny sierp" i wyjątkowe zjawisko na polskim niebie

"Bajeczny sierp" i wyjątkowe zjawisko na polskim niebie

Aktualizacja:
Źródło:
Kontakt24, tvnmeteo.pl, "Z głową w gwiazdach"

Poznaliśmy datę pierwszej polskiej misji technologiczno-naukowej na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS). IGNIS oficjalnie wystartuje 29 maja - poinformowała firma Axiom Space. W jej ramach polski astronauta dr Sławosz Uznański-Wiśniewski przeprowadzi szereg badań zaproponowanych przez krajowe przedsiębiorstwa i ośrodki naukowe.

Wiemy, kiedy Polak poleci w kosmos

Wiemy, kiedy Polak poleci w kosmos

Źródło:
PAP, POLSA

Wychodzące koty powinny być zabezpieczane przed kleszczami. Chociaż statystycznie zwierzęta te rzadziej zapadają na choroby odkleszczowe niż psy, mogą przenosić te pajęczaki w pobliże ludzi. Weterynarze podkreślają również, że koty mają tendencję do maskowania swoich przypadłości, więc nie zawsze musimy wiedzieć, że są chore.

Koty mogą służyć jako "taksówki" dla kleszczy. Da się temu zapobiec

Koty mogą służyć jako "taksówki" dla kleszczy. Da się temu zapobiec

Źródło:
PAP

Suche warunki panujące w wielu polskich lasach mogą sprzyjać zaprószeniu ognia. Leśnicy apelują, by pamiętać o tym podczas majówkowych wypraw w teren. Nieprzestrzegających zasad bezpieczeństwa turystów czekają wysokie kary.

Apel o rozsądne grillowanie. Dotkliwe kary za złamanie przepisów

Apel o rozsądne grillowanie. Dotkliwe kary za złamanie przepisów

Źródło:
PAP, IMGW