Nie tylko "insektokalipsa", lecz także inwazja obcych. Dzieje się w świecie owadów w Polsce

W Polsce coraz częściej można spotkać niegdyś rzadką modliszkę albo uznaną za wymarłą "czarną pszczołę". Pojawiają się też gatunki śródziemnomorskie, takie jak skupieniec lipowy czy gliniarz naścienny, a nawet pozaeuropejskie, np. przezierka bukszpanowa - wyliczał dr Marek Michalski z Katedry Zoologii Doświadczalnej i Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Łódzkiego.

Jak tłumaczył badacz z Katedry Zoologii Doświadczalnej i Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Łódzkiego, spadek liczby i różnorodności owadów nazywany jest "insektokalipsą". Wskutek ogólnego spadku bioróżnorodności i zanieczyszczenia środowiska giną dziko żyjące pszczoły i inne owady zapylające. Jednak zjawiskiem, które budzi szczególne emocje, są inwazje gatunków obcych.

- Postępujące ocieplenie klimatu sprawia, że gatunki spotykane do tej pory w Europie Południowej coraz liczniej migrują na północ, docierając między innymi do Polski, a nawet zimują tu i skutecznie się rozmnażają. To samo zjawisko sprawia, że gatunki rodzime, lecz spotykane niegdyś tylko lokalnie, na szczególnie ciepłych stanowiskach, szybko rozprzestrzeniają się po całym kraju - mówił dr Michalski.

Dodał, że migrację owadów ułatwia działalność człowieka. Czasami naukowcy celowo wprowadzają pewne gatunki, aby pomogły w walce ze szkodnikami roślin lub wykonały inne pożyteczne zadanie. Częściej jednak, przewożąc najróżniejsze towary, zabieramy wraz z nimi owadzich "pasażerów na gapę". Niektórzy z nich potrafią zadomowić się w nowym miejscu, co przynosi niekiedy katastrofalne skutki.

Wśród naszych krajowych owadów, które aktualnie są w wyraźnej ekspansji, badacz wymienia modliszkę zwyczajną (Mantis religiosa). To jedyny spośród ponad 2,3 tysiąca gatunków modliszek występujący w środkowej Europie. Owad ten, uważany do niedawna za rzadki i bardzo lokalny okaz, w ciągu ostatnich kilkunastu lat wyruszył ze swych ostoi w południowo-wschodniej Polsce i dotarł aż do Suwałk i Olsztyna.

Pojedyncze osobniki były również widziane w Łodzi, a w niedalekim Przedborskim Parku Krajobrazowym odnajdowano stanowiska, w których stwierdzano setki kokonów z jajami. Dorosłe modliszki zazwyczaj pojawiają się w drugiej połowie lata. Są duże, dobrze latają, nawet w nocy, i są często obserwowane na balkonach i przy lampach ulicznych.

Drugim krajowym owadem, którego ekspansja budzi spore zainteresowanie, jest zadrzechnia fioletowa (Xylocopa violacea), zwana powszechnie "czarną pszczołą". Gatunek ten obserwowano na pojedynczych stanowiskach na przełomie XIX i XX wieku, po II wojnie światowej został uznany za wymarły w Polsce.

Tymczasem od 2000 roku zaczęły pojawiać się pojedyncze doniesienia o występowaniu zadrzechni fioletowej na południu Polski. Później pojawiły się kolejne doniesienia, z niemal całego kraju, z wyjątkiem rejonów północno-wschodnich. Owad ten, budujący dla swych larw gniazda w suchym drewnie, odżywia się nektarem kwiatów uprawianych często w ogródkach, takich jak groszek pachnący, przegorzan czy rozchodnik. Ze względu na bardzo duże rozmiary i charakterystyczne ubarwienie jest on bardzo łatwy do zaobserwowania.

Ciepłolubnym, śródziemnomorskim owadem, który w ciągu ostatnich kilku lat wyraźnie zwiększa swój zasięg w Europie, jest skupieniec lipowy (Oxycarenus lavaterae). Należy do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych. Przypomina popularnego kowala (zwanego "tramwajarzem"), lecz jest od niego mniejszy i nie tak jaskrawo ubarwiony. Łatwo go zauważyć, bo tworzy w okresie jesienno-zimowym ogromne skupiska na pniach lip, zwłaszcza przy ulicach, nawet w centrach miast.

Owad ten ginie w temperaturach poniżej -15 stopni Celsjusza, ale łagodna zima umożliwia przetrwanie całych kolonii. Michalski zaznacza, że dotąd nie stwierdzono, by skupieniec powodował większe uszkodzenia drzew.

Z południa Europy wywodzi się także gliniarz naścienny (Sceliphron destillatorium) z rzędu błonkówek. Jest to duży, jaskrawo ubarwiony owad. Jego samice budują na ścianach budynków, a czasem we wnętrzach mieszkań, na meblach, zasłonkach i tym podobnych miejscach, spore gniazda z gliny. Zanoszą tam pająki, będące pokarmem dla larw.

Dla człowieka gliniarz jest w zasadzie niegroźny, choć w razie zagrożenia potrafi słabo użądlić. Bywa mylony z osami, a nawet z szerszeniami i często zabijany.

Inwazje obcych - pozaeuropejskich - gatunków owadów, to między innymi masowe pojawianie się drobnego motyla - szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella). Równolegle dotarli do naszego kraju jego kuzyni, żerujący m.in. na lipach, robiniach, platanach czy ogniku szkarłatnym.

Wśród owadów inwazyjnych, które obecnie są w ekspansji, dr Michalski wymienia też tak zwaną ćmę bukszpanową, zwaną fachowo przezierką bukszpanową (Cydalima perspectalis). Została ona zawleczona do Europy z Azji Wschodniej wraz z sadzonkami bukszpanu, na którym żerują jej gąsienice.

- Motyl ten ma wyjątkowo krótki czas rozwoju, w ciągu roku może rozwinąć się nawet od czterech do pięciu jego pokoleń. Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym ekspansję przezierki bukszpanowej w Europie jest całkowity brak tak zwanych naturalnych wrogów - nawet owadożerne ptaki nie są zainteresowane jej gąsienicami - wyjaśnił naukowiec z UŁ.

Od kilku tygodni ćmy bukszpanowe atakują rośliny na terenie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Innym łatwym do zauważenia owadem inwazyjnym, który w ciągu ostatnich lat opanowuje Polskę, jest wtyk amerykański (Leptoglossus occidentalis). Ten duży, charakterystycznie wyglądający pluskwiak, żeruje na sosnach, w tym również na drzewach sadzonych w parkach i ogrodach. Jesienią dorosłe osobniki, szukające miejsc do przezimowania także w sąsiedztwie siedzib ludzkich, próbują chować się w mieszkaniach.

Badacz z dystansem odnosi się do niepotwierdzonych informacji o znalezieniu w Polsce tzw. komara tygrysiego czy szerszenia azjatyckiego. Podkreśla, że na naszych oczach, zachodzą rzeczywiste ekspansje i inwazje innych gatunków owadów. Jego zdaniem, sprzyjają im coraz łagodniejsze zimy i ciepłe lata.

Autor: kw/map / Źródło: PAP