Postępowanie egzekucyjne – wszczęcie, zawieszenie i umorzenie postępowania

● Rozróżnia się egzekucję sądową w przypadku wierzycieli prywatnych oraz egzekucję administracyjną, gdy wierzycielem są organy administracyjne. ● Przepisy precyzują, co może podlegać egzekucji celem spłacenia długów, a także co jest spod niej wyłączone. ● W określonych przypadkach możliwe jest zawieszenie lub umorzenie postępowania. ● Przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego wiąże się z koniecznością poniesienia jego kosztów.

Od strony prawnej funkcjonują dwa rodzaje postępowań egzekucyjnych – dotyczące egzekucji sądowej oraz egzekucji administracyjnej.

W przypadku egzekucji sądowej stanowi ona część postępowania cywilnego i odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 – Kodeks postępowania cywilnego.

Z kolei zasady egzekucji administracyjnej oraz stosowania w jej trakcie środków przymusu uregulowane zostały w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Zasadniczą różnicą pomiędzy egzekucją sądową i egzekucją administracyjną jest to, kim jest wierzyciel, a co za tym idzie, na gruncie jakiej podstawy prawnej prowadzona jest egzekucja.

Egzekucję sądową prowadzi komornik sądowy na podstawie sądowego tytułu wykonawczego – tytułu egzekucyjnego z klauzulą wykonalności.  W tym przypadku wierzycielem jest podmiot prywatny i wierzytelność ma charakter prywatny, np. niewywiązanie się z podpisanej umowy.

Egzekucję administracyjną prowadzi z kolei uprawniony podmiot administracji publicznej, najczęściej naczelnik urzędu skarbowego, dyrektor oddziału ZUS albo samorząd terytorialny na mocy decyzji organów administracyjnych lub bezpośrednio z przepisów prawa. W tym przypadku wierzycielem są organy administracyjne, a wierzytelność stanowią zobowiązania administracyjnoprawne, takie jak niezapłacone podatki, składki czy kary pieniężne.

W przypadku obu postępowań egzekucyjnych taki sam jest natomiast ich cel, czyli wyegzekwowanie od dłużnika spłaty należnych zaległości. Bardzo zbliżony jest również ich przebieg i możliwe do podjęcia w ich trakcie środki.

Podstawą egzekucji sądowej jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Jej wszczęcie może mieć miejsce:

– z urzędu, na podstawie decyzji sądu dotyczącej np. wyroku zasądzającego alimenty albo postanowienia o zabezpieczeniu spadku i spisu inwentarza, – na wniosek wierzyciela, prokuratora lub organizacji pozarządowej.

Wierzyciel może wybrać komornika z dowolnej części Polski, a komornik może odmówić wszczęcia postępowania egzekucyjnego jedynie w określonych przypadkach, np. gdy w danym roku wpłynęło do niego ponad pięć tysięcy spraw.

Podstawą egzekucji administracyjnej jest natomiast tytuł egzekucyjny wystawiony przez samego wierzyciela, czyli organ administracyjny, np. podatkowy. 

Postępowania egzekucyjne, zarówno cywilne, jak i administracyjne, mogą polegać na egzekucji:

– pieniędzy – gotówki i z rachunków bankowych, – wynagrodzenia za pracę, –świadczeń emerytalnych i świadczeń socjalnych, – innych wierzytelności pieniężnych, – papierów finansowych, np. akcje, obligacje, udziały, – ruchomości, np. samochodu, wyposażenia domu, – nieruchomości, np. mieszkania, ziemi, – praw majątkowych, w tym z autorskich praw majątkowych, – udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Jednocześnie aby zapewnić dłużnikowi i jego rodzinie minimum egzystencji, w przepisach określone zostały również składniki jego majątku niepodlegające egzekucji, m.in.:

– urządzenia domowe, ubrania i ubrania robocze oraz pościel niezbędne dla dłużnika i znajdującej się na jego utrzymaniu rodziny, – narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej dłużnika wykonywanej osobiście, z wyłączeniem posiadanego środka transportu, – dokumenty osobiste, obrączki dłużnika i jego współmałżonka, ordery i odznaczenia, – przedmioty niezbędne dłużnikowi i jego rodzinie do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, – świadczenia alimentacyjne.

Zarówno egzekucja sądowa, jak i egzekucja administracyjna mogą ulec zawieszeniu. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego następuje, gdy:

– wykonanie egzekucji zostało wstrzymane, odroczone lub spłata należności pieniężnych została rozłożona na raty, – dłużnik utracił zdolność do czynności prawnych i nie posiada przedstawiciela ustawowego, – dłużnik zmarł – jeżeli należność podlegająca egzekucji nie była ściśle z nim związana, – zażąda tego wierzyciel, – w innych przewidzianych prawem przypadkach, np. złożenia skargi na czynności komornika albo zażalenia na decyzję sądu.

O zawieszeniu postępowania egzekucyjnego w przypadku egzekucji sądowych decyduje sąd, natomiast w przypadku egzekucji administracyjnych – organ egzekucyjny. Postępowanie może zostać zawieszone w całości lub w części.

Postępowanie egzekucyjne może zostać także umorzone. Do umorzenia dochodzi, jeżeli:

– przed rozpoczęciem egzekucji zaległe należności zostały spłacone, – dłużnik zmarł ľ– jeżeli należność podlegająca egzekucji była ściśle z nim związana, – egzekucja ze względu na jej przedmiot lub osobę dłużnika jest niedopuszczalna, – dłużnik został błędnie wskazany – egzekucja toczy się wobec niewłaściwej osoby, – zażąda tego wierzyciel, – w innych przewidzianych prawem przypadkach, np. przedawnienie roszczenia.

Postępowanie egzekucyjne może zostać umorzone również w przypadku stwierdzenia, że kwota możliwa do uzyskania poprzez egzekucję nie przewyższy wydatków egzekucyjnych. Umorzenie postępowania w każdym przypadku oznacza odstąpienie od czynności egzekucyjnych. Nie pozbawia ono jednak wierzyciela prawa do ponownego wszczęcia egzekucji ani nie oznacza umorzenia samego długu.

Jedną z przesłanek umożliwiających umorzenie postępowania egzekucyjnego jest złożenie o to wniosku. Wniosek taki może złożyć wierzyciel, na przykład, gdy zawrze on z dłużnikiem ugodę, lub sam dłużnik, gdy istnieją przeszkody prawne do przeprowadzenia egzekucji, np. brakuje tytułu wykonawczego. 

Wzór wniosku o umorzenie postępowania jest różny w zależności od tego, kto i na jakiej podstawie go składa. Niezależnie od przypadku wniosek taki musi jednak zawierać:

– dokładne dane osobowe wierzyciela i dłużnika, – wyraźnie wskazaną sygnaturę postępowania, – uzasadnienie wniosku wraz z podstawą prawną, – podpis wnioskodawcy.

Wniosek składa się podmiotowi prowadzącemu egzekucję, a więc komornikowi lub organowi administracyjnemu. Do wniosku należy również dołączyć stosowne dokumenty, jeżeli takie istnieją, np. ugodę zawartą przez wierzyciela z dłużnikiem.

W przypadku wszczęcia postępowania egzekucyjnego konieczne jest pokrycie jego kosztów. Najczęściej obowiązek ten znajduje się po stronie dłużnika i tym samym zwiększa jego zobowiązania.

W przypadku egzekucji sądowych wysokość tych kosztów jest zależna od wartości egzekwowanych należności. Zgodnie z ustawą o kosztach komorniczych koszt egzekucji komorniczej wynosi:

– 10 proc. wartości wyegzekwowanego świadczenia, lub – 5 proc. wartości wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli postępowanie zostanie umorzone na wniosek wierzyciela, – 3 proc. wartości wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli dłużnik ureguluje swój dług w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia o egzekucji.

W przypadku każdego kosztu istnieją również ustanowione przepisami opłaty minimalne, np. 150 zł, jeżeli dłużnik spłacił wszystkie długi w terminie i w odpowiedni sposób.

W przypadku egzekucji administracyjnych na ich koszt składają się:

● opłaty manipulacyjne w wysokości:

– 40 zł za wszczęcie postępowania egzekucyjnego, – 100 zł w przypadku egzekucji administracyjnej,

● opłata egzekucyjna w wysokości:

– 10 proc. wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli spłata została wyegzekwowana od dłużnika, – 5 proc. wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli spłata należności nastąpiła osobiście przez dłużnika bezpośrednio do urzędu skarbowego lub wierzyciela,

● zwrot wydatków egzekucyjnych, m.in. upomnień i wysyłanych zawiadomień.

Europejski Tytuł Egzekucyjny (ETE) powstał za sprawą rozporządzenia nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych. 

Dzięki ETE wierzyciel może dochodzić swoich należności od zagranicznego dłużnika w jego miejscu zamieszkania lub siedziby jego firmy. Inaczej mówiąc wierzyciel może dochodzić spłaty swoich wierzytelności w innym państwie bez konieczności uczestniczenia w prowadzonym w tym państwie odrębnym postępowaniu. 

Za sprawą ETE funkcjonuje swobodny przepływ orzeczeń sądów, ugód oraz innych dokumentów dotyczących postępowania egzekucyjnego pomiędzy wszystkimi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Wierzyciel, wnioskując o nadanie ETE w polskim sądzie rejonowym, który wydał dane orzeczenie lub ugodę, może po jego uzyskaniu zwrócić się bezpośrednio do komornika w państwie, w którym przebywa dłużnik lub w którym ma on swoją siedzibę.

Akty prawne: Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych, Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych