Rozdzielność majątkowa – na czym polega i jak ją ustanowić

● Rozdzielność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków posiada własny majątek i sam odpowiada za swoje długi. Nie istnieje ich majątek wspólny. ● Rozróżnić można rozdzielność majątkową zwykłą oraz z wyrównaniem dorobków. ● Rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona dobrowolnie albo przymusowo. ● Małżonkowie mogą w dowolnej chwili decydować o zmianie łączącego ich ustroju majątkowego.

Kwestie wspólnoty i rozdzielności majątkowej małżonków regulowane są ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Kodeks ten nie tylko wymienia możliwe formy relacji majątkowych pomiędzy małżonkami, ale również wskazuje na ich konsekwencje.

Prawa i obowiązki małżonków posiadających rozdzielność majątkową, które nie zostały określone w wyżej wymienionej ustawie, regulowane są przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Biorąc ślub małżonkowie powinni zdecydować, w jaki sposób mają wyglądać ich relacje majątkowe. Relacje te to tzw. małżeński ustrój majątkowy, który przybrać może jedną z następujących form:

– ustawowa, – umowna, tzw. intercyza: – rozszerzona wspólność ustawowa, – ograniczona wspólność ustawowa, – rozdzielność majątkowa, – rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków, – przymusowa.

Ustawowy ustrój majątkowy to wspólność majątkowa, w której istnieje wspólny i niepodzielny majątek małżonków. Umowny ustrój majątkowy, czyli tzw. intercyza, to porozumienie pomiędzy małżonkami wprowadzające inny ustrój majątkowy niż ustawowy. Przymusowy ustrój majątkowy to ustrój ustanowiony pomiędzy małżonkami decyzją sądu.

O ustroju majątkowym małżonkowie mogą zadecydować przed ślubem, a także w dowolnym momencie po jego zawarciu. Małżonkowie mogą również w każdej chwili zdecydować o zmianie dotychczasowej relacji majątkowej pomiędzy nimi. Jeżeli nie podejmą w tej sprawie żadnej decyzji, od dnia ślubu automatycznie ustanowiona zostanie pomiędzy nimi ustawowa wspólnota majątkowa.

Rozdzielność majątkowa polega na tym, że każdy z małżonków posiada własny majątek i sam odpowiada za swoje długi. Nie powstaje więc ich wspólny majątek.

Rozróżnić można przy tym dwa rodzaje rozdzielności majątkowej: zwykłą oraz z wyrównaniem dorobków. W pierwszym przypadku ślub pozostaje niejako bez wpływu na majątek małżonków zarówno ten nabyty przed zawarciem umowy, jak i nabyty po jej zawarciu. 

Z kolei w przypadku rozdzielności z wyrównaniem dorobków ten z małżonków, który w trakcie małżeństwa zgromadził mniejszy majątek, może zażądać przy rozwodzie otrzymania wyrównania od drugiego z małżonków. Ten rodzaj rozdzielności majątkowej sprawdza się, gdy jeden z małżonków osiąga znacznie wyższe dochody niż drugi z nich, lub gdy jeden z małżonków zamiast na karierze, skupia się na zajmowaniu domem.

Rozdzielność majątkowa może powstać dobrowolnie, czyli za zgodą małżonków, albo przymusowo, czyli bez ich zgody. Wskazać można następujące sposoby ustanowienia rozdzielności majątkowej:

● dobrowolnie, w efekcie umowy pomiędzy małżonkami, tzw. intercyzy, ● przymusowo, w efekcie: – ustanowienia jej przez sąd, – prawomocnego orzeczenia sądu o separacji pomiędzy małżonkami, – prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie małżonków, – ubezwłasnowolnienia lub upadłości jednego z małżonków (z mocy prawa).

Istnienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami nie pozbawia ich jednocześnie możliwości wspólnego nabywania dóbr i posiadania współwłasności na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym (współwłasność ułamkowa).

Małżonkowie posiadający rozdzielność majątkową mogą również wspólnie wziąć np. kredyt hipoteczny i wspólnie go spłacać, samemu ustalając, jak podzielą się kosztami tej spłaty. 

Dobrowolne ustanowienie rozdzielności majątkowej wymaga spisania wspólnego wniosku – umowy w tej sprawie. Nie istnieje jednak jeden, określony wzór takiego dokumentu – strony mogą dowolnie go kształtować i zawierać w nim wszelkie potrzebne zapisy, o ile nie będą one sprzeczne z obowiązującym prawem.

Zawarcie przez małżonków umowy o rozdzielności majątkowej musi mieć przy tym formę notarialną, co wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów notarialnych. Koszty te bywają różne. W przypadku zawierania umowy jeszcze przed ślubem płaci się jedynie taksę notarialną w wysokości 400 zł plus 23 proc. podatku VAT.

Jeżeli natomiast umowa zawierana jest po ślubie, jej koszt zależny będzie od wartości majątku wspólnego, który ulegać będzie podziałowi. 

Małżonkowie mogą także, z ważnych powodów, zażądać ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej, gdy nie są oni w stanie porozumieć się między sobą na temat kształtu oczekiwanej rozdzielności, np. w trakcie trwania ich procesu rozwodowego. Ważnym powodem może być w takiej sytuacji np. rażąca niegospodarność jednego z małżonków albo zawłaszczanie przez niego całości majątku dla siebie.

Ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd mogą także domagać się wierzyciele jednego z małżonków. W tym celu muszą oni jednak wykazać, że rozdzielność ta jest potrzebna dla zaspokojenia ich wierzytelności potwierdzonych tytułem wykonawczym. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy; Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny; Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego