30 lat od planu Balcerowicza. "Mało kto spodziewał się, że Polska okaże się krajem wielkiego sukcesu"

Oprócz Leszka Balcerowicza w konferencji uczestniczyli między innymi Agnieszka Holland, Bronisław Komorowski, Adam Bodnar, czy Jakub Karnowski.

- Jeżeli cofniemy się do września 1989 roku, to przypomnimy sobie, że mało kto na świecie i również w Polsce spodziewał się, że Polska okaże się krajem wielkiego sukcesu, że uda nam się zacząć wreszcie bardzo szybko doganiać Zachód pod względem cywilizacyjnym i gospodarczym i to szybciej niż jakikolwiek kraj naszego regionu - powiedział podczas obrad prof. Leszek Balcerowicz.

- Każdy kraj bez wolności gospodarczej, czyli prywatnej własności i rynku został skazany na zacofanie w stosunku do innych, które miały lepszy, bardziej rynkowy ustrój. Od tego nie ma żadnego wyjątku. Im większy zamach na wolność gospodarczą, tym gorsze rezultaty - mówił.

- Socjalizm, czyli zniesienie wolności gospodarczej pozbawia szans, dyskryminuje ludzi o talentach przedsiębiorczych i o takich predyspozycjach. Przedsiębiorcy są rodzajem twórców, oni tworzą coś nowego, a bez tego nie ma rozwoju - podkreślił.

Leszek Balcerowicz zaznaczył, że "bez wolności gospodarczej nie ma demokracji".

30 lat temu Sejm przyjął dziesięć ustaw dotyczących reform gospodarczo-ustrojowych, które tworzyły tzw. Plan Balcerowicza.

Pakiet dziesięciu ustaw został zaprezentowany 17 grudnia 1989 roku, początkowo jedynie posłom. Dwa tygodnie później, 1 stycznia 1990 r., te akty prawne weszły już w życie.

Ustawy zostały uchwalone 27 i 28 grudnia przez wyjątkowo zgodnych posłów Sejmu kontraktowego (wybrany 4 i 18 czerwca 1989 r. w wyniku porozumień Okrągłego Stołu) i podpisane przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego w ostatni dzień 1989 roku.

Reformy były utożsamiane z nazwiskiem Leszka Balcerowicza, który objął wtedy funkcję wicepremiera oraz ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Oto co zawierał pakiet ustaw:

1. Ustawa o zmianie ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych 2. Ustawa o zmianie ustaw Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim 3. Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych 4. Ustawa o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń w 1990 r. 5. Ustawa o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania 6. Ustawa o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne oraz ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych 7. Ustawa o zmianie ustawy – Prawo dewizowe 8. Prawo celne 9. Ustawa o zatrudnieniu 10. Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw.

Centralnie planowana, socjalistyczna gospodarka Polski była wówczas w fatalnej kondycji.

Reformy, które miały zmienić krajobraz polskiej gospodarki, zapoczątkował rząd Mieczysława Rakowskiego. Pod koniec 1988 roku uchwalono ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (zwaną ustawą Wilczka). Jej celem było zrównanie sektora prywatnego z państwowym. Kolejnym krokiem było zniesienie kartek na żywność i urynkowienie cen żywności.

Balcerowicz przejmując swoje funkcje zmierzył się z co najmniej kilkoma dużymi wyzwaniami. Hiperinflacja spowodowała, że tylko w sierpniu 1989 rok wzrost cen wyniósł 40 proc., a płac - 90 proc., podczas gdy w całym 1989 r. roczna stopa inflacji wyniosła 639,6 proc. Kolejnym wyzwaniem był brak budżetu, "zjedzonego" przez inflację. Ponadto Polska borykała się z ogromnym zadłużeniem zagranicznym, które wynosiło 42,3 mld dol. (64,8 proc. PKB), a także niedoborami rynkowymi i nieformalną dolaryzacją obrotu.

Plan Balcerowicza zakładał przede wszystkim opanowanie galopującej inflacji oraz liberalizację gospodarki. Balcerowicz wprowadził wiele zmian, które miały poprawić kondycję gospodarki i przekierować ją na tory wolnego rynku. Uregulowano m.in. sposób przeprowadzenie postępowania upadłościowego nierentownych przedsiębiorstw oraz zlikwidowano gwarancję istnienia państwowych firm niezależnie od ich wyników finansowych. Zakazano finansowania deficytu budżetowego przez NBP. Nieograniczana emisja pieniędzy bez pokrycia była już niedopuszczalna.

W przypadku długów zaciąganych przez przedsiębiorstwa państwowe zniesiono preferencje kredytowe, a stopę oprocentowania kredytów związano ze stopą inflacji. Warunki zawartych wcześniej umów, zakładających stałe oprocentowanie, zostały zmienione.

Wzrost nominalnych płac w przedsiębiorstwach został odgórnie ograniczony, by powstrzymać hiperinflację. Do tego celu wykorzystano podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń, tzw. popiwek - mechanizmu wprowadzonego już pięć lat wcześniej. Batalie o popiwek toczyły z państwem związki zawodowe, które nie godziły się na takie proporcje płac i cen.

Balcerowicza wprowadził zmiany w podatkach. We wszystkich sektorach ujednolicono dla przedsiębiorstw zasady płacenia podatków i wprowadzono jedną stawkę wysokości 40 proc. Ponadto podatki korygowano, biorąc pod uwagę inflację.

Zagraniczne przedsiębiorstwa zobowiązane były do odsprzedania państwu dewiz po kursie ustalonym przez bank centralny. Firmy z kapitałem zagranicznym zwolnione były z płacenia popiwku. Balcerowicz doprowadził także do zmian w międzynarodowej wymianie handlowej. Państwo przestało mieć monopol w sprzedaży w tzw. eksporcie wewnętrznym prowadzonej przez Peweks czy Baltonę. Jeśli chodzi o import towarów, ujednolicono zasady nakładania na nie cła - bez względu na rodzaj podmiotu.

Zmieniono reguły funkcjonowania biur pośrednictwa pracy i formalnie sankcjonowano istnienie bezrobocia. Równocześnie jednak zwalniani z pracy (zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych) byli poddawani ochronie, otrzymywali odprawę oraz czasowe zasiłki dla bezrobotnych.

Stopa bezrobocia po wdrożeniu reform podniosła się do 16,4 proc. Był to głównie skutek bankructw i likwidacji wielu przedsiębiorstw państwowych. Ekonomiści, którzy biorą jednak w obronę Balcerowicza, są zdania, że jego zmiany ujawniły prawdziwy poziom bezrobocia, który przez lata i tak funkcjonował w formie ukrytej.

Plan Balcerowicza od lat ma wielu krytyków. Wskazuje się głównie na znaczące obniżenie stopy życiowej obywateli - głównie tych, którzy zatrudnieni byli w niedochodowych przedsiębiorstwach państwowych i PGR-ach (państwowych gospodarstwach rolnych).

Innym zarzutem jest załamanie popytu wewnętrznego oraz zalanie rynku produktami z zagranicy. Dodatkowo Balcerowiczowi wytyka się odpowiedzialność za upadek wielu państwowych zakładów, a także pozwolenie na wykup najlepszych z nich przez zachodni kapitał.

Do krytyków procesu reform w wydaniu Balcerowicza należy prof. Grzegorz Kołodko. - Gdyby nie szokowa terapia Balcerowicza, a potem schładzanie gospodarki pod koniec lat 90., średnia pensja wynosiłaby dziś nie 3,4 tysiąca złotych, a 5 tysięcy złotych, a średni PKB na głowę nie 18 tysięcy dolarów, a 25 tysięcy dolarów - mówił kilka lat temu.

Autor: mp / Źródło: tvn24bis