Poczta Polska pod lupą. NIK "o (nie)dostępności usług pocztowych"

Kontrola, która dotyczyła lat 2015-2020, objęła: Urząd Komunikacji Elektronicznej, Pocztę Polską S.A. - centralę oraz wybrane jednostki.

Jak przypomniano, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej po przeprowadzeniu konkursu wybrał w 2015 roku Pocztę Polską na operatora wyznaczonego do świadczenia gwarantowanych przez państwo powszechnych usług pocztowych w latach 2016-2025. "Wykonywanie usług gwarantowanych zobowiązuje Pocztę między innymi do funkcjonowania nie mniej niż pięć dni w tygodniu oraz utrzymywania placówek pocztowych i infrastruktury pocztowej na terenie całego kraju, także na terenach słabo zaludnionych" - wyjaśniła NIK. Zauważono, że działalność taka generuje wysokie koszty, co nieraz prowadzi do strat.

"Sytuacja operatora wyznaczonego jest o tyle skomplikowana, że z jednej strony przepisy prawa zobowiązują go do świadczenia usług w sposób, który generuje koszty, jednocześnie jest spółką prawa handlowego, wiąże go więc rachunek ekonomiczny. Rozwiązaniem miał być mechanizm finansowania kosztu netto, polegający na wypłacaniu rekompensaty z funduszu kompensacyjnego, tworzonego przez prezesa UKE ze składek operatorów pocztowych" - wskazała Izba. Dopłata taka miałaby miejsce, jeśli w ciągu roku przychody z tytułu usług powszechnych nie pokrywałyby kosztów świadczenia tych usług. Jednak ten mechanizm wyrównawczy - jak zaznaczono - jak dotąd nie zadziałał, Poczta nie uzyskała rekompensaty za 2013 rok.

NIK zwróciła uwagę, że na zmniejszanie dochodów Poczty Polskiej wpływa przede wszystkim kurczący się rynek tradycyjnych listów. Ujemna dynamika wynosi po kilka procent rocznie. Z kolei rozwój e-handlu wpływa na wzrost rynku usług kurierskich.

"Nową sytuację na rynku logistyki pocztowej stworzy też ustawa o tzw. doręczeniach elektronicznych, polegających na tym, iż podmioty publiczne - co do zasady - będą nadawały i odbierały korespondencję w elektronicznej formie. Rząd przyjął już projekt takiej ustawy" - czytamy.

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE W TVN24 GO >>>

Według NIK nieterminowe dostarczanie przesyłek dotyczyło większości kategorii przesyłek w ramach usługi powszechnej, z wyjątkiem paczek pocztowych ekonomicznych, których terminowość dostarczania była znacznie ponad minimalne standardy. "Opóźnienia w dostarczaniu przesyłek Poczta tłumaczy brakami kadrowymi" - wskazano w raporcie.

Jak zauważono, w ciągu pięciu lat objętych kontrolą Poczta Polska S.A. trzykrotnie podniosła ceny podstawowych usług powszechnych, tłumacząc podwyżki zwiększeniem kosztów, szczególnie wynagrodzeń. Izba podała, że ceny wzrosły w granicach od 4,4 proc. - za list o najniższym gabarycie, priorytetowy krajowy o wadze do 1 kg, do 88,6 proc. - za list o najniższym gabarycie, krajowy ekonomiczny.

W swoim raporcie NIK zwróciła uwagę na niewielką aktywność Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, który odpowiedzialny jest za monitorowanie i kontrolowanie usług powszechnych. "Prezes UKE nie podjął skutecznych działań, które zapobiegałyby wzrostowi cen za usługi pocztowe. Akceptował podwyżki tłumacząc je koniecznością ochrony interesu ekonomicznego operatora wyznaczonego i koniecznością zachowania ciągłości świadczenia usług" - czytamy.

NIK zaznaczyła, że "choć Poczta Polska posiada wymaganą prawem liczbę placówek pocztowych, nie oznacza to równej dostępności do usług pocztowych w całym kraju". W raporcie podano, że w latach 2015-2020 (pierwsza połowa) Poczta o 5,5 proc. zmniejszyła liczbę posiadanych czynnych placówek pocztowych". "W efekcie lokalnie liczba mieszkańców przypadających na jedną czynną placówkę pocztową znacznie przekraczała 6000 mieszkańców" - wskazano. Dodatkowo - jak zwróciła uwagę Izba - w latach 2015-2020 zmniejszył się także udział placówek dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

W raporcie pozytywnie oceniono poprawę terminowości rozpatrywania reklamacji przez Pocztę. Ponad połowa uznanych reklamacji dotyczyła utraty przesyłek. "Przez pięć lat w związku z uznanymi reklamacjami, Poczta Polska S.A. wypłaciła klientom odszkodowania w łącznej kwocie powyżej 37 mln zł" - podano.

"Kontrola nie stwierdziła istotnych naruszeń bezpieczeństwa obrotu pocztowego i tajemnicy korespondencji", a "oględziny placówek pocztowych nie wykazały istotnych naruszeń standardów obsługi klienta" - dodała NIK.

NIK wnioskuje do ministra aktywów państwowych Jacka Sasina o podjęcie działań na rzecz zmiany ustawy Prawo pocztowe w celu poprawy jakości usług powszechnych. Miałoby to nastąpić m.in. poprzez wprowadzenie mierzalnych standardów jakości usług powszechnych oraz rozszerzenie uprawnień kontrolnych Prezesa UKE.

Ponadto Izba proponuje zmianę rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 6 maja 2013 roku w sprawie metodologii ustalenia maksymalnych rocznych poziomów opłat za usługi powszechne "w zakresie dostosowania sposobu wyliczania maksymalnych rocznych poziomów opłat za usługi powszechne do zmieniających się w ciągu roku usług".

NIK zwróciła się również do Prezesa Poczty Polskiej z wnioskami o lokalizowanie placówek pocztowych z uwzględnieniem zapotrzebowania na usługi pocztowe występującego na danym obszarze, a także zapewnienie jednolitego standardu obsługi klientów w placówkach pocztowych, uwzględniającego potrzeby osób z niepełnosprawnościami.

W oświadczeniu przesłanym PAP, Poczta Polska podkreśla, że spełniła wszelkie obowiązujące uregulowania prawne w zakresie dostępności do placówek pocztowych na terenie całego kraju. "Odnośnie dostępności do placówek pocztowych w ujęciu lokalnym według obecnego stanu prawnego nie obowiązują określone uregulowania. Jeżeli takie uregulowania staną się obowiązujące, Poczta Polska będzie stosownie rozwijała sieć placówek pocztowych, aby spełnić wszelkie nałożone na nią obowiązki" - podała spółka.

Dodała, że w kontrolowanym okresie wyżej wymienione wymogi były spełnione nadmiarowo.

Według Poczty w odniesieniu do przykładowych cen wybranych przez NIK należy podkreślić, że wartości procentowe podwyżek zostały niewłaściwe przedstawione, niezgodnie ze stanem rzeczywistym. "W raporcie podano, że list krajowy ekonomiczny wzrósł o 87 proc. w 2019 roku w stosunku do 2015 roku. Porównaniu poddano list nierejestrowany ekonomiczny o masie do 350 g w gabarycie A, tymczasem cena tego listu w 2015 roku wynosiła 1,75 zł, zaś w 2019 roku cena listu o tych samych parametrach wynosiła 2,60 zł, co daje wzrost o 48 proc., a nie wzrost o 87 proc. jak podano w artykule" - wyjaśniła spółka.

Dodała, że kształtuje politykę cenową usług pocztowych z uwzględnieniem czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Składają się na nie m.in. koszt świadczenia usługi, w tym koszty pracy, zmieniająca się sytuacja rynkowa, w tym zmiany zachodzące na rynku pocztowym, zachowania klientów, postępowania konkurencji na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. "Polityka cenowa usług Poczty Polskiej jest analizowana także pod kątem opinii klientów na temat wartości oferowanych usług i w konsekwencji ulega elastycznie zmianom. Zmiana cen usług pocztowych w latach 2015-2019 wywołana została w szczególności zachowaniem wyżej wymienionych czynników" - wskazano.

Ponadto - jak dodał rzecznik prasowy Poczty Polskiej Justyna Siwek - spółka regularnie raportuje do Urzędu Komunikacji Elektronicznej stan dostosowania placówek pocztowych do obsługi osób niepełnosprawnych. Przypomniała, że Poczta Polska świadczy usługi poprzez sieć placówek pocztowych dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych. Kwestia dostosowania placówek pocztowych do obsługi osób niepełnosprawnych, w zakresie wynikającym z przywołanego art. 62 Ustawy Prawo pocztowe, podlega stałemu monitorowaniu, a ewentualnie pojawiające się utrudnienia są eliminowane, przy uwzględnieniu uregulowań prawnych i możliwości finansowych operatora.

Siwek dodała, że Poczta Polska podejmuje działania zapewniające osiąganie wskaźników terminowości doręczania przesyłek w ramach usługi powszechnej w obrocie krajowym, które zostały przez NIK ocenione pozytywnie.

Według Poczty Polskiej NIK słusznie zauważa w swojej publikacji, że "sytuacja operatora wyznaczonego jest o tyle skomplikowana, że z jednej strony przepisy prawa zobowiązują go do świadczenia usług w sposób, który generuje koszty, jednocześnie jest spółką prawa handlowego, wiąże go więc rachunek ekonomiczny". Dodaje, że obecnie spółka utrzymuje sieć placówek, która w ponad 70 proc. jest nierentowna, natomiast realizując wnioski NIK, które wykraczają poza ramy obecnie obowiązującego prawa, Poczta poniosłaby kolejne koszty, które nie miałyby ani uzasadnienia ekonomicznego, ani prawnego.

Jak zauważyła Poczta Polska, raport NIK dotyczy lat 2015-2020. "Zarząd spółki, działający w obecnym składzie od połowy 2020 roku, podjął liczne działania mające na celu unowocześnianie Poczty i zmiany w jej funkcjonowaniu" - podała spółka.