Młodociani pracownicy – kiedy można zatrudnić nieletniego? Na jaką umowę?

● Pracownik młodociany to osoba pomiędzy 15. a 18. rokiem życia, zatrudniona na umowę o pracę. ● Zatrudnianie młodocianych możliwe jest w ramach przygotowania zawodowego lub do wykonywania tzw. prac lekkich. ● Przepisy zapewniają młodocianym pracownikom specjalną ochronę w zakresie warunków pracy. ● Nieletnich można również zatrudniać na podstawie umów cywilnoprawnych. Ich praca jest wówczas słabiej uregulowana, ale niezbędna jest zgoda ich rodziców.

Definicję osób młodocianych oraz zasady ich zatrudniania reguluje ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Uzupełniająco w zakresie warunków pracy osób młodocianych zastosowanie znajduje również rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

W przypadku zatrudniania osób poniżej 18. roku życia na podstawie umowy cywilnoprawnej właściwe będą z kolei zapisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Rozważając zatrudnienie osoby nieletniej, należy zwrócić uwagę na dwa środowiska prawne, w obrębie których można tego dokonać. Po pierwsze jest to możliwe w oparciu o Kodeks pracy jako zatrudnienie młodocianego pracownika. Po drugie jest to możliwe na podstawie Kodeksu cywilnego jako zatrudnienie małoletniego pracownika. W obu przypadkach inne są warunki i wymagania dotyczące tego zatrudnienia.

Zgodnie z Kodeksem pracy młodociany pracownik to osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie ukończyła jeszcze 18. roku życia. Osoba ta może być zatrudniana w oparciu o umowę o pracę, a zatrudnienie to podlega dodatkowym regulacjom i ochronie, m.in. w zakresie badań lekarskich, maksymalnego czasu pracy czy rodzaju wykonywanej pracy.

Jednocześnie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego funkcjonuje pojęcie małoletniego pracownika. Zgodnie z nim jest to osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła jeszcze 18. roku życia. Osoba taka może być zatrudniana w oparciu o umowę cywilnoprawną, np. umowę zlecenie, ale na pracę tę musi wyrazić zgodę opiekun ustawowy tej osoby, czyli najczęściej jej rodzic. Zatrudnianie nieletniego na umowę cywilnoprawną jest przy tym znacznie słabiej uregulowane prawnie.

Zgodnie z Kodeksem pracy zatrudnienie osoby młodocianej musi mieć miejsce w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony. Co do zasady z młodocianymi nie można podpisywać umów na czas określony lub na okres próbny. 

Zatrudnienie osoby młodocianej dopuszczalne jest, jeżeli ukończyła ona ośmioletnią szkołę podstawową lub gimnazjum i posiada świadectwo lekarskie stwierdzające, że dana praca nie zagraża jej zdrowiu.

Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej może na mocy rozporządzenia ustanawiać wyjątki od tych zasad, dotyczące zatrudniania osób niemających 15 lat.

Jeżeli młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, zatrudnienie jego jest możliwe wyłącznie w celu przygotowania zawodowego. Wyjątkiem od tej zasady jest zatrudnianie go przy wykonywaniu tzw. prac lekkich.

W przypadku zatrudniania młodocianego w celu przygotowania zawodowego, może mieć ono formę nauki zawodu, mającej przygotować go do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika, trwającej najczęściej 36 miesięcy, albo przyuczenia do zawodu, mającej przygotować go do pracy w charakterze przyuczonego pracownika, trwającej od trzech do sześciu miesięcy.

W przypadku zatrudniania młodocianego w innym celu niż przygotowanie zawodowe, zatrudnienie to może dotyczyć jedynie tzw. prac lekkich. Prace lekkie to takie prace, które nie powodują zagrożenia dla jego życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego. Praca ta nie może również utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.

Zatrudniając młodocianego do prac lekkich, pracodawca jest zobowiązany do sporządzenia wykazu tych prac, które młodociany będzie wykonywać po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten nie może obejmować m.in. prac wzbronionych, wymienionych w dotyczącym ich rozporządzeniu Rady Ministrów. Przykładem prac lekkich może być zbieranie owoców, pomocnicze prace biurowe lub prace porządkowe.

Czas pracy młodocianego pracownika w ramach przygotowania zawodowego nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę, jeżeli ma ponad 16 lat i sześciu godzin na dobę, jeżeli jest w wieku do 16 lat.

Ponadto istnieją dodatkowe ograniczenia dotyczące czasu pracy młodocianych:

– do czasu pracy młodocianego wlicza się jego czas obowiązkowej nauki, – jeżeli czas pracy młodocianego przekracza 4,5 godziny na dobę, należy zapewnić mu 30-minutową przerwę wliczaną do czasu pracy, – nie wolno zatrudniać młodocianych w porze nocnej (w godzinach 22–6, a dla młodocianego poniżej 16. roku życia w godzinach 20–6) ani w godzinach nadliczbowych, – przerwa w pracy obejmująca porę nocną musi trwać nieprzerwanie minimum 14 godzin, – w każdym tygodniu młodocianemu przysługuje minimum 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który obejmować powinien niedzielę.

W przypadku zatrudniania młodocianego do prac lekkich wymiar i rozkład czasu pracy ustala pracodawca z uwzględnieniem jego obowiązkowych zajęć szkolnych. Jednocześnie jednak:

– tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 12 godzin, – dzienny wymiar czasu pracy młodocianego w dniu zajęć szkolnych nie może przekraczać dwóch godzin, – przy wykonywaniu pracy przez młodocianego w okresie ferii, jego wymiar czasu pracy nie może przekraczać siedmiu godzin na dobę (6 godzin, jeśli ma mniej niż 16 lat) i 35 godzin tygodniowo.

Młodociani zatrudnieni w ramach przygotowania zawodowego otrzymują wynagrodzenie ustalane na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Wynosi ono miesięcznie nie mniej niż:

w przypadku nauki zawodu:

– 5 proc. przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym roku nauki zawodu, – 6 proc. przeciętnego wynagrodzenia w drugim roku nauki zawodu, – 7 proc. przeciętnego wynagrodzenia w trzecim roku nauki zawodu,

w przypadku przyuczania do zawodu: 4 proc. przeciętnego wynagrodzenia.

Regulacje dotyczące zatrudniania młodocianych obejmują również kwestię przysługującego im urlopu. Młodociany:

– po sześciu miesiącach od rozpoczęcia pierwszej pracy ma prawo do 12 dni roboczych urlopu, – po roku pracy ma prawo do 26 dni roboczych urlopu, – ma obowiązkowo udzielany urlop w okresie ferii szkolnych, jeżeli uczęszcza do szkoły.

Możliwe jest również zatrudnianie nieletnich na podstawie umów cywilnoprawnych, czyli najczęściej na umowę zlecenie lub dzieło. W tej sytuacji zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu cywilnego i mowa jest nie o zatrudnianiu młodocianego, ale o zatrudnianiu małoletniego. Zatrudnienie małoletniego na umowę cywilnoprawną jest słabiej uregulowane niż zatrudnienie na umowę o pracę, a co za tym idzie zapewnia mu mniejszą ochronę.

Za osobę małoletnią uważa się taką, która skończyła 13 lat, ale ma mniej niż 18 lat. Zatrudnienie takiej osoby wymaga jednak zgody jej przedstawiciela ustawowego, czyli najczęściej rodzica.

W przypadku zatrudniania małoletnich poniżej 16. roku życia, możliwe jest ono tylko:

– przez podmiot prowadzący działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, – po uzyskaniu zezwolenia na takie zatrudnienie wydane przez inspektora pracy.

W przypadku zatrudniania małoletnich na umowę cywilnoprawną nie ma ustalonych minimalnych stawek wynagrodzenia, dopuszczalnego czasu pracy czy odrębnych przepisów dotyczących urlopu takich osób. Zastosowanie znajdują w tych przypadkach przepisy ogólne, np. w zakresie aktualnie obowiązującej minimalnej stawki godzinowej.

Akt prawny: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy; Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks Cywilny; Ustawa z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac