Praca w szczególnych warunkach – kiedy można o niej mówić i jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury

Źródło:
TVN24 Biznes
Rząd doszedł do porozumienia z górnikami
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24
wideo 2/4
Rząd doszedł do porozumienia z górnikamiTVN24

Z pracą w szczególnych warunkach wiąże się określone ryzyko wystąpienia trwałych skutków zdrowotnych. W związku z tym osobom wykonującym taką pracę przysługują uprawnienia dotyczące wcześniejszych emerytur lub zwiększonej wysokości pobieranych świadczeń. Czym jest praca w szczególnych warunkach? Jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury?

Praca w szczególnych warunkach to praca o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości, która przed wiekiem emerytalnym może utrudniać wykonywaną pracę.Funkcjonują dwa wykazy prac w szczególnych warunkach stosowane w zależności od okresu wykonywania takiej pracy.Praca w szczególnych warunkach uprawnia do wcześniejszej emerytury pomostowej.Osoby, które utraciły prawo do emerytury pomostowej, mogą starać się o rekompensatę.

Przepisy dotyczące pracy w szczególnych warunkach zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. 

Wypłacanie wcześniejszych emerytur jest ponadto regulowane ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Zarówno rozporządzenie, jak i ustawa zawierają przy tym załączniki z inaczej sporządzonymi wykazami prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. To, który wykaz znajduje zastosowanie, zależy od okresu, w którym wykonywana była praca. 

Praca w warunkach szczególnych – definicja

Zgodnie z definicją z art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych praca w szczególnych warunkach to praca związana „z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia”. Co istotne, czynniki te, determinowane siłami natury lub dostępną technologią, muszą być niemożliwe do wyeliminowania pomimo zastosowania dostępnych środków profilaktycznych. 

Czynniki te muszą stawiać przy tym przed pracownikami wymagania przekraczające ich ograniczane starzeniem się możliwości jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego i w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. 

Do szczególnych warunków pracy determinowanych siłami natury należą:

– prace pod ziemią, – prace na wodzie, – prace pod wodą, – prace w powietrzu.

Do szczególnych warunków pracy determinowanych technologią należą m.in.:

– praca w warunkach gorącego lub zimnego mikroklimatu, – prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, – ciężkie i bardzo ciężkie prace fizyczne m.in. w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała.

Praca o szczególnym charakterze

Praca o szczególnym charakterze oznacza prace wymagające „szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej związanego z procesem starzenia się”.

Przykładami prac o szczególnym charakterze jest m.in. praca:

– pilotów statków powietrznych, – kontrolerów ruchu lotniczego, – pilotów i nawigatorów na statkach morskich, – kierowców autobusów, trolejbusów i motorniczych tramwajów w transporcie publicznym, – operatorów reaktorów jądrowych, – członków zespołów ratownictwa medycznego, – pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej.

Praca w szczególnych warunkach wykaz A i B

Równolegle funkcjonują obecnie dwa wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pierwszy, nazywany również starym, podzielony jest na wykaz A i wykaz B i znajduje się w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. 

Wykaz ten w bardziej szczegółowy sposób wymienia rodzaje pracy kwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach, np. praca przy produkcji brykietów węgla, praca przy emaliowaniu, prace cykliniarskie. Stary wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia do 31 grudnia 2008 roku. 

Pełny stary wykaz A i B dostępny jest m.in. na stronie ZUS

Praca w szczególnych warunkach – wykaz stanowisk

Drugi wykaz, nazywany również nowym, także podzielony jest na dwie części, numer 1 i numer 2, i znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. 

Wykaz ten określa prace w szczególnych warunkach w sposób bardziej ogólny, np. prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali i ich wzbogacaniu, prace na morskich platformach wiertniczych. Nowy wykaz znajduje zastosowanie wobec okresów zatrudnienia od 1 stycznia 2009 roku, a przy wyliczaniu prawa do emerytury pomostowej – również przed tą datą.

Nowy wykaz dostępny jest m.in. na stronie ZUS. 

Informacja o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w każdy przypadku powinna być umieszczana w wydawanych przez pracodawców świadectwach pracy.

Obliczenie emerytury za pracę w szczególnych warunkach

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiąże się z uprawnieniem do korzystania z obniżonego wieku emerytalnego oraz możliwością pobierania emerytury lub renty inwalidzkiej w zwiększonej wysokości.

Szczegółowe informacje dotyczące warunków wymaganych do przejścia na wcześniejszą emeryturę określone zostały zarówno w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jak i w ustawie o emeryturach pomostowych. Praca ta musi należeć przy tym do podstawowych obowiązków pracownika, być wykonywana ciągle i w wymiarze pełnego etatu.

Zgodnie z ustawą o emeryturach pomostowych funkcjonują obecnie dwa tryby uzyskania emerytury pomostowej:

na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, – na zasadach szczególnych, dla pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach określone w art. 5-10 ustawy o emeryturach pomostowych.

Aby ubiegać się o emeryturę pomostową na zasadach ogólnych należy spełniać następujące warunki:

– urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku, – posiadanie co najmniej 55 lat (kobiety) lub co najmniej 60 lat (mężczyźni), – potwierdzone wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat, – staż ubezpieczeniowy (suma okresów składkowych i nieskładkowych) wynoszący co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni), – wykonywanie przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w starych wykazach prac albo w nowych wykazach prac, – wykonywanie po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac, – rozwiązanie wszystkich stosunków pracy.

Okresy pracy wykonywanej do 31 grudnia 2008 roku i wymienionej w starych wykazach prac oraz pracy wykonywanej w dowolnym okresie i wymienionej w nowych wykazach prac są sumowane przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

O emeryturę pomostową na zasadach szczególnych ubiegać mogą się natomiast osoby wykonujące niektóre z pracy wymienionych w nowym wykazie prac. 

W zależności od konkretnego rodzaju pracy w ustawie ustanowiono w tym przypadku różne wymagania w zakresie osiągnięcia wymaganego wieku czy długości okresu zatrudnienia w takich warunkach. W zależności od rodzaju pracy w niektórych przypadkach do emerytury pomostowej na zasadach szczególnych uprawnia przepracowanie nawet jedynie 10 lat lub osiągnięcie 50. roku życia. 

Przelicznik lat pracy w warunkach szkodliwych

Praca w szczególnych warunkach nie jest tożsama z pracą w warunkach szkodliwych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt III UK 31/15) w przypadku prac w szczególnych warunkach muszą bowiem jednocześnie występować dwa elementy:

– znaczna szkodliwość dla zdrowia, – znaczny stopień uciążliwości.

Samo wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych nie oznacza więc jeszcze, że pracę tę można zakwalifikować do prac w szczególnych warunkach, wymienionych i scharakteryzowanych w opublikowanych wykazach.

Z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych wiąże się występowanie chorób zawodowych.

Rekompensata za pracę w szczególnych warunkach

Osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach mogą również ubiegać się o rekompensatę z tego tytułu. Stanowi ona formę odszkodowania dla osób, które w wyniku zmiany przepisów i ustanowienia nowych wykazów pracy utraciły prawo do uzyskania emerytury pomostowej.

Aby ubiegać się o rekompensatę, konieczne jest przepracowanie przed 31 grudnia 2008 roku co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach zgodnie ze starym wykazem. Przyznana rekompensata nie jest wypłacana w gotówce, lecz w formie dodatku do kapitału początkowego. Oznacza to, że w praktyce rekompensatą będzie podniesienie wysokości przysługującego świadczenia emerytalnego.

Akty prawne: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych; Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Autorka/Autor:red.

Źródło: TVN24 Biznes

Pozostałe wiadomości

Dane osobowe większości z 1,4 miliona klientów Allianz Life w Ameryce Północnej zostały wykradzione przez hakerów - poinformowała spółka-matka ubezpieczyciela.

Wyciek danych klientów giganta. Trwa dochodzenie

Wyciek danych klientów giganta. Trwa dochodzenie

Źródło:
BBC

Wyspa Poveglia - uznawana za jedno z najbardziej tajemniczych miejsc w lagunie weneckiej - zostanie przekształcona w park miejski dostępny wyłącznie dla mieszkańców Wenecji. Od 1 sierpnia lokalna społeczność przejmie ją w 99-letnią dzierżawę od państwa i rozpocznie rewitalizację terenu, który przez stulecia służył jako miejsce kwarantanny oraz szpital psychiatryczny. Wokół wyspy narosła legenda.

Zakaz wstępu dla turystów. Mieszkańcy przejmują nawiedzoną wyspę

Zakaz wstępu dla turystów. Mieszkańcy przejmują nawiedzoną wyspę

Źródło:
CNN

- Kiedy słucham o tym, co w Polsce może wejść, to mam wrażenie, że cofam się (w czasie o) dwie dekady - mówiła w programie "Wstajesz i weekend" Marta Balukiewicz, autorka reportażu o czeskich parach jednopłciowych, odnosząc się do polskich projektów ustawy o związkach partnerskich. - Wygląda u nas to bardzo źle - ocenił na antenie TVN24 mecenas Artur Kula.

Polska "dwie dekady" za Czechami. "Wygląda to u nas bardzo źle"

Polska "dwie dekady" za Czechami. "Wygląda to u nas bardzo źle"

Źródło:
TVN24

Amerykańska agencja kosmiczna NASA zapowiedziała, że w najbliższym czasie z pracy odejdzie około 20 procent zatrudnionych - poinformowała agencja Reuters. Według przedstawicieli NASA, decyzja ma na celu usprawnienie funkcjonowania instytucji.

Potężne cięcia w NASA. "Katastrofalne skutki"

Potężne cięcia w NASA. "Katastrofalne skutki"

Źródło:
PAP

Dom gotowy w kilka godzin - tak reklamują się firmy sprzedające budynki modułowe. Ale rozwiązania alternatywne mają też swoje wady: gorszą akustykę, mniejszą trwałość. To jednak nie zniechęca tych, którzy nie chcą poświęcać lat na budowę. - To jest najlepszy dom na świecie. Nic się nie sypie, nie cieknie - mówi nam Małgorzata z Dolnego Śląska. - Dom na pokolenia? Kto dzisiaj takiego potrzebuje? - pyta.

Polacy nie chcą męczyć się z budową domu. Oto rozwiązanie

Polacy nie chcą męczyć się z budową domu. Oto rozwiązanie

Źródło:
tvn24.pl

W sobotnim losowaniu Lotto żadnemu z graczy nie udało się wytypować prawidłowo wszystkich sześciu liczb. Oznacza to, że kumulacja rośnie do dziesięciu milionów złotych. Oto wyniki losowania Lotto i Lotto Plus z 26 lipca 2025 roku.

Duża kumulacja w Lotto

Duża kumulacja w Lotto

Źródło:
tvn24.pl

Koszty budowy domu jednorodzinnego w Polsce poszybowały. W ciągu pięciu lat wzrosły aż o 50 procent. Eksperci przewidują dalsze podwyżki, choć ich tempo ma być bardziej umiarkowane. Za co zapłacimy najwięcej?

Koszty wzrosły aż o połowę. To jeszcze nie koniec

Koszty wzrosły aż o połowę. To jeszcze nie koniec

Źródło:
PAP

Rosnące globalne zainteresowanie japońską herbatą matcha przekłada się na gwałtowny wzrost cen. Eksperci wskazują, że boom na ten produkt, połączony z ograniczoną podażą i barierami handlowymi, powoduje trudności w zaopatrzeniu.

Globalny szał. "Proszą nawet o kilogram dziennie"

Globalny szał. "Proszą nawet o kilogram dziennie"

Źródło:
BBC

Na obecnym etapie nie da się jednoznacznie ocenić jakości gazu ziemnego w złożu odkrytym w pobliżu Świnoujścia - ocenił profesor Christian Holden z Norweskiego Uniwersytetu Naukowo-Technicznego (NTNU) w Trondheim. Jego zdaniem nie są również znane potencjalne koszty inwestycji ani wydobycia.

Złoża na Bałtyku. Ekspert studzi entuzjazm

Złoża na Bałtyku. Ekspert studzi entuzjazm

Źródło:
PAP

Sektor lotniczy mierzy się obecnie z wyjątkowo trudną sytuacją - oceniają ekonomiści Allianz Research w najnowszym raporcie. Z jednej strony rośnie globalny popyt na podróże lotnicze, z drugiej - zakłócenia w łańcuchach dostaw ograniczają dostępność nowych maszyn.

Branża w krytycznym momencie. "Poważne wąskie gardło"

Branża w krytycznym momencie. "Poważne wąskie gardło"

Źródło:
PAP

Średnia kwota podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), płaconego przez Polaków, wyniosła w 2025 roku pięć tysięcy złotych - wynika z raportu firmy PITax. To wzrost o czterdzieści dwa procent w porównaniu z rokiem 2023.

Rekordzista otrzymał 193 tysiące złotych

Rekordzista otrzymał 193 tysiące złotych

Źródło:
PAP

Już wkrótce podróżowanie po krajach Bliskiego Wschodu stanie się łatwiejsze pod względem formalnym. Wszystko za sprawą nowej wizy turystycznej - The GCC Grand Tours Visa - która umożliwi swobodne odwiedzanie Arabii Saudyjskiej, Bahrajnu, Kataru, Kuwejtu, Omanu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich.

Jedna wiza do sześciu krajów

Jedna wiza do sześciu krajów

Źródło:
PAP

Elektryki, hybrydy, auta o napędzie wodorowym i alternatywnym - o takie pojazdy ma się wydłużyć lista samochodów, którym przysługiwałby zwrot kosztów użytkowania - wynika z odpowiedzi Ministerstwa Infrastruktury dla tvn24.pl. Stawki za tak zwane kilometrówki mają być obliczane na podstawie mocy silnika, a nie pojemności, jak było do tej pory.

Zmiany w kilometrówkach. Kto może na tym zyskać?

Zmiany w kilometrówkach. Kto może na tym zyskać?

Źródło:
tvn24.pl

- Jesteśmy w tej chwili dwudziestą największą gospodarką na świecie, ale oczywiście chcemy więcej. Musimy wzmocnić kluczowe branże polskiego przemysłu, chociażby przemysł kosmiczny, który ma potencjał do tego, aby w polskiej gospodarce mieć rosnące znaczenie - powiedział w "Faktach po Faktach" minister finansów i gospodarki Andrzej Domański. Pytany o plany podniesienia kwoty wolnej od podatku minister nie podał konkretnej daty.

"Jesteśmy 20. gospodarką świata, ale chcemy więcej"

"Jesteśmy 20. gospodarką świata, ale chcemy więcej"

Źródło:
TVN24

W piątek w Eurojackpot została rozbita olbrzymia kumulacja. W Polsce padła duża wygrana drugiego stopnia w wysokości prawie 3,5 miliona złotych. Oto wyniki losowania z 25 lipca 2025 roku.

Kumulacja w Eurojackpot rozbita. Wysoka wygrana w Polsce

Kumulacja w Eurojackpot rozbita. Wysoka wygrana w Polsce

Źródło:
tvn24.pl

Bezpieczna podróż to nie tylko przestrzeganie przepisów, ale także świadome decyzje, które pozwolą uratować życie - przekazała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) w drogowym dekalogu bezpiecznego kierowcy. Jak podkreślono, kluczowe znaczenie mają między innymi odpowiednie przygotowanie pojazdu, zabezpieczenie bagażu i pełna koncentracja za kierownicą.

Jak bezpiecznie dotrzeć do celu? Wakacyjny kodeks dla kierowców

Jak bezpiecznie dotrzeć do celu? Wakacyjny kodeks dla kierowców

Źródło:
PAP

W przyszłym tygodniu ceny na stacjach paliw pozostaną względnie stabilne - przewidują analitycy e-petrol. Z kolei według Biura Maklerskiego Reflex, możliwe są delikatne spadki. Za litr benzyny Pb95 kierowcy płacą obecnie o 52 gr mniej niż przed rokiem. Diesel w skali roku staniał o 37 gr na litrze - wskazali analitycy Refleksu.

Sytuacja na stacjach benzynowych jest "korzystna dla kierowców"

Sytuacja na stacjach benzynowych jest "korzystna dla kierowców"

Źródło:
PAP

Meta, właściciel Facebooka i Instagrama, poinformowała, że z początkiem października przestanie wyświetlać reklamy związane z polityką, wyborami i kwestiami społecznymi dla użytkowników w Unii Europejskiej. Decyzja amerykańskiego koncernu wynika "z powodu niepewności prawnej wynikającej z przepisów Unii Europejskiej dotyczących reklam politycznych".

Bez politycznych reklam na Facebooku i Instagramie

Bez politycznych reklam na Facebooku i Instagramie

Źródło:
Reuters

Właściciel koncernu LVMH Bernard Arnault powiedział w czwartek "Wall Street Journal", że naciska na europejskich przywódców, by zawarli porozumienie handlowe z USA. Według gazety najbogatszy Europejczyk zachęca do przyjęcia warunków podobnych do tych, które USA zawarły z Japonią.

Najbogatszy Europejczyk "naciska ze wszystkich sił" na liderów UE

Najbogatszy Europejczyk "naciska ze wszystkich sił" na liderów UE

Źródło:
PAP

Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) ostrzegł w piątek przed talerzami z Chin, dystrybuowanymi przez Woolworth Polska. Powodem jest stwierdzona wysoka migracja ołowiu, która może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia - poinformowano w komunikacie.

Talerze z Chin wycofane ze sklepów. "Istotne zagrożenie dla zdrowia"

Talerze z Chin wycofane ze sklepów. "Istotne zagrożenie dla zdrowia"

Źródło:
PAP

Komornicy będą mogli pracować do 70. roku życia. Tak wynika z nowelizacji ustawy, którą podpisał prezydent Andrzej Duda. Wcześniejsze regulacje pozwalały na pracę do 65. roku życia. Ta sama nowela znosi także maksymalny okres asesury komorniczej, wynoszący obecnie 6 lat.

Koniec z dyskryminacją komorników. Prezydent podpisał nowelizację

Koniec z dyskryminacją komorników. Prezydent podpisał nowelizację

Źródło:
PAP

Spółka Pepco Germany planuje przeorganizować swoją sieć sklepów w Niemczech w ramach postępowania restrukturyzacyjnego i w związku z tym złożyła wniosek o upadłość - poinformowano w komunikacie prasowym.

Niemiecki oddział popularnej sieci składa wniosek o upadłość

Niemiecki oddział popularnej sieci składa wniosek o upadłość

Źródło:
PAP

Administracja prezydenta USA Donalda Trumpa wydała koncernowi Chevron nową licencję na wydobycie ropy w Wenezueli – podał w czwartek dziennik "Washington Post", powołując się na anonimowe źródła. Oznacza to zwrot w polityce Waszyngtonu wobec reżimu w Caracas.

Zwrot Trumpa. Licencja na wydobycie ropy w kraju o największych na świecie złożach

Zwrot Trumpa. Licencja na wydobycie ropy w kraju o największych na świecie złożach

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Amerykańska firma technologiczna Intel poinformowała w czwartek, że rezygnuje z realizacji zapowiadanych inwestycji w Polsce i w Niemczech. Intel planował otworzyć fabrykę półprzewodników pod Wrocławiem.

Gigant rezygnuje z wielkiej inwestycji w Polsce

Gigant rezygnuje z wielkiej inwestycji w Polsce

Źródło:
PAP

Nie chciałbym, by nie tylko takie decyzje jak mrożenie cen energii, ale też decyzje strategiczne dla polskiej energetyki były wetowane - powiedział w programie "Jeden na jeden" na antenie TVN24 minister energii Miłosz Motyka. Zapowiedział, że złożenie ustawy mrożącej ceny energii, bez elementów dotyczących farm wiatrowych, "jest absolutnie na stole". Szef ME zabrał także głos w sprawie zmian w rozliczaniu fotowoltaiki.

Minister o cenach prądu: to jest absolutnie na stole

Minister o cenach prądu: to jest absolutnie na stole

Źródło:
TVN24