Samozatrudnienie – korzyści i wady pracy na własny rachunek

● Samozatrudniony to osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. ● Osoba samozatrudniona zyskuje większą elastyczność we współpracy, traci jednak wszelkie prawa wynikające z Kodeksu pracy. ● Samozatrudnienie pozwala ograniczyć pozapłacowe koszty pracy. 

Z samozatrudnieniem mamy do czynienia wtedy, gdy osoba fizyczna pracuje we własnym imieniu i na własny rachunek, przyjmując dla swojej aktywności formę jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG), zarejestrowanej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Praca osoby samozatrudnionej wykonywana jest przy tym najczęściej na rzecz jednego, czasem kilku kontrahentów. Poza tym wykonywana jest samodzielnie, bez zatrudniania dodatkowych pracowników.

Tylko w pierwszym kwartale 2021 r. liczba osób fizycznych, które rozpoczęły własną działalność gospodarczą, sięgnęła blisko 70 tys. Z danych ZUS wynika z kolei, że około 1,7 mln przedsiębiorców odprowadza składki za samych siebie, na tyle więc można szacować liczbę aktywnych jednoosobowych działalności gospodarczych w Polsce. 

Jednoosobowa działalność gospodarcza może być uznana za mikroprzedsiębiorstwo, o ile spełnia kryteria mikrofirmy, to jest: - jej właściciel zatrudniał średniorocznie nie więcej niż 10 pracowników (ten warunek samozatrudniony spełnia, ponieważ nikogo nie zatrudnia), - jego roczny obrót netto nie przekroczył równowartości 2 mln euro, - suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyła równowartości 2 mln euro.

Powszechnie uważa się, że współpraca na zasadach B2B (firma-firma) opłaca się zarówno firmie zlecającej pracę, jak i tej, która ją wykonuje. Dzieje się tak dlatego, że samozatrudnienie pozwala ograniczać pozapłacowe koszty pracy. Firma korzystająca z usług samozatrudnionego eliminuje koszty związane ze składkami i podatkami, w tym m.in. ze składkami na ubezpieczenie emerytalne, chorobowe, rentowe, na Fundusz Pracy czy na Pracownicze Plany Kapitałowe. Kwota na fakturze wystawionej przez samozatrudnionego za jego usługi jest zwykle całkowitym kosztem współpracy z nim. 

Również dla samozatrudnionych taka forma współpracy oznacza na ogół większy, w stosunku do umowy o pracę, dochód. Trudno jednoznacznie powiedzieć, od jakiej kwoty opłacalne jest podjęcie współpracy typu B2B. Wiele zależy od wyboru formy opodatkowania (możliwe są: zasady ogólne, ryczałt, podatek liniowy). Ponadto osoby zakładające JDG mogą korzystać z pewnych preferencji dotyczących składek (ulga na start, mały ZUS), a także ubiegać się o dotacje na założenie firmy.

Możliwe jest także zmniejszenie odprowadzanego podatku dochodowego poprzez odliczanie od przychodu wydatków związanych z kosztami jego uzyskania. Wybierając formę działalności, w której osoba samozatrudniona jest płatnikiem VAT, można również odliczyć ten podatek od zakupów związanych z działalnością gospodarczą.

Elastyczność dla wielu osób jest największą zaletą samozatrudnienia, z drugiej strony jednak luźną relację między kontrahentami można uznać za jego główną wadę. Osoba samozatrudniona podejmuje bowiem współpracę na mocy kontraktu, umowy zawieranej między dwiema firmami. Nie występuje tutaj stosunek pracy, a co za tym idzie, samozatrudnionemu nie przysługują żadne prawa wynikające z Kodeksu pracy, takie jak: - dodatki do wynagrodzenia,  - zapłata za nadgodziny,  - prawo do określonych przerw w świadczeniu pracy,  - prawo do urlopu wypoczynkowego czy urlopu macierzyńskiego - prawo do wynagrodzenia za okres, w którym pracownik nie mógł świadczyć pracy z powodu choroby.

Wprawdzie niektóre z tych kwestii mogą być przedmiotem umowy między firmą zlecającą pracę a samozatrudnionym, w praktyce jednak rozwiązania zawarte w kontrakcie rzadko kiedy są równie korzystne jak te przewidziane przez Kodeks pracy.  

Wśród najważniejszych wad samozatrudnienia należy też wymienić konieczność ponoszenia przez osobę samozatrudnioną kosztów ewentualnej obsługi księgowej, administracyjnej i prawnej, a także niskie świadczenia emerytalne w przyszłości, wynikające z płacenia wyraźnie niższych w stosunku do umowy o pracę składek ZUS. 

Dodatkowo zjawisko masowego przechodzenia pracowników ze stosunku pracy na samozatrudnienie uważa się za niekorzystne dla gospodarki, w skali makro wpływa ono bowiem na obniżenie wpływów do budżetu.

Dla wielu osób jedną z głównych zalet samozatrudnienia jest możliwość płacenia preferencyjnych składek ZUS w początkowym etapie działalności. Przez pierwsze 24 miesiące samozatrudniony odprowadza bowiem zmniejszone składki ZUS, tzw. mały ZUS. Dodatkowe korzyści daje istniejąca od niedawna tzw. ulga na start, która pozwala na półroczne zwolnienie z płacenia składek na ubezpieczenie społeczne (płaci się wyłącznie składkę na ubezpieczenie zdrowotne).

Aktualne wysokości składek ubezpieczeniowych dla osób prowadzących działalność gospodarczą, zarówno preferencyjnych, jak i tych w pełnej wysokości, można znaleźć na stronie ZUS. 

Okresy prowadzenia działalności gospodarczej nie są obecnie wliczane do stażu pracy, co skutkuje tym, że w sytuacji, gdy przedsiębiorca chce zakończyć działalność i podjąć pracę na etacie, traktowany jest jak osoba bez stażu. Natomiast czas, w którym osoba zatrudniona odprowadza składki emerytalne z tytułu jednoosobowej działalności gospodarczej, jest zaliczany jako tzw. okres składkowy, a więc liczy się do kryteriów osiągnięcia uprawnień emerytalnych.