Powodzie należą do najczęściej występujących klęsk żywiołowych w Polsce. Nie sposób im zapobiec, można jednak próbować je przewidzieć i ograniczyć ich skutki. W tym celu PGW Wody Polskie przygotowuje mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego.
Co robimy?
Jedną z głównych przyczyn strat ekonomicznych i społecznych w przypadku wystąpienia powodzi jest zabudowywanie dolin rzecznych oraz zmniejszające się możliwości retencyjne zlewni. W celu obniżenia ryzyka wystąpienia powodzi, oprócz działań technicznych, jak budowa wałów przeciwpowodziowych, wprowadza się działania nietechniczne. Przykładem jednego z najskuteczniejszych działań jest racjonalne planowanie przestrzenne. Osiąga się je dzięki m.in. sporządzaniu map zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP). Obowiązek opracowania map i innych dokumentów, tj. wstępnej oceny ryzyka powodziowego i planów zarządzania ryzykiem powodziowym wprowadziła Dyrektywa Powodziowa z 2007 r. Ich celem jest zwiększenie bezpieczeństwa obywateli oraz ograniczenie negatywnych skutków powodzi. Za ich przygotowanie, zgodnie z ustawą Prawo wodne, odpowiedzialne jest Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.
Wiemy gdzie
Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie to nowa organizacja powstała 1 stycznia tego roku. Jest głównym podmiotem odpowiedzialnym za gospodarkę wodną kraju. Analizy prowadzone na wstępnym etapie z wykorzystaniem informacji o powodziach historycznych pozwoliły na wskazanie obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko lub na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne. Dla wskazanych rzek wykonuje się MZP i MRP. Obszary zagrożone wskazuje się w wyniku matematycznego modelowania hydraulicznego z wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania. Potrzeba do tego aktualnych danych o wysokiej dokładności (m.in. o ukształtowaniu terenu czy hydrologicznych). Mapy zagrożenia nie przedstawiają zasięgów powodzi, które wystąpiły w przeszłości, przedstawiają natomiast obszary, na których z określonym prawdopodobieństwem powódź może wystąpić.
Mapy przygotowane są w następujących scenariuszach: dla niskiego prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi (raz na 500 lat), dla średniego (raz na 100 lat), dla wysokiego (raz na 10 lat), jak też dla terenów narażonych na zalanie w wyniku zniszczenia wałów. Uzupełniają je mapy ryzyka, które określają potencjalne straty oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie. Widnieją na nich obiekty, które są bezpośrednio związane ze zdrowiem i życiem ludzi, dziedzictwem kulturowym, środowiskiem czy działalnością gospodarczą.
W związku z potrzebą oceny zmian ryzyka powodziowego oraz koniecznością planowania i realizacji działań mających na celu ograniczenia negatywnych konsekwencji, dokumenty planistyczne, zgodnie z dyrektywą, należy poddawać przeglądowi co 6 lat. A w razie potrzeby - aktualizować. Odbywa się to w ramach cyklów planistycznych.
Czas na przegląd
W I cyklu, w wyniku wstępnej oceny ryzyka sporządzonej w 2011 r., jako obszary narażone na niebezpieczeństwo wskazano 255 rzek lub ich odcinków o łącznej długości około 14,4 tys. km. Następnie opracowano dla nich MZP i MRP.
W ramach kolejnego cyklu planistycznego (2016-2021) Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie przystąpiło do prac mających na celu przegląd i aktualizacje dokumentów dotyczących zarządzania ryzykiem powodziowym. Obecnie realizowany jest projekt pt. "Przegląd i aktualizacja map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego". Projekt (nr POIS.02.01.00-00-0013/16) finansowany jest ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.
Analiza map
Celem przeglądu MZP i MRP była identyfikacja istotnych zmian zagrożenia i ryzyka oraz ustalenie zakresu aktualizacji. Przeglądowi podlegały wszystkie opracowania z I cyklu. Analiza map zagrożenia powodziowego w ramach przeglądu uwzględniała wiele czynników, m.in. zmiany ukształtowania terenu lub inwestycje przeciwpowodziowe. Zasięgnięto w tym celu informacji od realizujących je instytucji i organów administracji. Uwagę zwrócono na inwestycje powstałe od czasu pozyskania danych wejściowych do map opracowanych w I cyklu planistycznym. Kolejnym istotnym elementem przeglądu była weryfikacja danych wejściowych, a także zmiany w podejściu metodycznym do modelowania. Pod uwagę wzięto również informacje przekazywane w ostatnich latach przez jednostki administracji.
Dla każdej rzeki określono wpływ powyższych czynników na zmianę poziomu zagrożenia. Każda rzeka była rozpatrywana w sposób indywidualny, uwzględniający jej specyfikę. Kompleksowa ocena pozwoliła na wytypowanie wymaganych aktualizacji.
Wyniki przeglądu
Na podstawie przeprowadzonych analiz zidentyfikowano około 10,5 tys. km rzek, dla których mapy zagrożenia będą zaktualizowane. Natomiast potrzeba aktualizacji MRP została wskazana dla wszystkich arkuszy opracowanych w I cyklu. Wynika to nie tylko z określonych zmian obszarów zagrożenia powodziowego na MZP, dla których należy zawsze dokonać zmiany MRP, ale także zmian pozostałych danych wejściowych określających ryzyko powodziowe. Wyniki przeglądu zostały skonsultowane z wojewodami i marszałkami województw. Uwzględniono część zgłoszonych uwag, rozszerzając zakres aktualizacji o kilka odcinków rzek. Aktualizacja MZP i MRP zostanie przeprowadzona do 22 grudnia 2019 r.
Powodziom nie możemy zapobiec, ale odpowiednie działania mogą skutecznie ograniczyć ich negatywne skutki. MZP i MRP powstają w celu uświadomienia władzom i społeczeństwu ryzyka i dają możliwość prowadzenia świadomej, racjonalnej gospodarki przestrzennej na obszarach zagrożonych. Umożliwia to znaczne ograniczenie negatywnych konsekwencji powodzi.
W ramach realizowanego projektu zostaną również wykonane nowe mapy dla dodatkowych odcinków rzek wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka w 2011 r. Zakres ten obejmuje 592 rzeki lub odcinki rzek o łącznej długości około 13 tys. km.
Podsumowując, po zakończeniu realizacji projektu MZP i MRP obejmą ponad 27 tys. km rzek.
Więcej informacji na temat realizowanego projektu i opracowywanych map można znaleźć pod adresem: http://www.powodz.gov.pl/pl/mapy.
Źródło: PGW Wody Polskie