Umowa użyczenia – czym różni się od najmu? Co powinna zawierać?

● Umowa użyczenia polega na bezpłatnym udostępnieniu do używania określonej rzeczy. ● Może dotyczyć dowolnej rzeczy ruchomej (np. samochodu) lub nieruchomości. ● Korzystający z użyczenia ponosi jedynie koszty eksploatacji i wyrządzonych szkód. ● Przy umowie użyczenia nie obowiązuje podatek od czynności cywilnoprawnych, może jednak pojawić się obowiązek zapłaty podatku dochodowego.

Umowa użyczenia jest jedną z funkcjonujących w Polsce umów cywilnoprawnych. Uregulowana jest w art. 710-719 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Umowa użyczenia polega na tym, że jedna osoba zezwala drugiej osobie na korzystanie z określonej swojej rzeczy. Umowa może dotyczyć zarówno rzeczy ruchomych (np. samochód, książka czy komputer), jak i nieruchomości (np. lokal mieszkalny).

Umowa użyczenia może mieć przy tym formę pisemną lub ustną oraz obowiązywać na czas określony lub nieokreślony. Co jednak odróżnia tę umowę od np. umowy dzierżawy czy umowy najmu, to że umowa użyczenia ma bezpłatny charakter. Oznacza to, że za korzystanie z czyjejś rzeczy nie pobiera się żadnej opłaty.

Ponadto biorący rzecz w użyczenie zobowiązany jest do używania jej zgodnie z przeznaczeniem oraz nie może udostępniać tej rzeczy osobie trzeciej – chyba że spisana umowa stanowi inaczej.

Jedną z najczęściej spotykanych umów użyczenia jest umowa dotycząca nieruchomości. Na przykład gdy rodzice użyczają mieszkania własnemu dziecku na czas studiów lub gdy ktoś użycza znajomemu pomieszczenie na prowadzenie działalności gospodarczej.

Umowa użyczenia lokalu często bywa korzystna dla obu stron. Korzystający z lokalu nie musi płacić za najem i pokrywa jedynie bieżące koszty użytkowania lokalu, takie jak czynsz czy opłaty za media. Z kolei korzyść osoby użyczającej to fakt, że ktoś na bieżąco zajmuje się jego nieużywanym lokalem, dba o niego i na bieżąco opłaca rachunki.

Umowa użyczenia często dotyczy też samochodów. Na przykład w sytuacji, gdy młodej osoby nie stać jeszcze na kupno własnego samochodu, a chciałaby nabierać już doświadczenia jako kierowca, lub gdy dany samochód jest potrzebny do wykonania określonego zadania, np. przewozu rzeczy.

Korzystający z użyczonego samochodu pokrywa w tej sytuacji jedynie koszty jego eksploatacji i ewentualnych wyrządzonych szkód. Również przed ubezpieczycielem przez cały czas trwania umowy użyczenia odpowiada użyczający, a nie korzystający z samochodu.

Warto pamiętać, aby w umowie zawrzeć nie tylko podstawowe informacje na temat użyczanego samochodu, takie jak marka, model, kolor, pojemność silnika i numer rejestracyjny, ale też opisać jego stan: wymienić istniejące wyposażenie oraz znane uszkodzenia i usterki. Zdarza się, że strony zawierają również w umowie zapis dotyczący sposobu wykorzystania samochodu lub obszaru, po którym można się nim poruszać.

Umowa użyczenia co do zasady jest bezpłatna, co oznacza, że nie podlega pod podatek od czynności cywilnoprawnych. Nie ma również obowiązku zgłaszania jej do urzędu skarbowego, choć urząd ten może poprosić o okazanie umowy w przypadku zaistnienia kwestii spornych.

Może natomiast pojawić się obowiązek podatkowy po stronie osoby korzystającej z użyczenia, gdy strony umowy użyczenia nie są ze sobą blisko spokrewnione. W takich przypadkach osobę korzystającą z użyczenia obowiązuje zapłata podatku dochodowego od tzw. nieodpłatnego świadczenia. Jego wysokość określana jest najczęściej względem rynkowej wartości danego użyczenia, np. w przypadku lokalu – od wysokości czynszu, jaki przysługiwałby w przypadku odpłatnego najmu.

Pozostałe kwestie finansowe dotyczące umowy użyczenia w dużym stopniu reguluje sam Kodeks cywilny. Zgodnie z nim koszty użytkowania użyczonej rzeczy ponosi osoba z niej korzystająca. Jeżeli jednak osoba ta poniosła dodatkowe wydatki na tę rzecz, może ona oczekiwać zwrotu tych nakładów ze strony właściciela rzeczy. Z kolei korzystający z użyczenia zobowiązany jest do naprawiania wyrządzonych przez siebie szkód na przedmiocie użyczenia, a także ponosi odpowiedzialność w przypadku jej zniszczenia lub utraty.

Wszystkie roszczenia dotyczące umowy użyczenia przedawniają się w ciągu roku od dnia zwrotu użyczonej rzeczy. 

Umowa użyczenia zazwyczaj kończy się wraz z przewidzianym w umowie terminem lub za porozumieniem stron. 

W określonych przypadkach możliwe jest jednak również wcześniejsze zakończenie umowy poprzez jej wypowiedzenie. Kodeks cywilny wymienia trzy takie możliwe sytuacje, gdy: - Korzystający z użyczenia używa rzeczy niezgodnie z umową lub przeznaczeniem tej rzeczy. - Korzystający z użyczenia udostępnia rzecz osobie trzeciej nie będąc do tego zmuszonym przez okoliczności. - Rzecz stała się potrzebna osobie użyczającej, czego osoba ta nie mogła przewidzieć w chwili zawierania umowy.

Choć umowa użyczenia nie musi mieć formy pisemnej, obie strony powinny być zainteresowane, aby posiadać umowę na piśmie w celu uniknięcia możliwych nieporozumień.

Jak powinna wyglądać taka umowa? Warto, by zawierała ona:

- wyraźnie wskazane obie strony umowy, z osobą bezpłatnie użyczającą nazwaną użyczającym lub komodantem oraz osobą korzystającą z bezpłatnego użyczenia, nazwaną biorącym lub komodatariuszem; - dane osobowe obu stron umowy, ich adresy i numery dowodów osobistych, a w przypadku firm – numery NIP, - wskazanie przedmiotu użyczenia i jej aktualnego stanu (doskonały, noszący ślady użytkowania, uszkodzony), - sposób użytkowania użyczanej rzeczy, - czas obowiązywania umowy, - liczbę egzemplarzy umowy i podpisy zawierających ją stron.

Wymienione zapisy nie są obowiązkowe i nic nie stoi na przeszkodzie, by sporządzić umowę użyczenia w zmodyfikowany sposób. Na przykład alternatywą wobec wskazywania aktualnego stanu użyczanej rzeczy jest zawarcie oświadczenia, że przedmiot użyczenia jest kompletny i nadający się do użytku, a biorący w użyczenie jest świadomy jej stanu fizycznego.

Akt prawny: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny