Jakie gatunki kleszczy żyją w Polsce i które są najbardziej groźne

Sezon na kleszcze w Polsce trwa, przed czym ostrzegają specjaliści. Dodatkowo, jak zwracała uwagę na antenie TVN24 profesor Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych i epidemiologii, w tym roku kleszcze obudziły się po zimie dosyć wcześnie. Sezon na te groźne pajęczaki potrwa do jesieni.

Na świecie żyje 900 gatunków kleszczy. W naszym kraju jest ich około 20, z czego najgroźniejszych dla ludzi i zwierząt jest kilka.

Gatunki kleszczy można podzielić na kleszcze twarde (Ixodina), nazywane też właściwymi, i miękkie. Pierwsze z nich charakteryzują się twardym pancerzem na grzbiecie. U samców pokrywa on cały grzbiet, a u samic i w pozostałych stadiach rozwoju jego część. Kleszcze miękkie, do których zaliczane są obrzeżki (Argasidae), w tym obrzeżek gołębień, nie mają pancerza.

Czytaj też: Diagnosta: co piąty kleszcz nosicielem boreliozy

Kleszcz, którego możemy spotkać w Polsce najczęściej i na obszarze całego kraju, w tym w lasach, parkach i ogrodach, to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Zamieszkuje on praktycznie całą Europę. Gatunek ten najczęściej w naszym kraju atakuje ludzi i zwierzęta. Wśród chorób, które przenosi, są: borelioza, anaplazmoza, gorączka Q, czy wirus kleszczowego zapalenia mózgu (wirus KZM). Larwy najbardziej aktywne są od kwietnia i maja do października, natomiast nimfy (stadium rozwoju następujące po larwie), a także samice i samce wykazują największą aktywność od marca do października i listopada.

Żywicielami dla kleszcza pospolitego są małe ssaki, ptaki, jaszczurki, jeże, kozy, sarny, daniele, jelenie, lisy, psy, koty i ludzie. Pajęczaki te trafiają na swoich gospodarzy po mechanicznym zdjęciu na przykład z wysokich traw lub niskich krzewów. Mają najczęściej brązowy, a czasami też pomarańczowy kolor.

Dorosłe samice po napiciu się krwi osiagają długość centymetra, wcześniej liczą sobie od trzech do czterech milimetrów. Samce są mniejsze i ich długość dochodzi do 3,5 mm. Nimfy, zanim pobiorą pokarm, mają około 1,5 mm, a larwy - około milimetra. Samice żerują od trzech do 14 dni.

Kolejny gatunek kleszcza mieszkającego na terenie naszego kraju to kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus). Jego nazwa pochodzi od miejsc, w których występuje, czyli łąk. Można go także spotkać nad brzegami rzek i na wrzosowiskach.

Kleszcz łąkowy żyje tylko w niektórych częściach Polski, w tym na północnym wschodzie, częściowo w centrum i na Lubelszczyźnie oraz na zachodzie. Od końca lat 90. rozprzestrzenia się ze wschodu na zachód Polski.

Ludzie rzadko stają się żywicielami kleszcza łąkowego, częściej są to psy i konie, jak również sarny, daniele, jelenie, dziki, owce i bydło. Kleszcz łąkowy jest nieznacznie mniejszy od kleszcza pospolitego, jego jasnobrązowy odwłok pokryty jest ciemnymi plamkami. Kleszcz łąkowy przenosi między innymi bakterie Babesia, które powodują babeszjozę. Aktywny jest od przełomu lutego i marca do maja oraz od sierpnia aż do początku zimy.

Jednym z gatunków kleszcza występującego w Polsce jest obrzeżek gołębień (Argas reflexus), którego można spotkać także prawie w całej Europie. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że najczęściej jego gospodarzami są gołębie, ale i inne ptaki, w tym drób. Rzadko zdarza się, aby żywicielami byli ludzie.

W przeciwieństwie do kleszcza pospolitego lub łąkowego, obszarami najchętniej wybieranymi do zamieszkania przez ten gatunek są budynki i jego ciepłe rejony oraz miejsca, w których gniazdują gołębie, na przykład poddasza.

Samce i samice, gdy napiją się krwi, mierzą do centymetra, a wcześniej ich długość wynosi około pięciu milimetrów. Są szarego lub szaro-brązowego koloru z ciemnymi plamkami. Ich odwłok wyróżnia się kształtem jaja.

Kilka lat temu kleszcze z tego gatunku opanowały komendę policji w Poznaniu. Pogryzły 27 policjantów, czterech z nich musiało pójść na zwolnienie lekarskie. skutki pogryzienia mogą być takie, jak po ugryzieniu przez pluskwę lub pchłę. Obrzeżek gołębień (zwany także gołębim) kłuje boleśnie, a zaczerwienienie i świąd utrzymują się długo, możliwa jest reakcja alergiczna. Przenosi na przykład boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu, gorączkę Q.

Kleszcz gryzoni (Ixodes trianguliceps) występuje przede wszystkim na południu kraju, a także miejscami na północy oraz w centrum w lasach mieszanych i liściastych na terenach zacienionych. Do jego żywicieli należą gryzonie, ssaki owadożerne i niewielkich rozmiarów drapieżniki.

Podobną charakterystykę ma kleszcz jeżowy (Ixodes hexagonus), który jednak zamieszkuje całą Polskę. Ludzi atakuje rzadko, najczęściej jego "ofiarami" są jeże, lisy łasice, tchórze, gronostaje, psy i koty.

Wśród chorób, jakie przenoszą oba te gatunki kleszczy, są kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza i babeszjoza.

Gatunkiem także zawdzięczającym nazwę swoim żywicielom jest kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus), przenoszący babeszjozę. Rzadko zdarza się, aby atakował ludzi. Pochodzi z Afryki i rozprzestrzenił się praktycznie na całą południową część Europy. Najbardziej lubi ciepłe regiony i ogrzewane pomieszczenia.

W Polsce rzadko można się na niego natknąć, jest zawlekany z krajów, w których występuje bardziej liczebnie.

W 1979 zostało opisane stanowisko obrzeżka polskiego (Argas polonicus). Gatunek ten został odkryty w Krakowie na wieży Kościoła Mariackiego. Kraków to jedyne miejsce, gdzie odnotowano występowanie tego kleszcza w naszym kraju, ale stanowisko opisane w latach 90. prawdopodobnie już nie istnieje.

Pojedyncze stanowiska zostały opisane w Czechach i na Słowacji. Zasięg jego występowania może być większy, obserwacje na ten temat nie są jednak prowadzone.

Główni żywiciele obrzeżka polskiego to gołębie i jaskółki, ale mogą zdarzać się ataki na ludzi. Zamieszkuje przede wszystkim budynki, w tym strychy oraz miejsca, w których gniazdują gołębie.