"Człowiek spełnia wszelkie kryteria, by uznać go za gatunek inwazyjny"

Według biologów, aby gatunek nazwać inwazyjnym, konieczne jest spełnienie kilku kryteriów. Musi on: przedostać się przez jakąś barierę środowiskową, przetrwać na nowym obszarze, reprodukować się tam, stworzyć stabilną populację, rozprzestrzeniać się dalej oraz mieć duży wpływ na nowy ekosystem.

- Człowiek spełnia wszelkie kryteria, by uznać go za gatunek inwazyjny - twierdzi dr Andrzej Mikulski, biolog z Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspansja Homo sapiens jest globalna. Ludzie zamieszkują nie tylko wszystkie kontynenty - łącznie z Antarktydą, lecz także mają swoich przedstawicieli poza Ziemią. Mieszkają na tysiącach wysp, we wszelakich ekosystemach: w tropikach, pustynnych oazach, górach, dzikich ostępach puszczy. Docierają na najwyższe wzniesienia i badają oceaniczne głębiny.

Gatunkami inwazyjnymi są choćby norka amerykańska, jenot, klony jesionolistne czy nawłoć pospolita.

Jak mówi Mikulski, uważa się, że nasz gatunek istnieje na Ziemi już od około 140-200 tysięcy lat. Pierwsi ludzie zamieszkiwali Afrykę. Stamtąd około 85 tys. lat temu przedostali się na Półwysep Indyjski. A potem rozprzestrzenili się w różnych kierunkach: do Europy, do całej Azji, do Australii i do Ameryk. 75 tysięcy lat temu było nas 1-10 tysięcy. Teraz populacja ludzka rozrosła się do ponad 7,5 miliarda przedstawicieli.

- Sukces naszego gatunku wynikał z tego, że człowiek potrafił się adaptować do bardzo różnych warunków dzięki swoim możliwościom przekazu kulturowego - mówi dr Mikulski. I wyjaśnia, że umiejętność komunikowania się i przekazywania sobie informacji o innowacjach ułatwiających życie dawała naszemu gatunkowi lepsze możliwości przeżycia niż adaptacja na drodze ewolucyjnych zmian genetycznych.

Kolejną cechą, którą wymienia, był m.in. altruizm, czyli umiejętność działania na korzyść innych. - To altruizm sprawił, że grupy były silne i odporne na wpływ czynników zewnętrznych - mówi.

Inwazja gatunku ludzkiego nie pozostała jednak bez wpływu na ekosystem. Człowiek migrując przenosił choroby, a także polował na gatunki, które np. w danych rejonach nie miały naturalnych wrogów i nie były przystosowane do obrony. Z czasem do skutków migracji doszło też niszczenie siedlisk innych gatunków. Dr Mikulski podaje szacunki, że w wyniku działalności człowieka bezpowrotnie zginęło już około 130 tysięcy gatunków.

Jak zaznacza Mikulski, inwazja Homo sapiens to nie pierwsza w historii Ziemi sytuacja, kiedy jedna grupa organizmów zdominowała życie na Ziemi powodując masowe wymierania. - Około 3,5 miliarda lat temu doszło na przykład do zdobycia Ziemi przez sinice. Wcześniej na Ziemi panowały warunki beztlenowe, a sinice zmieniły atmosferę na naszej planecie na tlenową. Wszystkie gatunki, które były przystosowane do warunków beztlenowych, musiały zginąć albo przestawić się na nowe warunki, co nie było łatwe - opowiada naukowiec.

Jedna z nowych hipotez mówi też, że jedno z największych wymierań w historii Ziemi - wymieranie permskie, ponad 250 mln lat temu - miało związek z ekspansją jednokomórkowców - archeonów z rodzaju kryteethanosarcina. Miały one produkować ogromne ilości metanu, który, utleniając się, pochłaniał olbrzymie ilości tlenu.

- Plusem było to, że tamte inwazje przebiegały bardzo powoli w skali geologicznej. A inwazja człowieka zaczęła się zaledwie kilkadziesiąt tysięcy lat temu. Takie tempo nie daje wielkich możliwości ewolucyjnej adaptacji organizmom, które stają nam na drodze - komentuje dr Mikulski.

Według niego samo pogarszanie się warunków życia na Ziemi związane z naszą ekspansją nie doprowadzi bezpośrednio do zagłady ludzkości. - Jesteśmy odpornym gatunkiem. Radzimy sobie w ekstremalnych warunkach. Jeśli się postaramy, jesteśmy nawet w stanie mieszkać na Marsie - uważa. Ostrzega jednak przed innymi zagrożeniami związanymi z ekspansją. - Świat się na pewno radykalnie zmienia. Zagłada może nas czekać z wielu powodów. To między innymi globalne konflikty związane z walkami o ograniczone zasoby - mówi. Opowiada, że w związku z globalnym ociepleniem wiele miejsc na świecie, gdzie produkuje się teraz żywność, przestanie się do tego nadawać.

- Czeka nas bezprecedensowa migracja milionów ludzi na północ. Nie jesteśmy na nią przygotowani - mówi. Jak ocenia, może to nam grozić wielkimi konfliktami. - To jeden z powodów, z których czuję zagrożenie dla siebie i moich dzieci - przyznaje.

Według biologa te globalne zmiany mogą pośrednio spowodować, że jako gatunek przestaniemy istnieć. - Są ludzie, którzy uważają, że to naturalna kolej rzeczy i że sukcesja człowieka jest tylko jednym z etapów w historii naszej planety. Snują wizję, że kiedy nasz gatunek zniknie, Ziemia będzie wyglądała inaczej, a potem nasze miejsce zaczną zajmować jakieś inne gatunki - opowiada.

- Wszystko zależy od nas - mówi dr Mikulski pytany, co można sprawić, by nasza "inwazja" - skoro już ma miejsce - przebiegała w sposób najłagodniejszy i dla nas, i dla Ziemi.

Dr Mikulski, opowiadając o różnych możliwych zmianach sposobu gospodarowania na naszej planecie, wymienia m.in. altruizm. - My, ludzie, kiedy zaspokoimy swoje podstawowe potrzeby, ujawniamy wyjątkowe pokłady altruizmu i współczucia dla organizmów innych niż tylko z naszej rodziny, grupy czy nawet z naszego gatunku - mówi naukowiec. Dodaje, że na razie widać to zwłaszcza w krajach zachodnich. - Kiedy mamy więcej czasu, więcej zasobów, zaczynamy się troszczyć o słabszych, także o zwierzęta i środowisko przyrodnicze - opowiada. Dodaje, że w swoim otoczeniu widzi to choćby w zmianach wyborów konsumenckich. - Prosta sprawa. Ludzie zaczynają choćby kupować jajka z wolnego wybiegu zamiast z chowu klatkowego - wskazuje biolog.

Według niego umiejętnością, która ciągle jest nam przydatna, jest nasza zdolność do efektywnej komunikacji i przekazywania sobie innowacyjnych pomysłów. A dzięki temu m.in. rozumiemy, co dzieje się wokół nas. - A przecież wiemy, że nasze zdrowie i samopoczucie zależy od kontaktu ze środowiskiem naturalnym - zwraca uwagę biolog. Opowiada, że duże firmy już zmieniają swój stosunek do technologii niszczących przyrodę i zaczynają być pionierami w gospodarowaniu zasobami przyjaznymi środowisku. Również rządy i władze miast zaczynają doceniać oczyszczanie wód i renaturyzację obszarów nadmiernie zurbanizowanych.

- Człowiek jest wyjątkowym gatunkiem. Rozwinął kulturę i możliwość błyskawicznej wymiany informacji między osobnikami żyjącymi w różnych miejscach kuli ziemskiej. Jego przystosowanie do zmiennych warunków środowiskowych jest bez precedensu - mówi dr Andrzej Mikulski.

I radzi, byśmy z dumą korzystali z ważnych cech, którymi są umiejętność komunikowania się oraz altruizm. Jak zauważa, te cechy dawały nam przewagę w ewolucji, ale mogą pomóc nam i w przyszłości.

Autor: ao/aw / Źródło: PAP