Odrzucenie spadku – sposób na to, by nie odziedziczyć długów

● Odrzucenie spadku to oświadczenie, którym spadkobierca odrzuca prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku. ● Spadek może odrzucić zarówno spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy. ● Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku. ● Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć przed sądem lub notariuszem. ● Skutkiem odrzucenia spadku jest wyłączenie spadkobiercy odrzucającego spadek od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. ● Od odrzucenia spadku należy odróżnić zrzeczenie się dziedziczenia.

Odrzucenie spadku to jedna z możliwości, którą dysponuje spadkobierca względem spadku, przewidziana przez  ustawodawcę. Jej pojęcie, termin i skutki uregulowane zostały w art. 1012 i nast. k.c. W myśl art. 1012 spadkobierca może:

– przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, tzw. przyjęcie proste, – przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności do wartości majątku, tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, – odrzucić spadek.

W praktyce do odrzucenia spadku dochodzi, gdy długi spadkodawcy przewyższają znacznie wartość majątku.

Spadek może zostać odrzucony zarówno przez spadkobiercę ustawowego, jak i testamentowego. Warto przy tym zaznaczyć, że spadkobierca, który powołany jest z mocy ustawy i jednocześnie na podstawie testamentu, może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć go jako spadkobierca ustawowy.

Do odrzucenia spadku konieczne jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Pojawia się zatem pytanie – co z możliwością odrzucenia spadku przez małoletniego? Ustawodawca nie pozbawił go takiego uprawnienia. Zgodnie jednak z art. 156 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, opiekun powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących majątku małoletniego. Ponieważ złożenie oświadczenia o odrzucenia spadku w imieniu małoletniego uznawane jest za czynność przekraczającą zwykły zarząd, konieczne jest uprzednie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. 

Należy wskazać, że ustawodawca wprowadził wyjątek od zasady możliwości odrzucenia spadku przez każdego powołanego do spadku. Zgodnie z art. 1023 k.c. nie mogą odrzucić spadku przypadającego z ustawy Skarb Państwa ani gmina. Nie składają one zatem oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty przez nie z dobrodziejstwem inwentarza.  

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Co do zasady, jeśli nie zostanie ono złożone w tym terminie, przyjmuje się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Należy jednak podkreślić, że w praktyce nie zawsze okres, po upływie którego nastąpi przyjęcie spadku lub jego odrzucenie, wyniesie sześć miesięcy. Istotne jest bowiem ustawowe zastrzeżenie, że termin ten biegnie od momentu, kiedy spadkobierca dowiedział się o powołaniu do niego. 

Kto informuje o powołaniu do spadku? Powołanie do spadku na gruncie polskiego porządku prawnego może nastąpić na dwa sposoby: w drodze testamentu lub na podstawie ustawy.

Ustawodawca nie nałożył przy tym obowiązku na organy państwowe poinformowania spadkobierców o śmieci spadkodawcy. Może zatem zdarzyć się tak, że każdy ze spadkobierców dowie się o tytule swojego powołania w innym momencie, a tym samym bieg sześciomiesięcznego terminu rozpocznie się dla nich w różnym czasie. 

Odrzucenie spadku dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Można złożyć je przed sądem lub notariuszem. Zatem wyróżnić można:

– odrzucenie przed notariuszem, – odrzucenie w sądzie.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Jeżeli oświadczenie składane jest przez pełnomocnika, należy pamiętać, że samo pełnomocnictwo powinno mieć formę pisemną z podpisem urzędowo poświadczonym. 

Wzory wniosku o odebraniu oświadczenia o odrzuceniu spadku można znaleźć na stronach internetowych sądów. W przypadku złożenia oświadczenia przed notariuszem, co do zasady należy przedstawić dane osobowe odrzucającego spadek wraz ze wskazaniem dokumentu tożsamości oraz odpis skrócony aktu urodzenia, a także odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy. Ponadto należy podkreślić, że z uwagi na okoliczności sprawy konieczne może być przedstawienie innych dokumentów. 

Zgodnie z art. 1020 k.c. spadkobierca, który odrzucił spadek, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. W związku z tym jego udział w spadku przechodzi na jego spadkobierców. 

Kolejność dziedziczenia ustawowego określona została w art. 931 i nast. k.c. Uprawnieni do dziedziczenia podzieleni zostali na następujące grupy:

– dzieci i małżonek spadkobiercy, którzy dziedziczą w częściach równych, a jeżeli dziecko zmarło przed otwarciem spadku, to w jego miejsce wchodzą jego zstępni, – małżonek oraz rodzice, – małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni tego rodzeństwa, – dziadkowie spadkodawcy, – dzieci małżonka spadkodawcy, pod warunkiem że żadne z ich rodziców nie dożyło otwarcia spadku, – gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli ostatniego miejsce zamieszkania nie da się ustalić albo znajdowało się ono za granicą, wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa.

Przy czym każda kolejna grupa wchodzi do dziedziczenia wtedy, gdy brak jest osób uprawnionych do dziedziczenia z grupy poprzedniej.

Od odrzucenia spadku należy odróżnić zrzeczenie się spadku. Jest to potoczne określenie zrzeczenia się dziedziczenia, które określa art. 1048 k.c. Zgodnie z przepisami spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy poprzez zawartą z nim umowę. Umowa taka powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Co istotne, zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że w umowie zastrzeżono inaczej. 

Akt prawny: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy Dz. U. 1964 nr 9 poz. 59.