Wpływy z akcyzy liczone w miliardach złotych. To jedno z najważniejszych źródeł dochodów państwa

Akcyza jest podatkiem nakładanym na wybrane dobra konsumpcyjne. To podatek pośredni, czyli nie płacą go ci, na których jest nakładany (producenci wyrobów), ale odbiorcy dóbr, czyli konsumenci. Jest wliczana w cenę końcową objętych nią towarów, czyniąc je droższymi.

OGLĄDAJ TVN24 NA ŻYWO W TVN24 GO

Celem akcyzy jest nie tylko zapewnienie dochodów do budżetu państwa, ale także ograniczenie konsumpcji określonych dóbr.

Akcyza nakładana jest najczęściej na wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, wyroby ropopochodne oraz energię. Są to dobra, na które jest szczególnie wysoki popyt, a więc dodatkowy podatek nie wpłynie znacząco na ich sprzedaż. Jednocześnie część z nich, przede wszystkim wyroby tytoniowe i alkoholowe, jest szkodliwa dla zdrowia, co stanowi dodatkową motywację do objęcia akcyzą.

Wysokość akcyzy jest zróżnicowana. W przypadku dóbr, których szkodliwość dla zdrowia jest wysoka, a produkcja tania, akcyza może stanowić nawet ponad połowę ceny końcowej produktu. Sytuacja taka zdarza się przede wszystkim w przypadku wyrobów tytoniowych i alkoholowych. W przypadku innych towarów, np. większości samochodów osobowych, akcyza wynosi natomiast tylko kilka procent.

Akcyza jest jednym z głównych źródeł dochodów państwa. W roku 2020 wpływy państwowej kasy z tego tytułu przekroczyły 70 mld zł. W ostatnich latach było to drugie największe źródło tych dochodów, mniejsze jedynie od dochodów z podatku VAT.

Dochód z akcyzy na poszczególne produkty jest jednak bardzo różny. Zdecydowanie najwięcej generuje akcyza na paliwa silnikowe, która w 2019 roku odpowiadała za ok. 45 proc. wszystkich dochodów z tego podatku. Na drugim miejscu jest akcyza na wyroby tytoniowe, zapewniająca ok. 20 proc. dochodów, zaś na trzecim i czwartym akcyza na wyroby spirytusowe i piwa. Udział dochodów akcyzowych na pozostałe produkty jest już znacznie mniejszy.

Większość produktów objętych akcyzą w Unii Europejskiej podlega harmonizacji. Oznacza to, że we wszystkich państwach członkowskich obowiązują nie tylko wspólne stawki podatku akcyzowego, ale też wspólne zasady produkcji, przechowywania i transportu wyrobów nim objętych.

Część dóbr akcyzowych, m.in. samochody osobowe, broń palna, futra czy karty do gry pozostała natomiast niezharmonizowana. Wysokość i zasady naliczania podatku pozostają w ich przypadku w gestii poszczególnych państw.

W Polsce podatkiem akcyzowym objęte są wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, wyroby energetyczne (paliwa, węgiel, gaz ziemny, oleje mineralne), energia elektryczna oraz samochody osobowe.

Wyroby tytoniowe oraz alkoholowe (poza piwem) są przy tym objęte obowiązkiem odpowiedniego oznaczania tzw. banderolami, które umieszcza się na opakowaniach w widocznym miejscu.

Wysokość stawki akcyzowej jest różna i naliczana w odmienny sposób w zależności od wybranego dobra. Akcyza może być określoną procentowo częścią maksymalnej ceny detalicznej towaru – sytuacja taka występuje w przypadku wyrobów tytoniowych, w których stanowi ona 31,41 proc. ceny. W przypadku wyrobów alkoholowych, paliw i energii akcyza naliczana jest kwotowo od określonej ilości wyrobu, np. 5704 zł od hektolitra 100 proc. alkoholu etylowego.

Akcyza na dobra niezharmonizowane jest natomiast naliczana jako procent ich ceny. W przypadku samochodów osobowych jej wysokość zależy dodatkowo od pojemności silnika. Pojazdy z silnikiem o pojemności do 2000 cm3 objęte są akcyzą w wysokości 3,1 proc. ich wartości rynkowej, zaś o większej pojemności – akcyzą 18,6 proc.