Podział administracyjny Polski – ile jest województw, powiatów i gmin

● Podział administracyjny ma służyć zwiększaniu roli samorządów i ułatwiać działania administracji publicznej. ● Trójstopniowy podział administracyjny w Polsce wprowadzono 1 stycznia 1999 roku. Zastąpił obowiązujący od 1975 roku dwustopniowy podział na województwa i gminy. ● Od kilku lat pojawiają się zapowiedzi podzielenia Mazowsza na dwa województwa: warszawskie ze stolicą i okolicami oraz mazowieckie.

Podział administracyjny na mniejsze regiony służy usprawnieniu działań administracji publicznej, ale również decentralizacji władzy. Przy ich wytyczaniu bierze się pod uwagę czynniki geograficzne, społeczne, historyczne  czy gospodarcze. Podział może być wielostopniowy – mniejsze obszary są częścią większych.

Podział administracyjny Polski zmieniał się wielokrotnie – kilkukrotnie w XX wieku. Jeszcze w 1950 roku kraj składał się z 17 województw i dwóch miast wydzielonych: Warszawy i Łodzi, a także 330 powiatów. Do tego dochodziły 704 miasta i 2993 gminy. 1 stycznia 1955 r. w miejsce gmin utworzono 8790 gromad.

Później zmniejszano liczbę gromad, tworzono nowe powiaty i przywracano gminy. Kluczowa zmiana podziału administracyjnego Polski nastąpiła w 1975 roku. 1 czerwca tego roku zniesiono powiaty i utworzono łącznie 49 województw. Na szczeblu podstawowym istniały gminy, miasta, a także dzielnice.

Po zmianach ustrojowych, które dokonały się w Polsce w 1989 roku, rozpoczęły się prace nad reformą podziału administracyjnego Polski. Jej wprowadzenie służyło zwiększeniu roli samorządów i poprawie działalności administracji publicznej.

1 stycznia 1999 roku (na mocy ustawy z lipca 1998 r.) wprowadzono trójstopniowy podział na województwa, powiaty i gminy. Powstało wówczas 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Gmin było wówczas 2489 (w tym 11 należących do Warszawy).

Województwa to największe jednostki terytorialne, na których czele stoi wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów. Z kolei marszałek pełni rolę najważniejszego przedstawiciela samorządu w takim regionie. Obecnie istnieje 16 województw z ich stolicami, czyli głównymi miastami. Podział na województwa wygląda następująco: województwo dolnośląskie (stolica: Wrocław), województwo kujawsko-pomorskie (stolice: Bydgoszcz i Toruń), województwo lubelskie (stolica: Lublin), województwo lubuskie (stolice: Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra), województwo łódzkie (stolica: Łódź), województwo małopolskie (stolica: Kraków), województwo mazowieckie (stolica: Warszawa), województwo opolskie (stolica: Opole), województwo podkarpackie (stolica: Rzeszów), województwo podlaskie (stolica: Białystok), województwo pomorskie (stolica: Trójmiasto: Gdańsk, Gdynia, Sopot), województwo śląskie (stolica: Katowice), województwo świętokrzyskie (stolica: Kielce), województwo warmińsko-mazurskie (stolica: Olsztyn), województwo wielkopolskie (stolica: Poznań), województwo zachodniopomorskie (stolica: Szczecin).

Powiaty to jednostka terytorialna drugiego szczebla, która wchodzi w skład województw. Posiada osobowość prawną. Obejmuje graniczące ze sobą gminy lub obszar miasta, który funkcjonuje na prawach powiatu. Władzę w powiecie sprawuje starosta wybierany przez radę.

Miastom przysługuje prawo powiatu, jeżeli mają powyżej 100 tysięcy mieszkańców, a także gdy przestają być siedzibami województw. Organem wykonawczym jest tam prezydent.

Zgodnie ze stanem na 1 stycznia 2021 roku w Polsce wyróżniono 314 powiatów, a także 66 miast na prawach powiatu (między innymi Warszawa, Kraków, Łódź, Bydgoszcz, Opole, Gdańsk, Gdynia, Poznań, Szczecin, Koszalin)

Mapa województw i powiatów w Polsce (źródło: stat.gov.pl)

Gminy są najniższą jednostką trójstopniowego podziału administracyjnego Polski. Posiadają osobowość prawną i realizują zadania dotyczące spraw publicznych o charakterze lokalnym. Wyróżnia się trzy rodzaje gmin:

– miejskie – ich granice pokrywają się z granicą miasta tworzącego gminę, – miejsko-wiejskie – w ich skład wchodzą miasta, ale także obszary poza ich granicami, – wiejskie – w ich obszarze nie ma miast. W ich ramach mogą działać również jednostki pomocnicze dla gmin, czyli sołectwa.

Gminami rządzą rada oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie miejskiej, a wójt w wiejskiej.

Zgodnie ze stanem na 1 stycznia 2021 roku w Polsce odnotowano 2477 gmin (w tym 302 miejskie, 652 miejsko-wiejskie i 1523 wiejskie).

Mapa gmin w Polsce (źródło: stat.gov.pl)

Od chwili utworzenia podziału w 1999 roku podlega on zmianom. Przykładowo w 2002 roku utworzono siedem powiatów i jedną gminę, jeden powiat przekształcono w miasto na prawach powiatu, a także zlikwidowano 12 gmin. Z kolei w 2015 oraz 2019 roku zlikwidowano po jednej gminie. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, co roku dochodzi do niewielkich korekt granic województw, powiatów i gmin.

W ostatnich latach powraca z kolei temat podziału województwa mazowieckiego na dwa oddzielne. Prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński podczas konwencji w Siedlcach na początku września 2019 roku zapowiedział wydzielenie województwa z Warszawą i okolicami. Według tych planów nową siedzibą Mazowsza miałoby być największe miasto w województwie, czyli Radom.

Po przemianach polityczno-społecznych w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 roku nastąpiły zmiany w strukturach administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce. Następowały stopniowo. Już wolą papieża Jana Pawła II wyrażoną w bulli „Totus Tuus Poloniae Populus” z 25 marca 1992 roku powstała nowa struktura. Wówczas powołanych zostało trzynaście nowych diecezji, a osiem istniejących stało się archidiecezjami. Z kolei w 2004 roku podniesiono archidiecezję łódzką do stopnia metropolii i włączono do niej diecezję łowicką.

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, po zmianach strukturę Kościoła w Polsce tworzą 44 jednostki kanoniczne. To 41 diecezji terytorialnych wchodzących w skład 14 metropolii łacińskich i jednej greckokatolickiej, a także ordynariat polowy Wojska Polskiego, który obejmuje teren kraju oraz obszary polskich kontyngentów wojskowych.

Z kolei na metropolię greckokatolicką składają się dwie diecezje: wrocławsko-gdańska (po zachodniej stronie Wisły) i przemysko-warszawska (po wschodniej stronie Wisły).