Dywersyfikacja – czym jest? Jakie są rodzaje dywersyfikacji?

● Dywersyfikacja polega na różnicowaniu swojej aktywności w celu zmniejszenia ryzyka. ● Stosować można ją w każdym rodzaju działalności gospodarczej lub inwestycyjnej. ● Dywersyfikacja ogranicza ryzyko, ale najczęściej kosztem rezygnacji z możliwości osiągnięcia maksymalnego zysku. ● Wyróżnia się dywersyfikację poziomą, pionową, koncentryczną i konglomeratową.

Dywersyfikacja nie jest pojęciem regulowanym prawnie. Jednocześnie o dywersyfikacji wspomina się w wielu aktach prawnych, na przykład w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, w której art. 96 dotyczy „dywersyfikacji lokat”.

Według słownika PWN dywersyfikacja oznacza „różnicowanie asortymentu produkcji lub usług w celu zmniejszenia ryzyka w prowadzeniu działalności gospodarczej”. Analogicznie możliwa jest również dywersyfikacja w inwestowaniu, polegająca wówczas na „zakupie i posiadaniu różnorodnych papierów wartościowych w celu obniżenia ryzyka inwestora”.

Inaczej mówiąc oferując tylko jeden produkt lub inwestując tylko na jeden sposób, w pełni uzależniamy swoje powodzenie od tego jednego, wybranego kierunku. W biznesie, tak samo jak w finansach, nie wszystko da się jednak przewidzieć, co wiąże się z nieuchronnych ryzykiem.

W tej sytuacji oferowanie kilku produktów lub inwestowanie na kilka sposobów zabezpiecza nas na wypadek, gdyby popyt na jeden z produktów się załamał lub gdyby dana inwestycja ostatecznie przyniosła straty. Dywersyfikacja jest więc zaangażowaniem na kilka różnych sposobów tak, aby straty poniesione w jednym z obszarów aktywności zostały zrekompensowane zyskami z pozostałych.

Z dywersyfikacji szczególnie często korzystają inwestorzy, również giełdowi. Dywersyfikacja polega wówczas na lokowaniu swoich pieniędzy nie w jedną inwestycję, lokatę czy akcje jednej spółki, ale w co najmniej kilka różnych miejsc. Jest to tak zwana dywersyfikacja portfela inwestycyjnego.

Dywersyfikacja może polegać zarówno na dzieleniu swoich środków pomiędzy wiele podobnych inwestycji, jak też sięgać głębiej i polegać na różnicowaniu branż czy rodzajów instrumentów, w które się inwestuje. Przykładowo, zamiast inwestować jedynie w akcje spółek na giełdzie, zaczyna się inwestować również w ceny surowców, obligacje Skarbu Państwa czy w nieruchomości.

Efektem końcowym dywersyfikacji jest posiadanie w portfelu inwestycyjnym zróżnicowanych aktywów, które w średniej i długiej perspektywie nie tylko ograniczą ryzyko, ale również mogą zapewnić wyższe zyski. 

W przypadku przedsiębiorców dywersyfikacja może przybierać różne postaci. Przede wszystkim bywa to dywersyfikacja produktu, a więc oparcie swojej działalności nie na jednym, ale na przynajmniej kilku produktach. 

Na przykład w przypadku firmy odzieżowej dywersyfikacja polegać może na produkowaniu jednocześnie mody męskiej oraz damskiej, a w przypadku firmy motoryzacyjnej produkowanie zarówno samochodów osobowych, jak i ciężarowych lub specjalistycznych.

Innym sposobem dywersyfikacji w sprzedaży jest idące dalej różnicowanie swojej działalności i rozszerzanie jej na nowe branże. W tej sytuacji firma odzieżowa może wykorzystać posiadane materiały i technologie by zacząć oferować też np. usługi krawieckie, zaś firma motoryzacyjna np. serwis mechaniczny.

Dywersyfikacja ryzyka jest pojęciem szerszym niż tylko różnicowanie oferty przez przedsiębiorców czy różnicowanie portfela inwestycyjnego. Dywersyfikacja ta może bowiem polegać na podejmowaniu wszelkich działań, które będą ograniczać ryzyko finansowe poprzez uniezależnianie się od jednego czynnika ryzyka.

Równie dobrze dywersyfikacja ryzyka w przedsiębiorstwie może więc polegać na wprowadzeniu swojej oferty na nowe rynki. Wówczas nawet, jeżeli oferowany jest tylko jeden produkt, mniejsze staje się ryzyko, że popyt na ten produkt jednocześnie załamie się na wszystkich rynkach.

Dywersyfikacja może też polegać na otwarciu się na szerszego odbiorcę. Na przykład specjalistyczna firma znana jedynie w swojej branży może poprzez reklamę próbować dotrzeć z ofertą do większej grupy odbiorców.

Ponieważ dywersyfikacja jest pojęciem dość szerokim, wyróżnia się różne jej rodzaje. Najczęściej spotykanym podziałem jest ten zaproponowany przez Harry’ego I. Ansoffa, wyróżniający dywersyfikację:

● poziomą (horyzontalną), polegającą na rozszerzaniu oferty dla dotychczasowych klientów i w dotychczasowej branży, przy wykorzystaniu tych samych metod, technologii czy sposobów dystrybucji,

● pionową (wertykalną), polegającą na rozszerzeniu działalności przedsiębiorstwa o etap wcześniejszy lub późniejszy w łańcuchu produkcji; może polegać np. na samodzielnym rozpoczęciu wytwarzania półproduktów, albo stworzeniu własnej sieci dystrybucji,

● koncentryczną, polegającą na rozszerzeniu działalności na nowe branże, ale przy wykorzystaniu dotychczasowych metod czy technologii,

● konglomeratową, polegającą na rozszerzeniu działalności na nowe branże lub rynki zbytu przy jednoczesnym wprowadzaniu całkiem nowych produktów czy technologii.

Dywersyfikacja nie eliminuje całkiem ryzyka – jedynie je zmniejsza. Mniejsze jest bowiem prawdopodobieństwo, że mimo zróżnicowania działalności jednocześnie na wszystkich obszarach poniesione zostaną straty.

Dywersyfikacja nie zawsze jest jednak idealnym rozwiązaniem. Należy pamiętać, że tak samo jak pozwala ona ograniczyć ryzyko, tak samo może ograniczać potencjalne korzyści. Jeżeli oferowany jest tylko jeden produkt, ale produkt ten przynosi olbrzymie zyski, dywersyfikacja – przynajmniej w krótkim okresie – może oznaczać zmniejszenie zysków. 

Podobnie dla inwestorów rozproszenie swoich pieniędzy pomiędzy różne inwestycje może oznaczać zmniejszenie zysku jeżeli tylko jedna z tych inwestycji jest całkowicie pewna i lukratywna. Z dywersyfikacją najczęściej wiążą się również dodatkowe koszty lub konieczność wykonania dodatkowej pracy.

Dywersyfikacja jest więc metodą pozwalającą ograniczyć ryzyko, ale za cenę rezygnacji z możliwości osiągnięcia maksymalnego zysku. W związku z tym przed zdecydowaniem się na dywersyfikacje ważne jest opracowanie właściwie dopasowanej strategii dywersyfikacji. 

Strategia dywersyfikacji polega na ustaleniu optymalnych metod, na których dywersyfikacja zostanie oparta. Polegać ona będzie zarówno na analizie rynku i własnych możliwości, jak również wyborze optymalnego rodzaju dywersyfikacji. Przyjęcie właściwej strategii dywersyfikacji pozwala nie tylko na ograniczanie ryzyka, ale również na rozwój oraz zwiększanie swoich zysków w dłuższej perspektywie – za sprawą otwarcia się na nowe rynki lub na nowe sposoby inwestowania.

Akty prawne: Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi