Co to jest podżeganie i czy jest karalne?

● Podstawowe kwestie związane z podżeganiem regulują przepisy Kodeksu karnego. Artykuły 18-24 dotyczą form współdziałania sprawcy popełnienia przestępstwa z osobami trzecimi. ● Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lutego 2018 roku (sygnatura akt V KK 22/17) uznał, że nakłanianie do popełnienia przestępstwa może mieć postać tylko działania wyrażonego gestem, mimiką, słowem lub radą czy groźbą.

Podżeganie w przepisach ustawy odróżniono od sprawstwa, a więc sytuacji, w której sprawca jest bezpośrednim wykonawcą czynu zabronionego. Czym innym wedle Kodeksu karnego jest też pomocnictwo, choć tu rozróżnienie może wydawać się mniej oczywiste. 

Kluczową różnicą jest to, że podżegacz nakłaniając osobę do popełnienia przestępstwa, bezpośrednio nie uczestniczy w nim w sposób materialny, a jedynie oddziałuje na psychikę sprawcy czy potencjalnego sprawcy. Natomiast podstawową cechą pomocnictwa jest faktyczne ułatwienie dokonania przestępstwa. Kodeks karny podaje przykłady takiego ułatwiania: dostarczanie narzędzi, środka transportu, informacji lub rady. Podżeganie i pomocnictwo nazywamy formami zjawiskowymi popełnienia przestępstwa.

Z kolei prawo karne procesowe traktuje sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo niejako całościowo – Kodeks postępowania karnego przewiduje, że postępowania dotyczące jednej sprawy w różnych, wymienionych wyżej formach, powinno być prowadzone przez jeden sąd. Co więcej, ustawa ta stwierdza, że sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo związane z tym samym czynem powinny być połączone w jednym postępowaniu, chyba że uniemożliwia to szczególna zawiłość sprawy.

Różnice między podżeganiem a pomocnictwem są zauważalne również w kontekście odpowiedzialności za nie. Wprawdzie w art. 19. § 1 Kodeksu karnego napisano, że zarówno za podżeganie, jak i za pomocnictwo sąd może ukarać jak za sprawstwo, ale już paragraf 2 tego artykułu podaje, że sąd za pomocnictwo może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Tym samym Kodeks karny wydaje się surowiej karać podżeganie, uznając je za sytuację gorszą, bardziej niegodziwą niż pomocnictwo przy popełnieniu przestępstwa. W związku z tym, za podżeganie do popełnienia morderstwa będzie teoretycznie groziła ta sama kara, jak za popełnienie morderstwa, czyli kara pozbawienia na czas nie krótszy niż 8 lat, kara 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności. 

Należy jednak pamiętać, że wyroki sądów są dla podżegaczy z pewnością mniej surowe, niż dla bezpośrednich sprawców przestępstw.

Prawo karne wyróżnia wiele różnych rodzajów podżegania. Może być to podżeganie skierowane nie tylko do sprawcy, ale i do pomocnika. Wyróżnia się również „podżeganie do podżegania”, stanowiące metodę pośredniego oddziaływania na sprawcę przestępstwa. 

Według Kodeksu karnego w przypadku, gdy czynu, do którego popełnienia podżegano, nie udało się popełnić, sprawca odpowiada jedynie za usiłowanie podżegania. Dodatkowo, jeżeli podżegacz po namówieniu do popełnienia przestępstwa powstrzyma jego dokonanie, nie podlega on karze. 

Sprawa ma się podobnie w przypadku tzw. usiłowania nieudolnego, które ma miejsce, gdy osoba działa z zamiarem popełnienia przestępstwa, jednak nie zdaje sobie sprawy, że dokonanie czynu jest niemożliwe, ze względu na brak odpowiednich przedmiotów czy środków. W takiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Podżeganie różni się także w zależności od tego, jakich środków użyto do nakłonienia sprawcy do popełnienia przestępstwa. Przykładowo, może ono przybrać formę nakłonienia syna przez rodzica do popełniania drobnych kradzieży w celu podratowania sytuacji finansowej gospodarstwa domowego, niewinnego namawiania przez kolegów, które może doprowadzić do stworzenia zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi, ale także zlecenia płatnego morderstwa. To, w jaki sposób podżegacz namawiał do popełnienia przestępstwa, bez wątpienia będzie dla sądu kluczowe przy wymierzaniu kary.

W Kodeksie karnym znajduje się wiele przepisów, w których osoba będąca sprawcą przestępstwa „nakłania”, „namawia” „nawołuje”, co skłania do podejrzenia, że w tych przypadkach występuje podżeganie. Jako przykłady można podać publiczne nawoływanie do wszczęcia wojny oraz dokonywania zbrodni wojennych (art. 126a), nakłanianie do popełnienia samobójstwa (art. 151), nakłanianie kobiety do nielegalnego usunięcia ciąży (art. 152), publiczne nawoływanie do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego (art. 255 § 1), jakiejkolwiek zbrodni (art. 255 § 2), czy do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych itd. (art. 256). 

Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo iż wymienione wyżej przepisy posiadają określenia sugerujące wystąpienie podżegania, to nie w każdym wypadku można mówić o faktycznym wystąpieniu tego stanu.