Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika?

mat. sponsorowany

Prawa i obowiązki pracownika reguluje Kodeks pracy. Ich znajomość pozwala uniknąć popełnienia błędów, które mogą skutkować zwolnieniem, a także reagować w przypadku, gdy pracodawca postępuje nieuczciwie. Sprawdź w naszym artykule, jakie są podstawowe prawa pracownika oraz dowiedz się, co należy do obowiązków każdej zatrudnionej osoby.

Artykuł sponsorowany

Prawa i obowiązki pracownika - gdzie jest o nich mowa?

Prawa i obowiązki pracownika określa Kodeks pracy, czyli najważniejszy akt normatywny regulujący sprawy z zakresu prawa pracy. Jego przepisy dotyczą wyłącznie osób zatrudnionych na umowie o pracę. Umowy o dzieło oraz zlecenia reguluje z kolei Kodeks cywilny. Sprawdź, jakie są najważniejsze prawa i obowiązki pracownika wynikające z Kodeksu pracy.

Podstawowe prawa pracownika

Kodeks pracy określa obowiązki pracowników, a także przyznaje im szereg praw. Podstawowe prawa pracownika, które można znaleźć w tej ustawie, to m.in.:

• prawo do poszanowania godności,

• prawo do godnego wynagrodzenia z gwarancją jego minimalnego poziomu,

• prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych,

• prawo do swobodnego wykonywania wybranej pracy,

• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

• prawo do tworzenia i wstępowania w organizacje pracownicze,

• prawo do wypoczynku i urlopu, w tym urlopu macierzyńskiego, ojcowskiego, rodzicielskiego, wychowawczego, wypoczynkowego, szkoleniowego, okolicznościowego i na żądanie,

• prawo do równego traktowania w zakresie jednakowego wykonywania tych samych obowiązków,

• prawo do płatnych przerw wliczonych w czas pracy,

• prawo do powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim i urlopie bezpłatnym,

• prawo do świadczeń socjalnych i z tytułu ubezpieczeń.

Prawo do wypoczynku i urlopu

Z Kodeksu pracy wynika, że pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. To również jedna z podstawowych zasad prawa pracy. Ustawodawca przyjął, że czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z ustawowymi wyjątkami. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może z kolei przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym, z wyłączeniem pracowników, którzy zarządzają zakładem pracy w imieniu pracodawcy.

W każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego minimum 11 godzin na dobę. Ponadto, każda osoba zatrudniona na umowie o pracę może skorzystać z corocznego, płatnego, nieprzerwanego urlopu w wymiarze 20 lub 26 dni (zależnie od stażu pracy). Prawa pracownika do urlopu nie można się rzec.

Prawo do poszanowania godności i innych dóbr osobistych

Z art. 30 Konstytucji wynika, że godność, mająca charakter niezbywalny i przyrodzony, stanowi źródło wolności oraz praw człowieka i obywatela. Według Kodeksu pracy, obowiązkiem każdego pracodawcy jest poszanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika. Ich przykładowy katalog określa art. 23 Kodeksu cywilnego. Są to: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Na gruncie prawa pracy wyróżnia się również godność pracowniczą. O jej naruszeniu można mówić m.in. w przypadku mobbingu, ujawnianiu bez zgody pracownika informacji objętych ochroną danych osobowych, dopuszczaniu się czynów nieobyczajnych wobec pracownika, a także słownym lub czynnym znieważaniu.

Prawo do godziwego wynagrodzenia

Kolejnym istotnym prawem pracownika jest godziwe wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Warunki jego realizacji określają przepisy prawa oraz polityka państwa w zakresie płac, w szczególności poprzez ustalanie wynagrodzenia minimalnego. Przez „godziwe wynagrodzenie” rozumie się taką pensję, która odpowiada rodzajowi i charakterowi pracy, posiadanym przez pracownika kwalifikacjom i doświadczeniu zawodowemu, a także ilości i jakości świadczonej pracy. Musi być ono wypłacane co najmniej raz w miesiącu, w ustalonym, stałym terminie. Godziwe wynagrodzenie oznacza także, że jeśli dwóch pracowników wykonuje pracę na takim samym stanowisku lub tego samego rodzaju, ich pensja musi być równa.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Niezależnie od umowy, każdy pracownik ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Za ich zapewnienie odpowiada pracodawca. Prawa pracownika w zakresie BHP obejmują:

• możliwość zaprzestania wykonywania obowiązków zawodowych, jeżeli wiążą się one z zagrożeniem zdrowia i życia jego lub innych osób,

• możliwość oddalenia się z miejsca pracy, jeśli zaprzestanie wykonywania obowiązków nie usuwa zagrożenia,

• możliwość powstrzymania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób,

• dostęp do napojów i posiłków profilaktycznych zapewnionych przez pracodawcę, jeśli praca wykonywana jest w szczególnie uciążliwych warunkach.

Prawo do równego traktowania

Równe traktowanie to kolejne ważne prawo pracownika. Kodeks pracy przewiduje, że każdy zatrudniony ma równe prawa z tytułu wykonywania takich samych zadań służbowych. Pracodawca ma z kolei obowiązek równego zatrudnienia wszystkich pracowników w zakresie:

• nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,

• warunków zatrudnienia,

• awansowania,

• dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Obowiązuje również zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, orientację seksualną, niepełnosprawność, narodowość, pochodzenie etniczne, rasę, religię, wyznanie, przynależność związkową, przekonania polityczne oraz zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Podstawowe obowiązki pracownika

W Kodeksie pracy zostały przewidziane nie tylko prawa, ale również obowiązki pracowników. Ich nieprzestrzeganie może wiązać się z przykrymi konsekwencjami, np. upomnieniem, naganą, a nawet zwolnieniem dyscyplinarnym. Do podstawowych obowiązków pracownika zalicza się:

• sumienne i staranne wykonywanie pracy,

• stosowanie się do poleceń przełożonych dotyczących pracy, jeśli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,

• przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zakładzie,

• przestrzeganie przepisów oraz zasad BHP, a także przepisów przeciwpożarowych,

• dbanie o dobro zakładu pracy, chronienie jego mienia oraz zachowywanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

• przestrzeganie tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,

• przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Z Kodeksu karnego wynika, że nieprzestrzeganie praw pracowniczych przez pracodawcę może skutkować nałożeniem na niego grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

Obowiązek przestrzegania zasad BHP

Każdy zatrudniony jest zobowiązany do zaznajomienia się z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy w swoim zakładzie oraz bezwzględnego przestrzegania ich. Obowiązki pracownika wynikające z BHP to między innymi:

• branie udział w szkoleniach i instruktażach oraz podchodzenie do egzaminów sprawdzających znajomość zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

• wykonywanie obowiązków zgodnych z przepisami i zasadami BHP oraz dostosowywanie się do poleceń przełożonych wydawanych w tym zakresie,

• dbanie o stan maszyn, narzędzi, urządzeń i sprzętu, a także o ład i porządek w miejscu pracy,

• poddawanie się badaniom wstępnym, kontrolnym, okresowym oraz innym zaleconym przez lekarza, a także stosowanie się do jego wskazań,

• niezwłoczne zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeganie współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie

• współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jak widać, pracownikowi przysługuje wiele praw wynikających z Kodeksu pracy. Przepisy tego aktu gwarantują mu m.in. godziwe wynagrodzenie, równe traktowanie, urlop i wypoczynek, a także bezpieczne warunki pracy. Pracownik, który zna swoje prawa, może walczyć o uczciwe, bezpieczne i komfortowe zatrudnienie, a także wie, co robić, gdy pracodawca ich nie przestrzega.

Prawa to jednak nie wszystko. Osoba zatrudniona w danym zakładzie ma również obowiązki, m.in. wypełnianie swoich zadań w sposób staranny i sumienny, przestrzeganie przepisów BHP, a także dbanie o dobro zakładu pracy. W przeciwnym wypadku mogą spotkać ją przykre konsekwencje w postaci m.in. kar pieniężnych, a nawet zwolnienia dyscyplinarnego.

Źródło zdjęcia głównego: mat. sponsorowany

Pozostałe wiadomości

Zatrzymany w środę były członek zarządu Orlen S.A. Michał R. usłyszał w czwartek zarzut niedopełnienia obowiązków nadzorowania i dbania o majątek Orlen S.A. - poinformowała w czwartek Prokuratura Regionalna w Warszawie. Michał R. nie przyznał się do zarzucanych mu czynów i złożył wyjaśnienia.

Są zarzuty dla byłego członka zarządu Orlenu

Są zarzuty dla byłego członka zarządu Orlenu

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Donald Trump powiedział, że był "bardzo zaskoczony" i "rozczarowany" swoim niedawnym sprzymierzeńcem Elonem Muskiem po tym, jak ten skrytykował jego ustawę budżetową. W ubiegłym tygodniu miliarder powiadomił o odejściu z administracji USA, w której pełnił funkcję jednego z głównych doradców Trumpa oraz stał na czele Departamentu Efektywności Rządowej (DOGE).

Trump "rozczarowany" niedawnym współpracownikiem miliarderem

Trump "rozczarowany" niedawnym współpracownikiem miliarderem

Źródło:
BBC, PAP

Jesień - to wtedy według analityków Rada Polityki Pieniężnej może zdecydować się na kolejne cięcie stóp. Prezes NBP Adam Glapiński nie wydaje się spieszyć z obniżkami stóp procentowych - oceniają ekonomiści mBanku. Eksperci banku Santander zwracają uwagę na rzeczową i krótką konferencję. "Naszym zdaniem zasygnalizowała kolejną zmianę w nastawieniu banku centralnego, ponownie w kierunku bardziej jastrzębiej polityki" - stwierdzili w komentarzu.

Analitycy: bank centralny bardziej jastrzębi. Wskazali, kiedy kolejne cięcie stóp

Analitycy: bank centralny bardziej jastrzębi. Wskazali, kiedy kolejne cięcie stóp

Źródło:
PAP, tvn24.pl

Podczas Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Orlenu nie udzielono absolutorium byłemu prezesowi spółki Danielowi Obajtkowi. Nowe władze, na czele z prezesem Ireneuszem Fąfarą, dostały zielone światło od akcjonariuszy. W uzasadnieniu rekomendacji dla walnego zgromadzenia powołano się na stwierdzone w audytach i kontrolach liczne nieprawidłowości. W czwartek w Płocku zdecydowano też o wysokości dywidendy.

Były zarząd Obajtka bez absolutorium od akcjonariuszy Orlenu

Były zarząd Obajtka bez absolutorium od akcjonariuszy Orlenu

Źródło:
PAP

- RPP nie zapowiada ścieżki przyszłych stóp procentowych, nie zobowiązuje się do żadnych decyzji - poinformował prezes NBP Adam Glapiński. Szef banku centralnego wskazał, że RPP spodziewa się "w całym roku 2025 wyższego wzrostu PKB niż w roku ubiegłym".

Glapiński o stopach: nie zobowiązujemy się do żadnych decyzji, nawet werbalnie

Glapiński o stopach: nie zobowiązujemy się do żadnych decyzji, nawet werbalnie

Źródło:
tvn24.pl

Rada Prezesów postanowiła dziś obniżyć trzy podstawowe stopy procentowe EBC o 25 punktów bazowych - podano w komunikacie po posiedzeniu. Decyzja była zgodna z oczekiwaniami analityków. To już 8. obniżka stóp procentowych - od czerwca 2024 r. - Europejski Bank Centralny po czerwcowej obniżce stóp procentowych o 25 punktów bazowych jest dobrze pozycjonowany i w dobrym miejscu - oceniła na konferencji prezes EBC Christine Lagarde.

Jest decyzja w sprawie stóp procentowych w strefie euro

Jest decyzja w sprawie stóp procentowych w strefie euro

Źródło:
tvn24.pl, PAP

Europejska Organizacja Konsumentów, zrzeszająca 45 europejskich organizacji konsumenckich z 32 krajów, złożyła skargę do Komisji Europejskiej przeciwko Shein. Chińskiej platformie fast fashion zarzuca się stosowanie tak zwanych "dark patterns", To nielegalne taktyki mających na celu nakłonienie klienta do dokonywania zakupów.

Skarga na Shein. Za manipulacyjne praktyki sprzedażowe

Skarga na Shein. Za manipulacyjne praktyki sprzedażowe

Źródło:
Reuters

W 2024 roku blisko dwa miliony podatników w Polsce osiągnęło dochód przekraczający 120 tysięcy złotych - wynika z danych Ministerstwa Finansów. Z kolei 8,7 miliona podatników skorzystało z tak zwanej ulgi dla młodych, czyli podatku zerowego.

Rekordy podatkowe. Resort podał dane

Rekordy podatkowe. Resort podał dane

Źródło:
PAP

Amerykański przedsiębiorca Stephen Lynch uważa, że niemieccy urzędnicy z rezerwą odnoszą się do jego propozycji zakupu niedziałającego gazociągu Nord Stream 2 - podał w czwartek "New York Times". Dodał, że liczy na zmianę stanowiska europejskich przywódców, podkreślając, że "gaz nie popłynie przed osiągnięciem pokoju na Ukrainie".

Co ze sprzedażą Nord Stream 2? Amerykański inwestor o "sceptycyzmie Berlina"

Co ze sprzedażą Nord Stream 2? Amerykański inwestor o "sceptycyzmie Berlina"

Źródło:
PAP

Rosnąca niepewność gospodarcza w USA związana z polityką celną administracji Donalda Trumpa wpływa na decyzje przedsiębiorców i konsumentów - ostrzega CNN. Podkreśla, że firmy notują wyższe koszty, podnoszą ceny i wstrzymują zatrudnienie.

Uderzają w Trumpa. "Rozpętuje piekło"

Uderzają w Trumpa. "Rozpętuje piekło"

Źródło:
CNN

Będziemy pilnować, aby przepisy były realizowane bez żadnych obejść i uników - napisała w mediach społecznościowych ministra funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, przekazując, że prezydent Andrzej Duda zadeklarował, że podpisze ustawę o jawności cen mieszkań.

"Pan prezydent zadeklarował, że podpisze ustawę"

"Pan prezydent zadeklarował, że podpisze ustawę"

Źródło:
tvn24.pl

Firma Procter & Gamble zamierza w najbliższych dwóch latach zwolnić 7000 pracowników, czyli około sześć procent globalnej siły roboczej - podała Agencja Reutera. Ma to przeciwdziałać rosnącym kosztom w związku z niepewnością co do ceł Donalda Trumpa.

Gigant chce zwolnić 7000 osób

Gigant chce zwolnić 7000 osób

Źródło:
Reuters

Adam Bodnar, prokurator generalny i minister sprawiedliwości, poinformował w czwartek w mediach społecznościowych o tymczasowym aresztowaniu Moniki J., byłej głównej księgowej i prokurent spółki Cinkciarz.pl. "Usłyszała zarzut współdziałania w popełnieniu przestępstwa oszustwa" - przekazał, dodając, że przyznała się do zarzucanego czynu. Prokuratura w komunikacie wyjaśniła, że chodzi o "zarzut niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie przekraczającej 112 milionów złotych". Grozi jej kara do 25 lat pozbawienia wolności.

Areszt dla byłej głównej księgowej Cinkciarz.pl

Areszt dla byłej głównej księgowej Cinkciarz.pl

Źródło:
tvn24.pl

Węgierski MOL, który przejął stacje Lotosu, ma w Polsce coraz mniejsze przychody i większe straty - donosi w czwartek "Puls Biznesu".

Z impetem weszli do Polski. Liczą straty

Z impetem weszli do Polski. Liczą straty

Źródło:
PAP

W maju sprowadzono do Polski ponad 80 tysięcy używanych aut z zagranicy, czyli o 2 procent więcej rok do roku. Ich średni wiek to 12,11 roku - podał Instytut Badań Rynku Motoryzacyjnego Samar. Wyraźny wzrost odnotowano w imporcie elektryków.

To sprowadzamy. Skok w jednej grupie

To sprowadzamy. Skok w jednej grupie

Źródło:
PAP

Bułgaria, najbiedniejszy kraj Unii Europejskiej, szykuje się przystąpienia do strefy euro. Tymczasem po zwycięstwie Karola Nawrockiego w wyborach prezydenckich perspektywa dołączenia Polski do tego klubu jest bardziej odległa niż kiedykolwiek - pisze Politico.

Euro w Polsce "bardziej odległe niż kiedykolwiek"

Euro w Polsce "bardziej odległe niż kiedykolwiek"

Źródło:
PAP

W 2024 roku na świecie żyło niemal 23,5 miliona osób z majątkiem płynnym przekraczającymi milion dolarów. Liderem pod tym względem pozostają Stany Zjednoczone - wynika z najnowszego raportu firmy doradczej Capgemini.

W tym kraju żyje najwięcej milionerów

W tym kraju żyje najwięcej milionerów

Źródło:
PAP

W maju 2025 roku wartość zapytań o kredyt mieszkaniowy wzrosła o 46,4 procent rok do roku - przekazało Biuro Informacji Kredytowej. Kredytem było zainteresowanych ponad 38 tysięcy osób w porównaniu do prawie 27 tysięcy w maju poprzedniego roku.

Zmiana na rynku. Nagły wzrost zapytań

Zmiana na rynku. Nagły wzrost zapytań

Źródło:
PAP

Prezydent Donald Trump chce zniesienia ustawowego limitu zadłużenia w USA. "Jest zbyt niszczycielski, aby oddać go w ręce polityków, którzy mogą chcieć go wykorzystać" - napisał w mediach społecznościowych.

Trump: to grozi gospodarczą katastrofą

Trump: to grozi gospodarczą katastrofą

Źródło:
PAP

Przedłużający się impas polityczny w Polsce oraz zbliżające się wybory parlamentarne i zakończone prezydenckie ograniczają perspektywy reform gospodarczych i konsolidacji fiskalnej - oceniają agencje ratingowe S&P Global Ratings i Fitch. Eksperci wskazują, że apetyt na zdecydowane działania fiskalne może być coraz mniejszy w obliczu napiętej sceny politycznej. Wynik przyszłych wyborów może dodatkowo utrudnić wdrażanie niezbędnych reform.

Nawrocki w Pałacu, reformy w zawieszeniu. Agencje alarmują

Nawrocki w Pałacu, reformy w zawieszeniu. Agencje alarmują

Źródło:
PAP

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego zatrzymała byłego wysokiego rangą menedżera związanego z Grupą Orlen. Według informacji tvn24.pl chodzi o wiceprezesa koncernu Michała R. Zatrzymanie ma związek z postępowaniem dotyczącym działalności zagranicznej spółki zależnej Orlenu. Do sprawy odniósł się były prezes Daniel Obajtek. Aresztowanie określił "niczym innym jak polityczną zemstą".

Były wiceprezes Orlenu zatrzymany

Były wiceprezes Orlenu zatrzymany

Aktualizacja:
Źródło:
tvn24.pl, PAP

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zgodził się na odroczenie przez Jastrzębską Spółkę Węglową terminu zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne – poinformowała spółka w komunikacie opublikowanym w środę. Wcześniej JSW złożyła wniosek o odroczenie należności w wysokości około 315 milionów złotych.

Miliony złotych do ZUS mogą poczekać. Jedna decyzja, duża ulga

Miliony złotych do ZUS mogą poczekać. Jedna decyzja, duża ulga

Źródło:
PAP

Bułgaria spełniła kryteria i może wstąpić do strefy euro 1 stycznia 2026 roku - przekazała Komisja Europejska (KE). Ostateczną decyzję podejmą kraje członkowskie w Radzie Unii Europejskiej. Bułgarskie społeczeństwo jest mocno podzielone w kwestii przyjęcia europejskiej waluty.

Euro w kolejnym kraju. Bruksela podjęła decyzję

Euro w kolejnym kraju. Bruksela podjęła decyzję

Źródło:
PAP

Rada Polityki Pieniężnej podjęła decyzję o pozostawieniu stóp procentowych NBP na niezmienionym poziomie. Stopa referencyjna nadal wynosi 5,25 procent. Decyzja była zgodna z oczekiwaniami rynkowymi. Obecny poziom stóp procentowych NBP sprzyja realizacji celu inflacyjnego w średnim okresie – podała Rada Polityki Pieniężnej w środowym komunikacie.

Jest decyzja w sprawie stóp procentowych

Jest decyzja w sprawie stóp procentowych

Źródło:
PAP

Choć najem mógłby znacząco przyczynić się do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych w Polsce, jego rozwój jest ograniczony - głównie z powodu nieskutecznych regulacji. Jak wskazuje raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE), w 2023 roku jedynie 12,7 procent gospodarstw domowych korzystało z najmu, co stanowi jeden z najniższych odsetków w całej Unii Europejskiej.

Polska w ogonie Europy. To mogłoby uzdrowić rynek

Polska w ogonie Europy. To mogłoby uzdrowić rynek

Źródło:
PAP

W 2024 roku w Japonii urodziło się najmniej dzieci od czasu rozpoczęcia prowadzenia ogólnokrajowych statystyk w 1899 roku - poinformowało w środę japońskie ministerstwo zdrowia. Liczba urodzeń wyniosła zaledwie 686 tysięcy, co jest najniższym wynikiem od XIX wieku - przekazała agencja AP.

Alarm demograficzny. Najmniej dzieci od 126 lat

Alarm demograficzny. Najmniej dzieci od 126 lat

Źródło:
PAP

Elon Musk, miliarder i były bliski doradca Donalda Trumpa, w prywatnych rozmowach wyraża rosnące niezadowolenie z decyzji podejmowanych przez administrację USA - poinformowała stacja ABC News.

Miesiąc miodowy się skończył. Musk rozczarowany Trumpem

Miesiąc miodowy się skończył. Musk rozczarowany Trumpem

Źródło:
PAP