Bezrobocie ukryte – co to jest? Czym różni się od bezrobocia jawnego? 

● Bezrobocie ukryte obejmuje osoby, które nie chcą lub nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne. ● Bezrobocie ukryte jest trudne do zmierzenia i nieuwzględniane w oficjalnych statystykach. ● Od bezrobocia ukrytego należy odróżnić osoby bierne zawodowo. ● Największe bezrobocie ukryte jest w rolnictwie i państwowych zakładach pracy.

Głównym aktem prawnym dotyczącym problematyki bezrobocia i przeciwdziałania mu jest ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Ani w tym dokumencie, ani w innych aktach prawnych nie występuje jednak pojęcie bezrobocia ukrytego (utajonego), nie jest ono również – wzorem bezrobocia rejestrowanego – ujmowane w danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny.

Z kategorią bezrobocia ukrytego spotkać można się natomiast w opracowaniach publikowanych przez GUS oraz przez urzędy pracy.

Bezrobocie w tradycyjnym ujęciu oznacza sytuację, w której część ludzi zdolnych i gotowych do podjęcia pracy nie znajduje zatrudnienia. 

Oficjalnie podawane bezrobocie odnosi się do osób zarejestrowanych jako bezrobotne w powiatowych urzędach pracy. Bezrobocie ukryte jest natomiast zjawiskiem trudniejszym do wykrycia oraz zmierzenia i obejmuje bezrobotnych nieuwzględnianych w oficjalnych statystykach. Dotyczy ono osób, które nie chcą lub nie mogą zarejestrować się jako bezrobotni, ponieważ nie spełniają wymagań, np. wykonują jakąkolwiek pracę w niepełnym wymiarze czasu. 

Bezrobocie ukryte obejmuje osoby:

– wykonujące zbędną pracę, niewykorzystywane efektywnie (przerost zatrudnienia), – zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy pomimo chęci pracy w pełnym wymiarze, – z konieczności wykonujące pracę znacznie poniżej swojego wykształcenia i kwalifikacji, – przechodzące na wcześniejszą emeryturę (brak zatrudnienia dla osób w tym wieku), – nieszukające pracy z powodu przekonania, że jej nie znajdą.

Bezrobocie ukryte (utajone) dotyczy tym samym bardzo różnych kategorii osób. Zaliczają się do niego np. osoby słabo wykształcone, zmuszone do pracy jedynie w niepełnym wymiarze czasu, jak też wysoko wykształconych specjalistów niemogących znaleźć zatrudnienia adekwatnego do swoich umiejętności. Szacuje się, że najwyższy poziom bezrobocia ukrytego występuje w rolnictwie oraz w państwowych zakładach pracy.

Od bezrobocia ukrytego (utajonego) odróżnić należy ponadto bliską, ale odmienną kategorię osób biernych zawodowo. Są to osoby w wieku powyżej 15 lat, które jednak nie są aktywne zawodowo, czyli ani nie pracują, ani nie są zarejestrowane jako bezrobotne.

Kategoria biernych zawodowo obejmuje osoby:

– nieposzukujące pracy lub niegotowe do jej podjęcia, – żyjące ze świadczeń socjalnych, m.in. emerytury, renty, alimentów, – pobierające naukę w trybie dziennym, – przebywające w domach opieki, – przebywające w zakładach karnych, – mające inne źródła dochodu, np. z dzierżawy, wynajmu.

Stopa bezrobocia podawana w oficjalnych statystykach publikowanych przez GUS odnosi się do bezrobocia rejestrowanego, a więc obejmującego osoby zarejestrowane w powiatowych urzędach pracy. Zgodnie z definicją ustawową rejestracja ta jest jednym z wymogów bycia uznanym za osobę bezrobotną. Bezrobocie rejestrowane bywa również nazywane bezrobociem jawnym.

Bezrobocie ukryte nie jest natomiast ujmowane w prowadzonych statystykach dotyczących bezrobocia i jako takie stanowi przeciwieństwo bezrobocia jawnego. Poza oficjalnymi statystykami znajduje się również tzw. szara strefa, czyli osoby pracujące „na czarno” i w ten sposób nieuwzględniane w oficjalnej ewidencji. 

Zarówno bezrobocie jawne jak i ukryte mają podobne negatywne skutki społeczne i ekonomiczne. Z powodu swojego niejawnego i rozproszonego charakteru przeciwdziałanie bezrobociu ukrytemu jest jednak znacznie trudniejsze niż zmniejszanie bezrobocia jawnego.

Rodzaje bezrobocia mogą być również rozróżniane z uwagi na przyczyny jego powstawania. Jednym z takich rodzajów jest bezrobocie klasyczne.

Bezrobocie ukryte w największym stopniu dotyczy rolnictwa. Z tego powodu bywa również nazywane bezrobociem agrarnym. 

Bezrobocie agrarne występuje w sytuacji, w której zmniejszenie zatrudnienia nie wpłynęłoby na zmniejszenie produkcji rolnej. Nadmiar osób pracujących w gospodarstwach rolnych powoduje nie tylko niewykorzystanie w pełni istniejącej siły roboczej, ale również może spowalniać modernizację rolnictwa i wzrost efektywności produkcji rolniczej. 

W praktyce oznacza to, że część z zatrudnionych w rolnictwie można uznać za osoby bezrobotne w miejscu pracy, które powinny szukać pracy w innym sektorze gospodarki.

Rzeczywista skala problemu bezrobocia w Polsce obejmuje zarówno bezrobocie jawne, jak i bezrobocie ukryte. Dopiero suma tych dwóch wskaźników daje pełną informację o rzeczywistej liczbie osób bez zatrudnienia. O ile mierzeniem i przeciwdziałaniem bezrobocia jawnego zajmują się wyznaczone do tego instytucje państwowe, o tyle bezrobocie ukryte pozostaje bardzo trudne do zmierzenia i nie są publikowane oficjalne dane na jego temat.

W latach 80. XX wieku oraz w czasie transformacji ustrojowej szacowało się, że bezrobocie ukryte w Polsce może wynosić od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu procent osób w wieku produkcyjnym. W kolejnych dekadach poziom bezrobocia ukrytego w Polsce znacząco zmalał, jego wysokość pozostaje jednak niezmierzona. Bezrobocie ukryte nie jest możliwe do wyliczenia na podstawie publikowanych przez GUS czy Eurostat danych, takich jak wskaźnik osób aktywnych zawodowo.

Obecnie dodatkowym utrudnieniem w badaniu skali bezrobocia ukrytego stała się pandemia COVID-19, która wywołała wiele zmian na rynku pracy, m.in. przyczyniając się do przestojów w zakładach pracy, zwiększając skalę pracy zdalnej oraz stwarzając tymczasowy przerost zatrudnienia w wielu przedsiębiorstwach oczekujących na koniec kryzysu. 

Akty prawne: Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,