Piramida finansowa – co to jest i w jaki sposób działa? Jak nie paść ofiarą oszustwa?

● Piramida finansowa jest rodzajem oszustwa, w którym obiecywane są szybkie zyski. ● Pieniądze w piramidzie nie pochodzą z inwestycji, a jedynie z wpłat uczestników. ● Piramida istnieje tak długo, jak werbowani są nowi uczestnicy. Kończy się zawsze upadkiem i stratą pieniędzy większości uczestników. ● Piramidy wykorzystują często marketing wielopoziomowy (MLM), te dwa pojęcia nie są jednak tożsame.

Najprościej mówiąc piramida finansowa to oszustwo polegające na stworzeniu struktury, w której zysk uczestnika zależy od wpłat kolejnych zwerbowanych uczestników. Każdy uczestnik musi więc werbować kolejnych, a ich wpłaty nie są najczęściej nigdzie inwestowane. Zachętą do werbowania są zwykle dodatkowe premie lub obietnice jeszcze większych zysków.

Z tego powodu piramida finansowa zawsze kończy się upadkiem i niewypłacalnością, ponieważ nie da się bez końca znajdować nowych uczestników. Olbrzymie zyski osiągają jedynie twórcy piramid i nieliczni pierwsi uczestnicy.

Piramidę finansową definiuje ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Według definicji ustawowej to system promocyjny, w którym „konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów”. Zakaz tworzenia piramid finansowych i przewidziane za to kary wynikają także m.in. z ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe.

Piramida finansowa często nazywana jest również schematem Ponziego od nazwiska osoby, która znana jest jako jej pierwszy współczesny twórca. W praktyce piramida taka przedstawiana jest jako bezpieczna inwestycja gwarantująca jednocześnie olbrzymie zyski – znacznie większe, niż te możliwe na lokatach bankowych czy w legalnych funduszach inwestycyjnych.

Aby budować zaufanie i zachęcać kolejnych uczestników, twórcy piramid finansowych inwestują w odpowiedni marketing, wykupują reklamy czy wykorzystują wizerunek celebrytów. Nowi uczestnicy przekonywani są, że ich wpłaty będą inwestowane w nowatorski i bezpieczny sposób, na giełdzie lub np. w surowce naturalne. Czasem wykorzystywane są również tzw. łańcuszki internetowe.

Wiarygodność budowana jest też tym, że pierwsi uczestnicy rzeczywiście osiągają obiecane zyski – ich wypłaty nie są jednak wypracowane, a pochodzą po prostu z kieszeni nowo zwerbowanych osób. Część z wpłacanych przez kolejnych uczestników środków trafia również do twórców całej piramidy, co umożliwia im osiąganie największych zysków. 

Kolejni uczestnicy są natomiast cały czas oszukiwani, że ich pieniądze są inwestowane, pracują i przyniosą olbrzymi zysk. O tym, że zostali oszukani, dowiadują się najczęściej dopiero w chwili, gdy nie mogą wycofać swoich pieniędzy, a piramida właśnie upada.

Aby uchronić się przed ryzykiem zainwestowania w piramidę finansową, powinno się zwracać uwagę na ich najbardziej charakterystyczne cechy:

– obietnice bardzo wysokich zysków w krótkim czasie, – niezrozumiały mechanizm inwestycji i osiąganych z niej zysków, – brak szczegółowych informacji o podmiocie oferującym inwestycję, – zachęcanie do samodzielnego szukania kolejnych inwestorów, często w zamian za premię.

Dobrą zasadą w tym przypadku będzie unikanie przekazywania pieniędzy na inwestycje, których mechanizmu się nie rozumie. Podmiot oferujący inwestycję warto również sprawdzić na stronach Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznika Finansowego, a zwłaszcza Komisji Nadzoru Finansowego. Ostatnia z tych instytucji m.in. prowadzi listę ostrzeżeń publicznych przed potencjalnie niebezpiecznymi formami inwestowania.  

UOKiK udostępnia również specjalne narzędzie edukacyjne – symulator portalu społecznościowego, który prezentuje mechanizmy działania różnego rodzaju zagrożeń czyhających w Internecie, m.in. piramidy finansowej. Narzędzie to dostępne jest na portalu konsument.edu.pl.

Pokrewnym zjawiskiem do piramidy finansowej jest MLM, czyli marketing wielopoziomowy lub marketing sieciowy (multi-level marketing). To legalny sposób działania spółki, polegający na sprzedaży jej produktów przez niezatrudnionych uczestników/handlowców. 

Dzięki MLM spółka ogranicza swoje koszty własne, zaś jej produkty dzięki rozproszonej sieci współpracujących osób, trafiają do wielu potencjalnych klientów. Produkty oferowane są bardzo często w formie sprzedaży bezpośredniej, czyli w miejscu zamieszkania klienta lub na specjalnie organizowanych pokazach. Bardzo często w ten sposób sprzedawane są np. kosmetyki lub drobne sprzęty gospodarstwa domowego.

MLM nie jest jednak tym samym, co piramida finansowa. W piramidzie finansowej zyski pochodzą wyłącznie z wpłat wnoszonych przez nowych uczestników, podczas gdy w MLM zyski pochodzą z realnej sprzedaży produktów i prowizji, które twórcy danej spółki sobie rezerwują. 

MLM mimo to budzi wiele kontrowersji, a wielu uczestników tego typu mechanizmu sprzedaży w rzeczywistości traci pieniądze przez zbyt wysokie prowizje lub niemożliwe do spełnienia cele sprzedażowe. 

Ponadto marketing wielopoziomowy może być również narzędziem wykorzystywanym przez twórców piramidy finansowej. Nowi uczestnicy mogą być bowiem kuszeni nie inwestowaniem w coś, ale kupowaniem czegoś, np. nowego, cudownego produktu, licencji, albo obiecującej kryptowaluty.