Renta socjalna. Komu przysługuje, ile wynosi i jak ją otrzymać?

● Renta socjalna to świadczenie pieniężne przysługujące osobom, które ze względu na swój stan zdrowia utraciły możliwość kontynuowania pracy zarobkowej. ● Renta socjalna wypłacana jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. ● Osoby, które pobierają rentę socjalną i jednocześnie są aktywne zawodowo, od stycznia 2022 roku mogą osiągać przychód do 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (GUS).

Osoba niezdolna do pracy, jej częściowego wykonywania (zgodnego z posiadanymi kwalifikacjami) lub kontynuowania ze względu na zły stan zdrowia, może starać się o świadczenie pieniężne w specjalnym ośrodku pomocy społecznej – MOPS (Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej). Instytucja ta powinna zasadniczo działać w każdej gminie. Renta socjalna ma na celu polepszyć dobrostan materialny osób, które w wyniku częściowego lub trwałego kalectwa nie mogą realizować się w wielu płaszczyznach, m.in.: biologicznej, psychicznej i społecznej.

Renta socjalna wypłacana jest w całości przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). MOPS to z kolei organ pośredniczący w udzielaniu wskazówek do pobierania tej formy pomocy. Podobną funkcję sprawuje GOPS – Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej.

Wedle przepisów o orzekaniu stopnia niepełnosprawności, tj. rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, istnieją jego trzy warianty, tj. lekki, umiarkowany lub znaczny.

Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej w art. 4. jasno określa, iż prawo do świadczenia „przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy, z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

– przed ukończeniem 18. roku życia, – w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25. roku życia, – w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Ponadto, art. 4. ust. 2. tej ustawy określa, że świadczenie socjalne może zostać przyznane:

– na stałe w przypadku, gdy całkowita niezdolność do pracy jest trwała; – okresowo w momencie, gdy niezdolność do pracy jest tymczasowa. Renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS.

Orzeczenie o niepełnosprawności (dzieci do 16. roku życia, bez orzekania jego stopnia) nie jest tożsame z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności (osoby powyżej 16. roku życia z ustaleniem stopnia niepełnosprawności) i nie należy tych pojęć mylić. Wysokość wypłacanego świadczenia zależy od:

– zarobków wnioskodawcy w konkretnych latach, – kwoty bazowej dla danego roku, – długości stażu pracy.

Informacja o najniższej gwarantowanej kwocie świadczenia powinna znajdować się na stronie placówki ZUS. Środki pieniężne podlegają waloryzacji i zmianie wartości, dlatego wysokość renty socjalnej ulega okresowej aktualizacji.

Aby uzyskać rentę socjalną należy przede wszystkim posiadać:

– orzeczenie od lekarza ZUS o stopniu niepełnosprawności, – odpowiedni do wieku staż ubezpieczenia, – niezdolność do pracy, która powstała w okresie składkowym (okres zatrudnienia) lub nieskładkowym (np. okres uczęszczania do szkoły wyższej, zaliczany w momencie jej ukończenia) wskazanym w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, albo w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Nie można przyznać prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która pobiera już emeryturę albo spełnia warunki do jej uzyskania. Procedura składania wniosku nie należy do skomplikowanych. 

Gdy niezdolność do pracy powstała w momencie zatrudnienia, to zazwyczaj taki dokument składa pracodawca (za zgodą osoby, której on dotyczy), nie później niż na 30 dni przed ustaniem prawa do zasiłku chorobowego pracownika. Wniosek o rentę można złożyć również samemu. Wtedy należy udać się do państwowej jednostki organizacyjnej ZUS oraz złożyć odpowiednie druki znajdujące się na stronie internetowej placówki lub w samej instytucji. W tym celu odpowiednimi dokumentami będą:

– zaświadczenie o stanie zdrowia - DRUK OL-9, – informacja o okresach składkowych i nieskładkowych - DRUK ERP-6, – zaświadczenie o stażu pracy i wysokości zarobków - DRUK ERP-7, – inne dokumenty w momencie uznania ich za bardzo ważne.

Należy pamiętać, aby stawiać się na wezwania ZUS-u (istnieje możliwość starania się o zwrot kosztów poniesionych z tego tytułu). 

Na rozpatrywanie wniosków o rentę socjalną duży wpływ ma badanie przez lekarza orzecznika ZUS.  W przypadku gdy ubiegający się o świadczenie nie zgadza się z jego decyzją, może złożyć sprzeciw do komisji lekarskiej w ciągu 14 dni od doręczenia dokumentu. Jeśli z różnych przyczyn wniosek ten nie zostanie wysłany, to kolejnym działaniem będzie prośba o przywrócenie terminu. Należy w niej wykazać, że wniesienie sprzeciwu po czasie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej.

Od otrzymanej decyzji przysługuje także odwołanie. Składane jest do Sądu Okręgowego (Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) za pośrednictwem ZUS w terminie jednego miesiąca od dnia doręczenia dokumentu. 

W styczniu 2022 roku weszły w życie nowe zasady dla osób, które pobierają rentę socjalną i jednocześnie są aktywne zawodowo. Zmianie uległa kwota przychodu, która wpływa na prawo i wysokość renty socjalnej. Wartość ta została zwiększona do 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia (do końca 2019 roku było to 70 proc. wynagrodzenia). Według obecnie obowiązujących zasad, jeśli osiągany przychód będzie:

● wynosił mniej niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, to renta socjalna będzie wypłacana w pełnej wysokości;

● wyższy niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ale nie przekroczy 130 proc. tego wynagrodzenia, to renta socjalna zostanie pomniejszona o kwotę przekroczenia, ale nie wyższą niż kwota maksymalnego zmniejszenia (obowiązującą dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy),

● wyższy niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, to renta socjalna zostanie zawieszona.

Wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia jest ogłaszana co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.