Bezwarunkowy Dochód Podstawowy – co to jest? Jakie byłyby koszty wprowadzenia go w Polsce?

● Bezwarunkowy Dochód Podstawowy to stałe wynagrodzenie wypłacane obywatelom co miesiąc. ● Wśród zalet takiego rozwiązania wymienia się zapewnienie podstawy utrzymania, a wśród wad obawę, że ludzie przestaną pracować. ● Polski Instytut Ekonomiczny opublikował raport na temat wprowadzenia BDP w kraju. Eksperci twierdzą, że jego sfinansowanie byłoby niemożliwe. ● Eksperymenty z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym na wybranej grupie osób zorganizowały w ostatnich latach Niemcy i Finlandia.

Idea Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego (nazywanego również bezwarunkowym dochodem gwarantowanym lub obywatelskim) ma korzenie w myślach szesnastowiecznego myśliciela Thomasa Moore’a, który w dziele „Utopia” pisał o zagwarantowaniu każdemu człowiekowi środków do życia niezależnie od jego pracy. Z kolei w XIX wieku zaczęły tworzyć się w Europie zalążki państw opiekuńczych – ich celem było finansowanie obywatelom dostępu na przykład do opieki zdrowotnej czy edukacji. Państwem, które jako pierwsze objęło pracowników przemysłu ubezpieczeniem od skutków nieszczęśliwych wypadków, były w 1871 roku Niemcy.

Same próby wprowadzenia bezpośrednio BDP pojawiły się w drugiej połowie XX wieku w USA i w Kanadzie, gdzie program objął około 10 tysięcy rodzin. Skutkiem zagwarantowania dochodu na poziomie progu ubóstwa była krótsza praca uczestników eksperymentu o dwa lub cztery tygodnie.

Podstawą BDP jest dochód podstawowy, czyli stałe wynagrodzenie, które pozwala na przykład na zapłacenie czynszu i zakup żywności. Bezwarunkowość oznacza z kolei, że jest ono przyznawane bez żadnych zastrzeżeń, niezależnie od tego, czy obywatel podejmuje pracę. Nieważny również jest status społeczny osób – czy są ubogie, czy są bogate.

Według założeń Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego każda osoba dostaje wynagrodzenie finansowane przez państwo, od urodzenia do śmierci.

BDP ma być też odpowiedzią na zwiększającą się robotyzację rynku pracy, gdzie ludzi zastępują maszyny – na przykład urzędników niższego szczebla, księgowych lub bibliotekarzy.

Przeciwnicy BDP wskazują przede wszystkim, że nie jest możliwe sfinansowanie przez państwo takich wypłat, które ograniczyłyby skalę ubóstwa. Twierdzą, że wypłacanie świadczeń w dłuższej perspektywie nie doprowadzi do osiągnięcia zamierzonych celów. A stała stawka byłaby nieadekwatna do potrzeb wszystkich – na przykład dla osób niepełnosprawnych

Zdaniem przeciwników stałe wynagrodzenie może prowadzić do dezaktywacji zawodowej, co oznacza, że ludzie przestaną pracować. Obawiają się również, że BDP niósłby za sobą likwidację pozostałych świadczeń i prywatyzację takich usług społecznych jak służba zdrowia.

Zwolennicy BDP zwracają uwagę, że zagwarantowanie stałego dochodu ograniczałoby zasięg biedy i nierówności ekonomicznych.

Podkreślają też, że obywatele nie musieliby podejmować decyzji o podjęciu pracy pod presją i w stresie, na przykład decydując się na niestabilne, słabo wynagradzane zajęcie. A przy stabilizacji finansowej byliby bardziej skłonni do podejmowania ryzyka zawodowego.

Zwolennicy dodają również, że Bezwarunkowy Dochód Podstawowy mógłby zwiększyć niezależność kobiet w rodzinach, gdzie mężczyzna zapewnia utrzymanie. Bezwarunkowość oznaczałaby też, że obywatele nie musieliby dostosowywać się do urzędniczych wymogów i nie musieliby stale ubiegać się o wypłatę pieniędzy.

W lutym 2021 roku Polski Instytut Ekonomiczny zaprezentował raport „Dochód podstawowy. Nowy pomysł na państwo opiekuńcze?”.

Z badań wynika, że 87 proc. Polaków nie wie, co zawiera się w pojęciu BDP, ale 51 proc. co do zasady popiera jego wprowadzenie. Z kolei 73 proc. zadeklarowało, że nie rzuciłoby pracy po wprowadzeniu świadczenia. Jednak już tylko 22 proc. respondentów stwierdziło, że inni kontynuowaliby pracę, gdyby BDP obowiązywał.

Eksperci wyliczyli również, jaki byłby roczny koszt wprowadzenia Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego w Polsce. Przyjmując wariant minimum socjalnego dla 2019 roku i wypłaty takiego świadczenia dla osób w wieku produkcyjnym na poziomie 1200 złotych oraz 600 zł miesięcznie dla dzieci, byłoby to 376 miliardów zł. A tylko w 2018 roku koszty poniesione na świadczenia socjalne (renty, emerytury, pomoc społeczną) wynosiły 343 miliardy zł.

Zdaniem instytutu takie sfinansowanie Bezwarunkowego Dochodu Podstawowego byłoby niemożliwe. „Bardzo duży koszt fiskalny bezwarunkowego dochodu podstawowego utrudnia jego finansowanie przez cięcia innych wydatków i wzrost opodatkowania” – czytamy w raporcie PIE.

W Polsce głosy co do wprowadzenia BDP są podzielone. - Przedsiębiorczość, rozwój bierze się z inicjatywy i pracy. To jest eksperyment (wprowadzony przez Niemcy w czerwcu 2021 – red.), ale gdyby to była oferta na całe życie, to wiele osób przestałoby pracować, to zniechęca do podejmowania ryzyka – uważa ekonomista Ryszard Petru. - Jest dokładnie odwrotnie. Bezpieczeństwo socjalne jest tym, co skłania do ryzyka. Wszystkie badania, które dotyczyły dochodu podstawowego, pokazywały, że ludzie są bardziej skłonni do ryzykownych działań i są bardziej aktywni ekonomicznie – twierdzi z kolei Maciej Szlinder, prezes Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego.

1 czerwca 2021 roku eksperyment z Bezwarunkowym Dochodem Podstawowym rozpoczął się w Niemczech. 122 osoby wybrane spośród ponad dwóch milionów przez trzy lata mają dostawać co miesiąc 1200 euro.

Wcześniej eksperymentowali też Finowie – dwuletni program uruchomiono w 2017 roku. Uczestniczyło w nim dwa tysiące osób, które co miesiąc otrzymywały 560 euro.

Z kolei Szwajcarzy odrzucili w referendum w 2016 roku wprowadzenie dochodu gwarantowanego dla każdego mieszkańca w wysokości 2,5 tysiąca franków szwajcarskich oraz 625 franków dla dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia.