PiS zdaje się znacząco zmieniać swoje pierwotne pomysły na politykę zagraniczną. Wizyta Angeli Merkel w Warszawie, zapowiedź dalszych rozmów i wskazanie wprost Niemiec jako głównego partnera w polityce europejskiej nasuwają wniosek, że to dążenie do wyraźnej poprawy relacji z Berlinem. Cicho natomiast o Węgrzech, z którymi Jarosław Kaczyński jeszcze niedawno gotów był przeprowadzać w Europie rewolucję. Czyżby Berlin zastąpił Budapeszt w narracji politycznej PiS?
Krytyczny stosunek do Niemiec był od wielu lat jednym z naczelnym elementów programu politycznego i ideowego polskiej prawicy. Od kiedy PiS wygrał wybory, sąsiedztwo polsko-niemieckie naznaczone było nieufnością i dystansem, szczególnie ze strony naszych rządzących, którzy postrzegali Niemcy jako hegemona w Europie, w dodatku często nieprzyjaznego Polsce.
Po drugiej stronie Odry, choć politycy rządowi bardzo ostrożnie odnosili się do kontrowersyjnych działań PiS w polityce wewnętrznej, to już media zdecydowanie niechętnie pisały o „dobrej zmianie”. Krytykowały ostro działania w stosunku do Trybunału Konstytucyjnego, sądownictwa czy mediów. Politycy PiS mówili otwarcie, że artykuły te inspiruje sam rząd RFN, co budziło irytację i zdumienie w Berlinie. Kapitał zaufania polsko-niemieckiego, mozolnie budowany od przełomu 1989 r., szybko wyczerpywał się.
Tonowanie emocji
Wizyta Angeli Merkel, jej rozmowy z Dudą, Szydło i Kaczyńskim, mogą ten trend diametralnie zmienić. I choć o spotkaniach wiemy w sumie niewiele, to można na podstawie kilku przesłanek zaryzykować stwierdzenie, że Prawo i Sprawiedliwość zaczyna odchodzić od wielu swoich pierwotnych pomysłów w polityce zagranicznej.
Świadczy o tym m.in. sejmowe wystąpienie ministra Witolda Waszczykowskiego sprzed kilku dni i wypowiedzi prezydenta Andrzeja Dudy. Właśnie polski minister spraw zagranicznych i polski prezydent rozpływali się w opisywaniu nadziei na bliskie, sojusznicze relacje z Niemcami.
Duda mówił między innymi, że spór z Niemcami o budowę gazociągu Nord Stream 2 „stanowi kwestie w gruncie rzeczy techniczne, natomiast nie ma wpływu na samą istotę tej współpracy, która jest współpracą dobrosąsiedzką i partnerska". A przypomnijmy, że jeszcze niedawno o Nord Stream 2 mówiono zupełnie innym tonem, używając najcięższych zarzutów o niemieckiej zdradzie wobec Polski i zagrożeniu dla naszego bezpieczeństwa energetycznego. Dzisiaj różnice są tonowane i wyciszane, a głośniej opisywana jest wspólnota interesów.
Na Niemcy jako na głównego partnera Polski niedwuznacznie wskazał Witold Waszczykowski, pośrednio wycofując się z orientacji na Wielką Brytanię i nazywając Niemcy „głównym partnerem w Unii Europejskiej, priorytetowym partnerem gospodarczym i ważnym sojusznikiem w ramach NATO". Jeśli dodać do tego rozmowy Jarosława Kaczyńskiego z Angelą Merkel, te niedawne i te sprzed kilku miesięcy, o których właśnie się dowiedzieliśmy, to można odnieść wrażenie, że to właśnie współczesne Niemcy są krajem, który zgodnie z interesem Polski będzie bronić obecnego porządku europejskiego. Rozpad tego ładu zachwiałby pozycją i Polski i Niemiec i naraził oba kraje na nieprzewidywalne niebezpieczeństwa.
Kaczyński o „fatalnych stosunkach”
Choć zbliżenie z Niemcami wygląda na stopniowe i ostrożne, to jednak jest to zmiana naprawdę diametralna. Do tej pory znacząca część programu politycznego Prawa i Sprawiedliwości nacechowana była wyraźną niechęcią do Republiki Federalnej. Lansowano pogląd, że Polska w latach 1989-2015 - z wyjątkiem okresów rządów prawicowych - była „klientem” zjednoczonych Niemiec. Doktrynę PiS otwartej niechęci do Berlina sformułował sam Jarosław Kaczyński, a jej najkrótszym streszczeniem jest dosadny fragment wydanej w ubiegłym roku autobiografii, który brzmi tak: „…przynajmniej od rozmowy z Helmutem Kohlem w 1991 r. nie miałem złudzeń co do Niemców – trwałości ich fatalnego stosunku do Polski i Polaków…”. To zdanie definiowało sposób patrzenia prezesa PiS na relacje polsko-niemieckie ostatniego ćwierćwiecza.
Z punktu widzenia obozu PiS i wspierających go mediów kontakty polsko-niemieckie były niesymetryczne, oczywiście na niekorzyść Polski. Prześcigano się w opisywaniu wrogiej Polsce polityki niemieckiej, rysowano obraz „dominacji niemieckiej soft-power” w polskich mediach, uzależnienia ekonomicznego Polski od Niemiec, „germanizacji” społeczności polskiej w RFN, a ostatnio wytykano błędy w polityce imigracyjnej i związane z tym poczucie zagrożenia terroryzmem dżihadystycznym.
Dlaczego więc teraz PiS zmienia front? Wygląda na to, że liderzy partii zrozumieli, iż obecna pogoda w polityce międzynarodowej, szczególnie europejskiej, nie pozwala na eksperymenty. Brexit, ewentualny dalszy rozpad Unii, a przy tym rosnące wpływy Rosji i popierających zbliżenie z nią partii nacjonalistycznych w Europie– wszystko to mogło sprawić, że rząd PiS zdecydował się na powrót do znanych zasad polskiej polityki zagranicznej, opartej na bliskości z Niemcami i wspólnym dążeniu do utrzymania funkcjonującej UE.
Bo to właśnie Berlin chce za wszelką cenę ratować istnienie Unii Europejskiej, chce podtrzymania więzów między państwami europejskimi, jakie wykrystalizowały się w ostatnich kilkudziesięciu latach i chce utrzymania zachodniej wspólnoty na tyle silnej, aby obroniła się ona przed kryzysami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Cała polityka niemiecka i przyszłość Niemiec jest oparta na założeniu, że Europa jest przestrzenią pokoju i współpracy i że nigdy więcej nie będzie rywalizacji między głównymi graczami europejskimi. Z takiej rywalizacji może wyniknąć tylko wielkie nieszczęście, jak te, którego sprawcami byli w XX wieku Niemcy. Dlatego dzisiaj Berlin zainwestuje naprawdę wiele, aby ocalić zręby ładu europejskiego.
Widzieliśmy już zresztą kilkakrotnie, jak po żmudnych negocjacjach, koniec końców głównie niemieckie fundusze ratowały bankrutujące państwa eurostrefy. Jeśli na chwilę zapomni się o doraźnych sprawach i oceni, co łączy dzisiaj Polskę i Niemcy, to okazuje się, że obrona pokoju w Europie i obrona suwerenności wielu państw, które ją odzyskały albo uzyskały, jak Polska i Niemcy w 1989 r., są na pierwszym miejscu. To jest właśnie spojrzenie „z lotu ptaka”, którego nam często brakuje, ale które może dzisiaj dać impuls do odbudowy strategicznego partnerstwa. Alternatywą może być oczywiście albo otwarta wrogość, co wróży niechybną katastrofę, albo co bardziej prawdopodobne, sąsiedzka „strategiczna obojętność”, co będzie obciążeniem i dla Polski i dla Niemiec i żadnej ze stron na dobre nie wyjdzie.
Niemcy kontra Rosja
Wbrew obiegowym opiniom o rzekomym, trwałym „prorosyjskim ciążeniu Niemiec”, nad Szprewą obawa przed agresywną, neoimperialną Rosją jest ogromna. Niemcy porzuciły projekty o europeizacji Rosji i przeciągnięcia jej do Zachodu niemal nazajutrz po rozpętaniu przez Moskwę konfliktu zbrojnego na Ukrainie i aneksji Krymu wiosną 2014 r. Angela Merkel i większość elit niemieckich zajęli najbardziej pryncypialnie antyputinowskie stanowisko spośród państw Europy Zachodniej. Obawa przez zdewastowaniem przez Putina ładu europejskiego i nową wojną na kontynencie, tym razem w XXI wieku, miała otrzeźwiający wpływ na Berlin. Przypomniano sobie, jak cenny jest pokój i że aby go zachować, potrzebna jest silna armia, zwarta wspólnota sojusznicza NATO i UE, podwyższenie bezpieczeństwa Polski i innych krajów leżących między Niemcami a Rosją i wreszcie przeciwdziałanie destrukcyjnej polityce Moskwy wobec samych Niemiec i Europy.
W Berlinie uznano po prostu, że ewentualny upadek UE oznaczałby wejście Rosji do gry europejskiej na taką skalę, która zburzyłaby równowagę na kontynencie. Dlatego pacyfistyczne od dawna Niemcy stawiają dzisiaj na zwiększenie armii i siły odstraszania. Choć oczywiście nadal rozmawiają z Kremlem i utrzymują kanały dyplomatyczne, nie zapominając, że dyplomacja jest ostatnią deską ratunku przed konfliktami. Zresztą o potrzebie otwarcia kanału komunikacyjnego do Moskwy, a właściwie jego przywrócenia, mówi dzisiaj także minister Witold Waszczykowski, ogłaszając ponowne uruchomienie polsko-rosyjskiej Grupy ds. Trudnych, którą inicjowały poprzednie ekipy.
I tu właśnie pojawia się coś, co może być zaskoczeniem dla wielu: opis sytuacji europejskiej, jaki powstał w Niemczech, stał się niemal identyczny z nastrojami, jakie panują w PiS. Wydaje się, że w partii zorientowano się, iż rozkład Unii Europejskiej automatycznie oznaczać może zmierzch lub likwidację NATO i błyskawiczne zepchnięcie Polski do strefy szarej, między Niemcami a Rosją.
Konkluzje Warszawy i Berlina są podobne, teraz czas na wypełnienie ich treścią. Mimo wzajemnych niechęci pragmatyzm Niemiec i Polski może pozwolić na odbudowanie kwestionowanej do niedawna przez PiS wspólnoty interesów obu krajów. I to pod rządami Prawa i Sprawiedliwości.
Węgry już nie takim celem?
Ale kurs na Niemcy i spotkania Kaczyńskiego z Merkel nie są jedynym elementem zmian w polityce rządzącego obozu. Drugim prawdopodobnym powodem korygowania dotychczasowej polityki zagranicznej PiS jest zachowanie Węgier. Znaczące, że ani słowem nie wspomniał o sojuszu polsko-węgierskim minister Waszczykowski podczas ostatniego expose w Sejmie.
Dotąd prawica widziała w premierze Węgier Viktorze Orbanie prekursora koniecznych zmian politycznych, społecznych i gospodarczych. Bliskość ideowa rządów Polski i Węgier dzisiaj jest skrupulatnie pielęgnowana w Warszawie i Budapeszcie i również wspierana przez prorządowe media w obu krajach. Jednak można podejrzewać, że w ostatnich dniach coś w stosunkach polsko-węgierskich pękło. Widok premiera Orbana, który ostentacyjnie gości, i to kolejny raz, w Budapeszcie, samego Władimira Putina i wzywa UE do powrotu do współpracy z Kremlem i wyrzucenia sankcji „na śmietnik historii”, był bolesnym przeżyciem dla chyba najbardziej gorliwych zwolenników polskiej prawicy.
Prorosyjski kurs Węgier to naprawdę nie żarty – Orban na serio traktuje Putina jako partnera i kompletnie ignoruje groźby Moskwy wobec sojuszników Węgier w Europie Środkowo-Wschodniej: krajów bałtyckich, Polski czy Rumunii. Przypomina się haniebne wystąpienie Orbana w apogeum ukraińskiego kryzysu w 2014 r., gdy wzywał do przyznania autonomii Rusi Zakarpackiej, która jest częścią Ukrainy, kokietując nacjonalistycznych wyborców węgierskich.
Na ostatnim szczycie NATO Węgry Orbana nie były kompletnie zainteresowane wsparciem polskich, litewskich, estońskich i łotewskich starań o zwiększenie liczby żołnierzy zachodnich na wschodniej flance Sojuszu. To musiało dać do myślenia ideologom zbliżenia Węgier i Polski. Jeśli dodamy do tego, że jedynym spoiwem Środkowej Europy, nazywanej podniośle Międzymorzem, jest sprzeciw wobec imigrantów, to okaże się, że nic Europy Środkowej nie spaja i nikt tam nie liczy na polskie przywództwo w regonie, a kraje takie jak Czechy, Słowacja, Słowenia, Chorwacja, Rumunia czy Bułgaria oraz państwa bałtyckie kategorycznie odcięły się od antyniemieckich akcentów i jasno przekazały Warszawie, że w żadnej inicjatywie kontrującej Berlin nie wezmą udziału. Polski rząd zrozumiał, że to same kraje Międzymorza odmawiają udziału w projekcie, którego celem mogłoby być odcięcie się od partnerstwa z Niemcami.
Brexit i nacjonaliści
Kolejny, prawdopodobny powód do korekty polityki zagranicznej PiS to Brexit i silny wiatr zmian w Europie, który może się odbić na bezpieczeństwie Polski. Okazuje się bowiem, że wyjście Wielkiej Brytanii z UE dodało wiatru w żagle ugrupowaniom, które pracują na likwidacją Unii. Częsta jest w tym działaniu inspiracja rosyjska – mniej lub bardziej bezpośrednia. Prawo i Sprawiedliwość musiało zrozumieć, że dla dobra polskiej racji stanu musi jasno odciąć się od antyunijnych radykałów we Francji czy w Niemczech. I to lider PiS Jarosław Kaczyński zrobił zdecydowanie, przekazując w lecie ub.r. Angeli Merkel informację, że jego partia absolutnie nie popiera Alternatywy dla Niemiec (AfD), widząc w niej złą twarz polityki niemieckiej, jawnie opowiadającą się za polityką współpracy z Rosją i w dodatku ponad głowami Polaków.
PiS nie życzy sobie także sukcesu Frontu Narodowego we Francji, gdyż zwycięstwo Marine Le Pen w wyścigu do Pałacu Elizejskiego oznaczałoby trzęsienie ziemi, przy którym Brexit będzie wydarzeniem wręcz nieistotnym. Le Pen jako prezydent Francji to praktycznie koniec Unii Europejskiej, gigantyczny wstrząs w NATO i prawdopodobna orientacja Paryża na zbliżenie z Rosją. Dlatego PiS trzyma się z dala od antyunijnych partii w Europie Zachodniej. W debacie nad expose ministra Waszczykowskiego posłanka PiS Małgorzata Gosiewska nazwała sprawę po imieniu: "Przyszłości UE zagrażają partie prawicowo-nacjonalistyczne i skrajnie lewicowe. Dodatkowy znak zapytania, zmuszający do unikania eksperymentów w polityce zagranicznej, to sprawa roli, jaką obiorą dla siebie w polityce globalnej w najbliższych latach Stany Zjednoczone".
Te wszystkie elementy wskazują to, iż Prawo i Sprawiedliwość przekonało się, że czas na korektę lub zmianę doktryny obowiązującej dotąd w ich w polityce międzynarodowej. Zagadką pozostaje tylko, jak partia wyjaśni odejście od własnych pomysłów sprzed roku i powrót do „kontynuacji” polityki zagranicznej bardzo przypominającej tę, którą realizowały rządy nielubianej przez prawicę III RP. Nie oczekujmy, że to zostanie ogłoszone publicznie – nikt łatwo nie przyznaje, że nie miał racji.