Świadek koronny – kim jest i czy podlega odpowiedzialności karnej?

● Świadek koronny to podejrzany, który zeznaje jako świadek w zamian za korzyści w postaci złagodzenia kary lub całkowitego od niej odstąpienia.  ● Program świadka koronnego został wprowadzony jako ustawa czasowa, która miała obowiązywać przez trzy lata.  ● W polskim prawie wyróżniamy instytucję małego świadka koronnego i dużego świadka koronnego.

Instytucja świadka koronnego na stałe zadomowiła się w polskim systemie prawnym. Sprawdza się w sytuacjach, gdy zawodzą konwencjonalne metody wykrywcze. Powołanie świadka koronnego powoduje rozbicie solidarności przestępczej i złamanie zmowy milczenia. Szczególny tryb postępowania z podejrzanym wymaga również zaistnienia pewnych okoliczności i postępowania na ściśle określonych prawem zasadach. 

Ustawa o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997 r. weszła w życie z dniem 1 września 1998 roku. Początkowo miała charakter czasowy i została wprowadzona na próbę. Ustawę o świadku koronnym uchwalono na trzy lata, by następnie przedłużyć okres jej obowiązywania do 1 września 2006 roku. Po tym czasie próby ustawodawca zdecydował wprowadzić ją na stałe do polskiego porządku prawnego.

Ustawa o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997 r. zawiera otwarty katalog przestępstw, w przypadku popełnienia których można zastosować instytucję świadka koronnego. Przepisy Ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

Najogólniej mówiąc, świadek koronny to skruszony przestępca, który w zamian za immunitet niekaralności nawiązuje współpracę z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości.

Według wspomnianej już Ustawy świadkiem koronnym jest podejrzany, który postanowieniem sądu został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie określonych Ustawą o świadku koronnym. To tzw. duży świadek koronny.

Ogólnie mówiąc, świadkiem koronnym jest sprawca czynu, który w zamian za zeznania obciążające innych sprawców, współuczestników przyjął korzystną propozycję dotyczącą ścigania (wyłączenie odpowiedzialności karnej) lub ukarania (ograniczenie lub wyłączenie konsekwencji karnych popełnionego czynu). Co ważne, ugoda ta ma na celu uzyskanie nowych dowodów. 

Świadkiem koronnym może zostać też nieletni, gdyby za popełnione przez niego przestępstwo mógł odpowiadać jak osoba, która ukończyła 17 lat. Koronnym może zostać również cudzoziemiec, w zakresie przewidzianym przez kodeks karny.

Artykuł 60 kodeksu karnego dotyczy instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Sąd sięga niekiedy po ten instrument, aby wymierzyć sprawcy karę poniżej dolnej granicy zagrożenia ustawowego lub wymierzyć karę łagodniejszego rodzaju. Możliwe jest też odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.

Instytucja tzw. małego świadka koronnego to jedna z form nadzwyczajnego złagodzenia kary. Uregulowana jest w art. 60 § 3 kodeksu karnego. Przepis ten ma zastosowanie nie tylko do członków zorganizowanych grup lub związków przestępczych, ale do każdego przypadku popełnienia przestępstwa we współdziałaniu z innymi osobami. 

Jeśli skruszony przestępca ujawni organom ścigania ważne informacje dotyczące innych osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia, może on liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary. Przykład: jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą niż osiem lat.

W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia świadka koronnego bądź osoby dla niego najbliższej, mogą oni zostać objęci ochroną osobistą, a także uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Procedura objęcia programem ochrony świadka koronnego uregulowana jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z 18 października 2006 r. w sprawie udzielania ochrony i pomocy świadkom koronnym i innym uprawnionym osobom. 

Zapewnienie bezpieczeństwa osobom objętym programem ochrony świadka koronnego jest kosztowne i stanowi wyzwanie logistyczne. Niemniej zeznania koronnych prowadzą do ujawnienia sprawców przestępstw, a to wiąże się nie tylko ze skróceniem śledztwa (niższe koszty prowadzenia), ale przede wszystkim pozwala zapobiegać przyszłym występkom i zbrodniom. W przypadku np. przestępstw karnoskarbowych popełnianych przez zorganizowane grupy przestępcze, może to oznaczać, że wpływy do budżetu państwa nie zostaną uszczuplone o znaczące sumy, co sprawia, że nakłady finansowe poniesione na ochronę świadka koronnego są mniej dotkliwe.