Brak prawa jazdy podczas kontroli – ile wynosi mandat? Kiedy za brak uprawnień grozi zakaz prowadzenia pojazdów?

● Brak prawa jazdy podczas kontroli, rozumianego jako dokument potwierdzający posiadana uprawnienia, nie podlega karze. ● Jazda samochodem bez prawa jazdy, rozumianego jako brak uprawnień do prowadzenia tego pojazdu mechanicznego, podlega karze grzywny. ● W razie prowadzenia pojazdu mimo braku uprawnień sąd orzeka także zakaz prowadzenia pojazdów. 

Na tak postawione pytanie nie sposób odpowiedzieć jednoznacznie. Należy bowiem odróżnić jazdę bez dokumentu, jakim jest prawo jazdy, oraz jazdę bez uprawnień do prowadzenia pojazdu. Od grudnia 2020 roku, kiedy to weszły w życie przepisy tzw. pakietu deregulacyjnego dla kierowców, kierujący pojazdem nie ma już obowiązku posiadać przy sobie i okazywać na żądanie prawa jazdy. Co do zasady, brak prawa jazdy przy sobie nie pociąga zatem za sobą negatywnych konsekwencji w postaci kary grzywny. 

Zgodnie z prawem o ruchu drogowym kierujący musi jednak posiadać przy sobie i na żądanie okazać dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem, jeżeli wydany został on w innym niż Polska kraju i jednocześnie nie posiada on prawa jazdy wydanego Polsce. Wyjątek dotyczy zatem obcokrajowców. Dlaczego ciąży na nich taki obowiązek? Podstawą potwierdzenia posiadanych przez kierującego uprawnień jest numer PESEL, który wystarczy wpisać do Centralnej Ewidencji Kierowców. Nie są zaś w niej zawarte dane obcokrajowców.

Nowelizacja kodeksu wykroczeń, która weszła w życia w styczniu 2022 roku, spowodowała znaczne zaostrzenie kar grożących za prowadzenie pojazdu mechanicznego bez uprawnień, czyli za potoczną „jazdę bez prawa jazdy”. Zgodnie z przepisami kierujący podlega bowiem karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny w wysokości nie mniejszej niż 1500 zł. Zatem jest to minimalna wysokość kary pieniężnej, jaką możesz otrzymać za prowadzenie pojazdu mechanicznego bez uprawnień. W myśl ogólnych przepisów nie może być ona wyższa niż 30 000 zł. 

Dodatkową konsekwencją jest orzeczenie przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów. Co istotne, ma to charakter obligatoryjny, zatem sąd nie posiada w tej kwestii dowolności w orzekaniu.

Należy pamiętać, że kierowanie pojazdem bez uprawnień dotyczy także sytuacji, w której kierujący nie posiada odpowiedniej kategorii do prowadzenia określonego rodzaju pojazdu. Jako przykład wskazać można sytuację, gdy kierujący prowadzi pojazd o masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, a posiada wyłącznie prawo jazdy kategorii B. Wówczas, w razie kontroli, zostanie on potraktowany jak osoba prowadząca pojazd bez uprawnień. 

Obecne przepisy zakładają, że osobie, która została co najmniej dwukrotnie ukarana za podobne wykroczenie umyślne i w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania ponownie popełnia podobne wykroczenie, można wymierzyć karę aresztu. Jeśli zatem w ciągu dwóch ostatnich lat zostałeś co najmniej dwukrotnie ukarany karą grzywny za prowadzenie pojazdu mimo braku uprawnień, czyli potoczną jazdę bez prawa jazdy, sąd może orzec karę aresztu.

Kodeks wykroczeń zakłada jednak znaczne zaostrzenie kar w razie ponownego wykroczenia kierowania pojazdem mechanicznym. Zgodnie z przepisami, które wejdą w życie 17 września 2022 roku, jeżeli kierujący pojazdem mechanicznym w ciągu ostatnich dwóch lat od ostatniego ukarania za prowadzenie pojazdu mechanicznego mimo braku uprawnień ponownie popełni to wykroczenie, wówczas wymierza się grzywnę w wysokości nie niższej niż dwukrotność dolnej granicy zagrożenia. Zatem minimalna kara grzywny, która wymierzana jest obligatoryjnie, wynosi minimum 3000 zł.

Daleko idące konsekwencje pociąga za sobą ponadto jazda bez prawa jazdy mimo zakazu prowadzenia pojazdów. Złamanie zakazu prowadzenia pojazdu jest bowiem przestępstwem określonym w art. 244 k.k. Osoba, która nie stosuje się zaś do orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553, Ustawa z dnia 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń Dz. U. 1971 nr 12 poz.114, Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym Dz. U. 1997 nr 98 poz. 602.