Rafał Hirsch: czym różni się kapitalizm od socjalizmu?


W piątek minęło 25 lat od powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego, który pod okiem Leszka Balcerowicza przeprowadził Polskę z socjalizmu do kapitalizmu. Podobna przemiana zachodziła wtedy także w naszych głowach. Niestety, dziś wydaje mi się, że wiele osób do dziś nie pojęło do końca tego, czym naprawdę jest gospodarka rynkowa.

Przez 45 lat obowiązywania w Polsce systemu gospodarki nakazowo-rozdzielczej zestaw zasad, którymi kieruje się ten system był stały. Wywodził się w prostej linii z dzieł Lenina i Marksa i nie podlegał dyskusji. Nawet jeśli ekonomiści próbowali coś majstrować przy tym systemie, to po pierwsze tak, aby nie naruszyć niezmiennych zasad podstawowych, a po drugie zwykli ludzie i tak nic o tym nie wiedzieli, bo publiczna dyskusja na ten temat nie istniała.

Jednocześnie system kapitalistyczny obowiązujący w USA i w Europie Zachodniej był przez większość postrzegany jako prosta odwrotność socjalizmu. I ten pogląd też był niezmienny. Kapitalizm po prostu był lepszy i nie trzeba było wnikać w to, co on tak właściwie sobą przedstawia.

Szkoła liberalna

Los chciał, że w kapitalizm weszliśmy w 1988/1989 roku. Wszyscy ekonomiści w tamtym czasie, a więc także ci, którzy doszli do władzy w rządzie Mazowieckiego, prezentowali szkołę myślenia, która została wykuta na świecie w odpowiedzi na problemy kapitalizmu z lat 70.

Od strony politycznej była to szkoła reprezentowana przez Margaret Thatcher i Ronalda Reagana. Mówiąc w skrócie była to szkoła liberalna: im mniej państwa w gospodarce tym lepiej, dobra jest prywatyzacja, niskie podatki, jak najwięcej ułatwień dla biznesu i zrównoważony budżet bez deficytu. Jeśli deficyt jest to najlepiej go ciąć poprzez redukcje programów socjalnych. Związki zawodowe są w gospodarce równie złe jak państwo, bo obniżają konkurencyjność firm, a walcząc o podwyżki dla pracowników narażają cały kraj na ryzyko inflacji. Inflacja jest generalnie najgorszą rzeczą jaka nas może spotkać, a spotyka nas często dlatego, że bank centralny drukuje za dużo pieniądza, więc bank centralny absolutnie nie może niczego drukować.

Dla wielu z nas w 1989 była to kwintesencja wolnego rynku i kapitalizmu, będąca absolutnie poza dyskusją, czyli tak naprawdę był to zestaw dogmatów. Niewielu zdawało sobie sprawę z tego, że gdybyśmy weszli w kapitalizm np. w roku 1969, a nie w 1989, to ten zestaw dogmatów byłby zupełnie inny. Inny byłby też w roku 2009. Bo kapitalizm nie jest odbiciem socjalizmu, jest w swej naturze zupełnie inny. Nie ma w nim Lenina i Engelsa, nawet jeśli niektórzy są skłonni podchodzić do Adama Smitha, Keynesa, von Hayeka, czy Miltona Friedmana jak do półbogów, którzy napisali gotowe recepty na wszystko. Kapitalizm jest zmienny. Na bieżąco stara się dawać odpowiedzi na problemy, które pojawiają się nagle, których parę lat temu nie było albo były w innej formie/natężeniu/otoczeniu.

Lata 70. były akurat okresem, w którym największym problemem świata rozwiniętego była wysoka inflacja, którą kojarzono także m.in. ze zbyt dużym wpływem związków zawodowych w dużych, kontrolowanych przez państwo korporacjach. Stąd w odpowiedzi nacisk na walkę z inflacją, ograniczanie związkowców i prywatyzację. W latach 80. to była w 100 procentach słuszna polityka. Dzisiaj jesteśmy już w zupełnie innym miejscu.

Ryzyko deflacji

Dziś problemem we wszystkich krajach rozwiniętych, w całej Europie, a także w Polsce jest ryzyko deflacji, a nie inflacji. Niektórzy dramatyzują na ten temat bardziej, inni mniej, moim zdaniem spirala deflacyjna nam nie grozi, ale z pewnością metody gospodarcze sprzed 40 lat, skuteczne w walce z inflacją dziś są bez sensu.

Dane z gospodarek Zachodu pokazują, że dziś problem związkowców napędzających presję płacową, a co za tym idzie inflację, nie istnieje. Pojawił się za to problem nadmiernych nierówności dochodowych, wynikających z tego, że znacznie większa niż wcześniej część zysków zostaje w przedsiębiorstwach, zamiast tak jak wcześniej trafiać do pracowników w formie płac.

Niestety, firmy mało inwestują, więc pieniądze, które w nich zostają raczej „nie pracują”. Obalona też została stara jak świat teoria o tym, że ludzie w gospodarce zachowują się racjonalnie. Gdyby tak było, nie byłoby głupich seksistowskich reklam, które skłaniają konsumenta do zachowań nieracjonalnych. Na giełdach nie powstawałyby wysoce nieracjonalne bańki spekulacyjne.

A skoro ludzie nie zachowują się racjonalne, to bardzo trudny do obrony jest bardzo wygodny dla nas wszystkich dogmat, że państwo jest zawsze gorsze w gospodarce od sektora prywatnego. Do tego jesteśmy po globalizacji – trzymając się twardo dogmatu o prywatyzacji możemy znaleźć się w sytuacji, kiedy sporą część aktywów w kraju wykupi kapitał chiński, arabski, czy rosyjski, o którym można powiedzieć wszystko, ale na pewno nie to, że jest to kapitał prywatny.

Kapitalizm jest dziś zupełnie inny niż w roku 1989. Wszystkie wspaniałe zasady, tak skuteczne wtedy, dziś są już raczej przeszłością. To nie są dogmaty działające zawsze, tak jak te z dzieł Lenina. Moim zdaniem, to jest właśnie w gospodarce rynkowej piękne. To, że jest dynamiczna i trzyma w napięciu jak dobry thriller, często zaskakując. Nagle okazuje się, że na rynkach nieruchomości można napędzić kolosalną bańkę przy stopach procentowych w okolicach 5 proc., a potem przy stopach w okolicach 0 proc. ta sytuacja się nie powtarza. Dziś okazuje się, że podniesienie płacy minimalnej nie musi wywoływać wzrostu stopy bezrobocia, a skup przez bank centralny obligacji z rynku absolutnie nie wywołuje żadnej inflacji. Dziś okazuje się, że inwestorzy sprzedają obligacje Hiszpanii, bojąc się jej zadłużenia, kiedy jej dług sięga 80 proc. PKB, ale parę lat później rzucają się na te same obligacje, śrubując ich ceny do rekordowo wysokich poziomów, chociaż dług Hiszpanii jest grubo powyżej 100 proc. PKB. W dzisiejszych czasach sprawdza się teoria, że redukowanie deficytu budżetowego za wszelką cenę przynosi więcej szkody niż pożytku (to akurat potwierdza nawet przykład Ronalda Reagana,który rozkręcał gospodarkę USA zwiększając deficyt, a nie zmniejszając).

Jest jak jest

Absolutnie nie twierdzę, że są to nowe dogmaty i, że tak będzie zawsze. Na pewno nie będzie i na pewno jeszcze kiedyś powrócą problemy np. z inflacją. Ale dziś jest tak jak jest.

Myśląc o współczesnej gospodarce rynkowej warto pamiętać, że bardzo niewiele jest w niej rzeczy stałych (takich jak to, że cenę kształtuje popyt i podaż), a za 10 lat będziemy w niej zapewne mieć problemy, o których dzisiaj nam się nawet nie śni. To jest najpiękniejsza różnica pomiędzy kapitalizmem, a socjalizmem. W kapitalizmie trzeba mieć otwartą głowę i nieustannie dostosowywać się do nieustannych zmian. Ci, którzy po 25 latach gospodarki rynkowej nadal wierzą tylko w Reagana i Thatcher mając te same recepty na wszystko od lat, tak naprawdę mentalnie nigdy nie wyszli z socjalizmu.

Autor: Rafał Hirsch / Źródło: tvn24bis.pl

Pozostałe wiadomości

Podniesienie kwoty świadczenia z funduszu alimentacyjnego z 500 do 1000 złotych miesięcznie zakłada projekt nowelizacji ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, który we wtorek przyjęła Rady Ministrów. Wypłata świadczeń ma nastąpić z wyrównaniem od 1 października 2024 roku.

Kwota świadczenia ma wzrosnąć o 100 procent. Rząd przyjął projekt

Kwota świadczenia ma wzrosnąć o 100 procent. Rząd przyjął projekt

Źródło:
PAP

Recepty na bezpłatne leki dla dzieci i seniorów będą mogli wystawić wszyscy uprawnieni lekarze niezależnie od kontraktu z NFZ - zakłada projekt nowelizacji ustawy, który we wtorek przyjął rząd. Ponadto - zgodnie z regulacją - farmaceuci będą mogli wystawiać refundowane recepty na szczepionki.

Zmiany w wystawianiu recept. Zielone światło z rządu

Zmiany w wystawianiu recept. Zielone światło z rządu

Źródło:
PAP

Grupa Azoty zakończyła pierwszy etap programu naprawczego - podała spółka. Dodała, że zoptymalizowała koszty na poziomie około 350 milionów złotych i pracuje nad aktualizacją strategii i programem dekarbonizacyjnym.

"To jedyna droga". Program naprawczy w chemicznym gigancie

"To jedyna droga". Program naprawczy w chemicznym gigancie

Źródło:
PAP

Główny Inspektor Farmaceutyczny (GIF) wycofał z obrotu na terenie całego kraju dwie serie leku o nazwie Hydroxyzinum Hasco. Nie spełnia on wymagań jakościowych. GIF nadał decyzji rygor natychmiastowej wykonalności.

Dwie serie leku na receptę wycofane z obrotu

Dwie serie leku na receptę wycofane z obrotu

Źródło:
tvn24.pl

Do końca listopada można wnioskować o środki z programu Dobry Start. Do tej pory wypłacono ponad 1,37 miliarda złotych - przekazał Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).

ZUS wypłacił już prawie 1,4 miliarda złotych. Wnioski do końca listopada

ZUS wypłacił już prawie 1,4 miliarda złotych. Wnioski do końca listopada

Źródło:
PAP

Kontrolerzy NIK na wniosek prokuratora regionalnego w Rzeszowie rozpoczęli kontrolę w siedzibie Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Chodzi o przekroczenie uprawnień przez ministra kultury przy zawarciu w 2018 roku umowy z fundacją Lux Veritatis na utworzenie Muzeum Pamięć i Tożsamość. Prezesem Lux Veritatis jest ojciec Tadeusz Rydzyk.

Umowa z Rydzkiem pod lupą. Ruszyła kontrola

Umowa z Rydzkiem pod lupą. Ruszyła kontrola

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Kioski Ruchu do likwidacji. Obecnie ajenci otrzymują wypowiedzenia umów - podał Orlen, który jest właścicielem spółki. Niektórzy decydują się na odkupienie kiosku i prowadzenie działalności "we własnym zakresie". 

Koniec kiosków Ruchu. Komunikat

Koniec kiosków Ruchu. Komunikat

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Nawet 50 tysięcy złotych grzywny będzie grozić tym pracodawcom, którzy spóźniają się z wypłatą pracownikom wynagrodzeń przez co najmniej trzy miesiące - pisze "Dziennik Gazeta Prawna". Taką maksymalną wysokość sankcji zakłada najnowsza wersja projektu ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę przygotowana przez resort rodziny i pracy.

Kara może sięgnąć 50 tysięcy złotych. Jest projekt

Kara może sięgnąć 50 tysięcy złotych. Jest projekt

Źródło:
"Dziennik Gazeta Prawna"

Hurtowe ceny energii są w Polsce jednymi z najwyższych w Europie, z kolei ceny dla gospodarstw domowych są jedne z najniższych - zauważa we wtorkowym wydaniu dziennik "Rzeczpospolita". Jednocześnie resort klimatu chce stopniowo odchodzić od mrożenia cen prądu.

Ceny prądu w Polsce. "Taki dzień to tylko wyjątek"

Ceny prądu w Polsce. "Taki dzień to tylko wyjątek"

Źródło:
PAP

Pracownicy koncernu lotniczego Boeing opowiedzieli się za przyjęciem oferty firmy zakładającej podwyżki płac o 38 procent w ciągu czterech lat i zakończenie trwającego od ponad siedmiu tygodni strajku - przekazała agencja AP. Za akceptacją propozycji zagłosowało 59 procent głosujących.

Podwyżki w lotniczym gigancie. "To zwycięstwo"

Podwyżki w lotniczym gigancie. "To zwycięstwo"

Źródło:
PAP

Stopy procentowe nie zostaną obniżone na rozpoczynającym się we wtorek dwudniowym posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej - twierdzi ekonomista banku ING BSK Adam Antoniak. Ekspert przewiduje, że pierwsza obniżka nastąpi w maju.

RPP zdecyduje w sprawie stóp. "Pojawiły się nowe argumenty"

RPP zdecyduje w sprawie stóp. "Pojawiły się nowe argumenty"

Źródło:
PAP

Chiny złożyły pozew do Światowej Organizacji Handlu (WTO) przeciwko cłom wyrównawczym nałożonym przez UE na import pojazdów elektrycznych wyprodukowanych w Państwie Środka.

Europa uderza w chińskie auta. Jest reakcja

Europa uderza w chińskie auta. Jest reakcja

Źródło:
PAP

W poniedziałek doszło do awarii w przedsiębiorstwie chemicznym Anwil we Włocławku. Jak przekazała spółka, część pracowników została ewakuowana. W nocy "ze względu na procedurę bezpieczeństwa w firmie Anwil uruchomiony został alarm chemiczny trzeciego stopnia" - poinformowano w komunikacie zamieszczonym w mediach społecznościowych włocławskiego urzędu miasta. We wtorek rano przekazano, że alarm został odwołany.

Awaria w zakładach chemicznych. Ewakuowano część pracowników

Awaria w zakładach chemicznych. Ewakuowano część pracowników

Źródło:
tvn24.pl

Magazyny energii oraz montaż mikroinstalacji wiatrowych będą objęte ulgą termomodernizacyjną - wynika z projektu rozporządzenia przygotowanego przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Jednocześnie nowe przepisy wykluczą możliwość skorzystania z ulgi termomodernizacyjnej w przypadku zakupu i montażu kotłów olejowych i gazowych.

Piece na gaz wypadają z listy. Zmiany w popularnej uldze

Piece na gaz wypadają z listy. Zmiany w popularnej uldze

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pracuje nam przepisami umożliwiającymi ponowne przeliczenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019. Według zapowiedzi wniosek o przeliczenie świadczenia będzie można złożyć od 1 czerwca 2025 roku.

Ponowne przeliczenie stu tysięcy emerytur. Trzeba będzie złożyć wniosek

Ponowne przeliczenie stu tysięcy emerytur. Trzeba będzie złożyć wniosek

Źródło:
PAP

- Zmiana daty startu systemu kaucyjnego ze stycznia na październik 2025 roku to kompromisowe, realne rozwiązanie - ocenili uczestnicy poniedziałkowej dyskusji na Forum Rynku Spożywczego i Handlu. Przedstawiciel jednego z operatorów systemu zwrócił jednak uwagę, że przesunięcie terminu oznacza koszty finansowe.

Tusk podaje nowy termin. "Dostaliśmy jedenaście miesięcy"

Tusk podaje nowy termin. "Dostaliśmy jedenaście miesięcy"

Źródło:
PAP

Wynik wyborów w Stanach Zjednoczonych będzie miał wpływ nie tylko na gospodarkę USA, ale również będzie wiązał się z konsekwencjami dla rynków całego świata - zwracają uwagę analitycy Credit Agricole.

Wynik "będzie wiązał się z globalnymi konsekwencjami". Cztery scenariusze

Wynik "będzie wiązał się z globalnymi konsekwencjami". Cztery scenariusze

Źródło:
tvn24.pl

Komisja Europejska wezwała w poniedziałek amerykański koncern Apple, aby dostosował do unijnych przepisów działanie systemu operacyjnego tabletów iPadOS. W przeciwnym wypadku KE grozi firmie nałożeniem grzywny.

Gigant na celowniku Brukseli. Groźba wysokiej kary

Gigant na celowniku Brukseli. Groźba wysokiej kary

Źródło:
PAP

Licytacja pakietu akcji spółki Manufaktura Piwa Wódki i Wina, której prezesem jest Janusz Palikot, rozpocznie się 2 grudnia, a cenę wywoławczą określono na niemal 1,2 miliona złotych - przekazał komornik sądowy z Lublina.

Licytacja akcji spółki Janusza Palikota

Licytacja akcji spółki Janusza Palikota

Źródło:
PAP

Stacja TVN24 w październiku była najchętniej oglądanym kanałem informacyjnym w kraju z 5,83 procent udziału w widowni w grupie ogólnej (widzowie powyżej 4. roku życia) - wynika z danych Nielsen TV Audience Measurement. "Fakty" TVN były najchętniej wybieranym serwisem informacyjnym, a portal tvn24.pl najczęściej czytanym serwisem internetowym stacji telewizyjnej.

Świetne wyniki TVN24, tvn24.pl i "Faktów" TVN. Dziękujemy!

Świetne wyniki TVN24, tvn24.pl i "Faktów" TVN. Dziękujemy!

Źródło:
tvn24.pl

Sławomir Staszak został powołany na prezesa Energi - poinformowała spółka w poniedziałkowym komunikacie. Staszak dotychczas zajmował stanowisko wiceprezesa.

Nowy prezes spółki energetycznej

Nowy prezes spółki energetycznej

Źródło:
PAP

Ładowarka iPower B3+ nie spełnia wymagań dla sprzętu elektrycznego - poinformował Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Wezwał także "przedsiębiorcę do wycofania wyrobu z obrotu, zaprzestania udostępniania wyrobu".

Ładowarka "nie spełnia wymagań". Ostrzeżenie dla konsumentów

Ładowarka "nie spełnia wymagań". Ostrzeżenie dla konsumentów

Źródło:
tvn24.pl

Od 1 listopada, przez trzy doby, przedsiębiorcy złożyli 48,2 tysiąca wniosków o wakacje składkowe - poinformował w poniedziałek Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z nowymi przepisami, przedsiębiorcy mogą raz w roku za wybrany miesiąc nie płacić za siebie składek. W tym roku z wakacji od składek będzie można skorzystać jedynie w grudniu.

Miesiąc bez składek. Lawina wniosków

Miesiąc bez składek. Lawina wniosków

Źródło:
PAP

Wigilia, w tym tegoroczna, może stać się kolejnym dniem objętym zakazem handlu. Tak zakłada projekt złożony przez Lewicę. Przeciwna "nagłym zmianom legislacyjnym" jest Polska Organizacja Handlu i Dystrybucji (POHiD), która przygotowała własną propozycję w tej sprawie.

Nowa propozycja w sprawie handlu w Wigilię

Nowa propozycja w sprawie handlu w Wigilię

Źródło:
tvn24.pl