Czym jest upadłość konsumencka? Dowiedz się, kto może ją ogłosić i co to oznacza

Upadłość konsumencka jest specjalną procedurą sądową dla osób, które stały się niewypłacalne. Niewypłacalność rozumiana jest jako trwająca co najmniej od 3 miesięcy niezdolność do terminowego regulowania swoich zobowiązań, np. rat kredytów hipotecznych czy długów wobec firm windykacyjnych. Inaczej mówiąc to sytuacja, w której uzyskiwane dochody są zbyt niskie aby spłacać długi i jednocześnie płacić za swoje utrzymanie.

W przypadku ogłoszonej upadłości konsumenckiej każda osoba prywatna – tj. osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej – może uwolnić się od ciążących na niej (części lub całości) długów, jednocześnie tracąc jednak zgromadzony dotąd majątek. Upadłość konsumencka nie obejmuje przedsiębiorców – wyjątek od 2020 roku stanowią jedynie osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.

Co istotne, upadłość konsumencką ogłasza nie dłużnik, ale sąd. Aby ją ogłosić należy więc złożyć odpowiedni wniosek na urzędowym formularzu do wydziału gospodarczego ds. upadłościowych we właściwym sądzie rejonowym. Podlega on następnie weryfikacji, podobnie jak sytuacja majątkowa dłużnika.

Postępowanie upadłościowe może być prowadzone w trybie uproszczonym. W tej procedurze aktywność sądu ograniczona została do najważniejszych decyzji, takich jak ogłoszenie samej upadłości, ustalenie planu spłaty wierzycieli, a także rozpatrywanie ewentualnych skarg na czynności lub zaniechania syndyka. Postępowanie nie powinno trwać dłużej niż 6-8 miesięcy.

Jak wyjaśnia Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzenie upadłości w trybie uproszczonym nie zawsze jest jednak możliwe. Jeśli okaże się, że Twoja sytuacja majątkowa jest dość złożona (np. prowadziłeś w przeszłości firmę, posiadasz znaczny majątek albo z nieuregulowanym stanem prawnym, masz bardzo wielu wierzycieli) może się tak złożyć, że Twoje postępowanie będzie prowadzone w trybie zwykłym. Udział sądu jest wtedy znacząco większy, a postępowaniem kieruje sędzia – komisarz. Trwa ono z reguły co najmniej rok lub dwa lata. 

Trzecią opcją pozostaje zawarcie układu z wierzycielami.

W postępowaniu przed sądem bardzo istotnym oprócz ogłoszenia samej upadłości konsumenckiej jest plan spłaty wierzycieli. To dokument, w którym ustalone zostanie, czy konsument doprowadził do niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, w jakim zakresie zobowiązania będą podlegać umorzeniu oraz w jakim zakresie oraz w jakim okresie spłacane będą pozostałe zobowiązania.

Dopiero po stwierdzeniu przez sąd wykonania planu spłat wierzycieli wszystkie nieuregulowane zobowiązania zostaną definitywnie umorzone. Wtedy konsument staje się wolny od wszelkich ograniczeń oraz obowiązków związanych z upadłością konsumencką.

Jak tłumaczy ministerstwo sprawiedliwości, jeżeli do powstania niewypłacalności doszło bez winy konsumenta lub nieumyślnie, podstawowy okres realizacji planu spłaty wierzycieli wynosi 3 lata. Sąd może jednak skrócić ten okres do 2 lat lub 1 roku. Ale jeżeli sąd uzna, że do niewypłacalności doprowadzono umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli będzie realizowany w okresie od 3 do 7 lat. 

Główną konsekwencją ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest utrata przez niewypłacalną osobę prawa do dalszego rozporządzania swoim majątkiem. Od tej chwili prawo to przechodzi w całości na syndyka. Oznacza to, że bezskuteczne będą wszystkie decyzje majątkowe osoby, która ogłosiła upadłość, np. zawierane przez nią umowy darowizny czy sprzedaży.

Cały majątek niewypłacalnej osoby staje się tzw. masą upadłościową, z której spłacane są długi oraz opłacane są koszty postępowania upadłościowego. W skład masy upadłościowej wchodzą wszystkie nieruchomości i ruchomości dłużnika, m.in. mieszkania, ziemia i samochody. Nie wchodzi natomiast wyposażenie potrzebne w codziennym życiu, takie jak choćby sprzęty RTV i AGD. Syndyk zająć może ponadto część otrzymywanego przez dłużnika wynagrodzenia za pracę.

Osoba, wobec której ogłoszono upadłość konsumencką, zobowiązana jest do wydania wszelkich składników swojego majątku syndykowi, który zajmie się ich spieniężaniem. Syndyk może w ten sposób sprzedać również nieruchomość, w której mieszka niewypłacalna osoba oraz osoby znajdujące się na jej utrzymaniu.

W takim przypadku dłużnikowi wydziela się jednak kwotę odpowiadającą przeciętnemu kosztowi wynajmu lokalu mieszkalnego w tej samej okolicy na okres 12-24 miesięcy. W ten sposób zabezpiecza się tę osobę przed pozostaniem bez dachu nad głową.

Jednocześnie po ogłoszeniu upadłości wierzyciele nie będą mogli wszczynać nowych postępowań sądowych i egzekucyjnych. Jeżeli upadłość będzie prowadzona w trybie zwykłym, wszystkie postępowania sądowe zostaną zawieszone. W przypadku upadłości w trybie uproszczonym, postępowania mogą być kontynuowane, jednakże w miejsce osoby wnioskującej o upadłość wstąpi do nich syndyk.

Zasadniczym celem upadłości konsumenckiej i postępowania upadłościowego jest oddłużenie osoby, której ono dotyczy. Oddłużenie polegać może na spłaceniu z majątku dłużnika wszystkich wierzycieli, albo na umorzeniu części lub całości jej długów. Najczęściej celem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest właśnie całkowite umorzenie długów.

Należy przy tym pamiętać, że zgodnie z prawem nie wszystkie długi mogą zostać umorzone – nie dotyczy to np. alimentów i grzywien. Całkowite umorzenie długów możliwe jest natomiast tylko, gdy sąd udowodni, że dłużnik nie posiada żadnego majątku.

Co dzieje się w przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez jednego ze współmałżonków?

Przede wszystkim powstaje wówczas między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli jednak wcześniej małżonkowie mieli wspólnotę majątkową, cały ich wspólny majątek wchodzi w skład masy upadłościowej. Małżonek osoby ogłaszającej upadłość konsumencką może jedynie dochodzić później swoich należności z tytułu udziału w majątku wspólnym w ramach postępowania upadłościowego.