Urlop wychowawczy –  ile trwa, czy jest płatny, jak go uzyskać

● Urlop wychowawczy przysługuje osobom zatrudnionym na umowę o pracę łącznie przez co najmniej sześć miesięcy. ● Z urlopu wychowawczego może korzystać matka lub ojciec łącznie przez maksymalnie 36 miesięcy. ● By uzyskać urlop wychowawczy, trzeba złożyć u pracodawcy pisemny wniosek. ● Urlop wychowawczy jest bezpłatny. W czasie jego trwania można wykonywać pracę zarobkową, jeżeli nie uniemożliwia to sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem

Urlop wychowawczy to jedno z uprawnień rodzicielskich, które ma umożliwiać sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Regulowany jest w art. 186 Kodeksu pracy. Na czas trwania urlopu wychowawczego zawieszeniu ulegają obopólne zobowiązania pracownika i pracodawcy, jednak po zakończeniu tego urlopu w całości wliczany jest on do okresu zatrudnienia pracownika.

Tak jak w poprzednich latach, prawo do urlopu wychowawczego w 2021 roku przysługuje osobom zatrudnionym na umowę o pracę przez co najmniej sześć miesięcy (zalicza się tu także wcześniejsze okresy zatrudnienia). 

Z urlopu wychowawczego może skorzystać matka, ojciec lub oboje rodziców, również jednocześnie. Decyzja w tej sprawie należy do nich. Skorzystanie z urlopu wychowawczego nie jest obowiązkowe. 

Najczęściej urlop wychowawczy bierze się od razu po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, które łącznie trwają zwykle 52 tygodnie. Dzięki temu nie trzeba oddawać rocznego dziecka do żłobka czy szukać dla niego opieki.

Z urlopu wychowawczego można korzystać maksymalnie przez 36 miesięcy – to łączny wymiar urlopu dostępny dla dwojga rodziców. Wyjątkiem są dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności, które wymagają osobistej opieki rodzica. Wówczas możliwe jest wydłużenie urlopu wychowawczego o kolejne 36 miesięcy (w sumie daje to 72 miesiące urlopu).

Co najmniej jeden miesiąc urlopu wychowawczego przeznaczony jest dla drugiego z rodziców. Oznacza to, że nawet jeżeli z urlopu korzystać zamierza tylko jeden z rodziców, drugi z nich musi także z niego skorzystać przynajmniej przez miesiąc. W przeciwnym razie ten miesiąc urlopu wychowawczego przepada, a jego maksymalny czas trwania ulega skróceniu do 35 miesięcy. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której drugi z rodziców nie żyje lub nie posiada pełni praw rodzicielskich.

Przysługujący prawem urlop wychowawczy nie musi być wykorzystany od razu w całości. Można nie tylko skracać czas jego trwania, ale również wracać na niego po przerwie – urlop ten można podzielić na maksymalnie pięć części.

Z urlopu wychowawczego można korzystać nie dłużej niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy sześć lat. Wyjątkiem są rodzice opiekujący się dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności, którym przysługuje prawo do urlopu wychowawczego do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Urlop wychowawczy jest bezpłatny. Oznacza to, że korzystający z niego pracownik nie otrzymuje ani wynagrodzenia od pracodawcy, ani zasiłku z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Jeżeli jednak pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym przysługuje prawo do pobierania zasiłku rodzinnego, może on również ubiegać się o tzw. zasiłek wychowawczy. To dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.

W czasie przebywania na urlopie wychowawczym pracownik może jednocześnie podejmować pracę u dotychczasowego lub innego pracodawcy. Może również uczyć się lub korzystać ze szkoleń. Ważne jest jednak, aby działalność ta nie uniemożliwiała mu w tym czasie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeżeli bowiem ustalone zostanie, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania tej opieki, pracodawca ma prawo wezwać go do stawienia się do pracy w terminie od 3 do 30 dni od daty wezwania.

Pracownik uprawniony do skorzystania z urlopu wychowawczego może również, zamiast tego urlopu, skorzystać z obniżenia wymiaru czasu pracy u obecnego pracodawcy. W ten sposób łatwiejsze jest łączenie pracy z opieką nad dzieckiem.

Prawo do takiego obniżenia przysługuje maksymalnie w okresie, w którym pracownik mógłby korzystać z urlopu wychowawczego, a obniżenie nie może być większe niż do połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Pracodawca jest zobowiązany przyjąć taki wniosek pracownika.

W sytuacji gdy kobieta przebywająca na urlopie wychowawczym zajdzie w ciążę i ma wskazania do zwolnienia lekarskiego z tego tytułu, formalnie nie może liczyć na zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy w okresie ciąży. Zasiłek ten nie przysługuje bowiem, jeżeli niezdolność do pracy pracownika powstała w czasie jego urlopu wychowawczego. 

Z zasiłku chorobowego można jednak skorzystać, jeżeli kobieta przerwie urlop wychowawczy i przynajmniej na jeden dzień wróci do pracy. Wystarczy wówczas, by następnego dnia przedstawiła pracodawcy zwolnienie lekarskie, i może już skorzystać z zasiłku chorobowego. Zasiłek ten będzie wówczas wypłacany w wysokości 100 proc. średniego wynagrodzenia z 12 miesięcy poprzedzających zwolnienie lekarskie przy poprzedniej ciąży.

Należy przy tym pamiętać, że jeśli strony nie ustalą inaczej, powrót do pracy po wychowawczym jest możliwy nie wcześniej niż po 30 dniach od zawiadomienia pracodawcy o takim zamiarze.

Aby skorzystać z urlopu wychowawczego, pracownik zobowiązany jest napisać wniosek do pracodawcy na nie mniej niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. 

Pracodawca jest zobowiązany udzielić tego urlopu nawet, jeżeli wniosek nie został złożony z odpowiednim wyprzedzeniem. Wówczas może on jednak przesunąć datę rozpoczęcia urlopu wychowawczego na nie później niż 21. dzień od złożenia wniosku.

Aby zrezygnować z rozpoczętego urlopu wychowawczego, pracownik również zobowiązany jest do złożenia do pracodawcy pisemnego wniosku w tej sprawie na nie mniej niż 30 dni przed planowanym terminem powrotu do pracy. Możliwe jest również szybsze zakończenie urlopu wychowawczego i powrót do pracy za obopólną zgodą pracownika i pracodawcy.

Po złożeniu przez pracownika pisemnego wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z nim aktualnej umowy o pracę. 

Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownik powinien wrócić do pracy na swoim dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na równorzędnym, odpowiadającym jego kwalifikacjom i z nie niższym wynagrodzeniem.

Rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem przebywającym na urlopie wychowawczym jest możliwe jedynie w przypadku ogłoszenia przez pracodawcę upadłości lub likwidacji firmy oraz w sytuacji, gdy zachodzą przesłanki do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.