- Chrześcijaństwo musiało znaleźć kozła ofiarnego, czyli diabła, bo wiadomo, że potrzebny jest wróg - w ten sposób można kontrolować ludzi. Dzisiaj robi to też PiS, liczy się tylko czarne i białe. W ten sposób steruje się ludźmi. Wzbudza się w nich strach. To bardzo prosta metoda, ale jak widać skuteczna - mówi Adam Nergal Darski w rozmowie z Magazynem TVN24.
Założyciel i lider zespołu Behemoth. Adam Nergal Darski należy do grona najbardziej rozpoznawalnych na świecie polskich artystów. Razem z zespołem koncertował między innymi w Europie, Stanach Zjednoczonych czy Azji. Z wykształcenia historyk, kojarzony z satanizmem, jest uznawany za jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w kraju. 5 października ukaże się 11. album Behemotha, zatytułowany "I Loved You at Your Darkest".
Estera Prugar: Pierwszy singiel promujący najnowszą płytę Behemotha nosi tytuł "God = dog". Co łączy Boga z psem?
Adam Nergal Darski: No właśnie, to jest pytanie. Co?
Mam kilka teorii na ten temat: jedna dotyczy mitologii egipskiej i boga Anubisa, inna anagramu słowa.
Ta druga to faktycznie najprostsza, najbardziej oczywista interpretacja. Słucham dalej...
Myślałam również o symbolu psa jako najwierniejszego przyjaciela człowieka, który kocha go bezwarunkowo, w jakiś sposób przypominając tym Boga, który wybacza ludzkie grzechy.
Fajne. Dlatego zapytałem, bo coraz mniej chce mi się tłumaczyć z tego, co robię. Wychodzę z założenia, że w sztuce najciekawsza jest głębia motywowana pytaniem. Oznacza ono rozwój i niewiadomą - nie odpowiedzi. Ich zestaw otrzymujemy "na dzień dobry", wstrzyknięty w nasz system w chwili urodzenia, na przykład w Polsce. Jeśli urodzisz się gdzie indziej - dostaniesz inny zestaw. W społeczeństwach bardziej sekularnych ten zestaw będzie znowu kompletnie inny i też najmniej zatruty przez jakąkolwiek religię. Zmierzam do tego, że istota twórczości Behemotha polega na kontestowaniu i zadawaniu pytań. Ten hebrajski szatan jest tym, który się buntuje i pyta. To jedna z głównych metafor i lejtmotywów naszej twórczości, z którą się jak najbardziej utożsamiam. Stąd termin "satanista", z którym jestem kojarzony, a którego nie neguję i się nie wypieram.
Ty też często zadajesz pytania?
Nie zawsze wiem, co robię. Oczywiście tworzę swoją sztukę świadomie, ale dużo rzeczy powstaje intuicyjnie, poza intelektem. Spływa na mnie jakaś energia, biorę do ręki narzędzia i zaczynam działać. Bardzo często obracam się, spoglądając na coś, co powstało pięć lat wcześniej, żeby powiedzieć: "Aaaa, to o to mi wtedy chodziło" - i to nie kokieteria.
A jak jest z tym psem?
Oczywiście mógłbym teraz przytoczyć fragment z Księgi Prawa, cytat z Aleistera Crowleya: "Is a God to live in a dog? No! But the highest are of us", co w "God = dog", w rytm muzyki krzyczy radośnie chór dzieci - jasne. Ale to byłoby sztampowe, dlatego fajny jest dialog, który odbyliśmy. Nie wiem, czy nauczy czegoś czytelników, ale mnie już nauczył wiele.
Wspomniałeś o satanizmie, który w Polsce nie jest kojarzony z zadawaniem pytań, a raczej z diabłem, ze złem.
Szatan oznacza wolność. Jeśli coś się zmieni i okaże się, że istnieje jeszcze silniejszy archetyp, który jeszcze bardziej wali po mordzie i prowokuje, wywracając do góry nogami boski porządek, jego estetykę i symbolikę, którą jesteśmy zniewoleni od dziecka, to prawdopodobnie zamienię... siekierkę na kijek (śmiech). Póki co, to właśnie on i podobni mu bohaterowie i byty upadłe, stanowiące największe stygmy chrześcijaństwa i monoteistycznych religii, są tymi, z których najczęściej korzystam. Są bardzo wdzięczną metaforą. Nazywam je często narzędziami lub moją literacką bronią. Oczywiście uwielbiam też ten antropomorficzny obraz szatana - jest przepiękną postacią, atrakcyjną i estetycznie bardzo fajnie wygląda.
Wierzysz w tego szatana?
Nie wierzę w to, że na ulicy spotkam prawdziwą Myszkę Miki lub Świętego Mikołaja, ale wierzę w metaforę tych postaci. Przyjmuję jako swoją tarczę lub miecz. Natomiast fizyczne byty, jak obraz boga z brodą, traktuję jako drogowskazy i wspomniane już przenośnie. Ludzie potrzebują prostych odpowiedzi. Zresztą właśnie Crowley powiedział kiedyś inne ważne słowa: "Dla głupców moim kolorem jest czerń" i w tej konfrontacji z moimi adwersarzami tę czerń przyjmuję. Przyjmuję Lucyfera i szatana, identyfikuję się z nimi, bo uważam, że są to archetypy najbliższe naszej naturze. Człowiekowi dużo bliżej jest do upadłego anioła niż do nieskalanych, tłuściutkich cherubinków, które na sklepieniach świątyń latają z małymi pindolkami i łukami wokół swego omnipotentnego stwórcy. Odrzucam ten obraz, bo według mnie jest bujdą, którą się nas karmi. Zupełnie naturalnie wchodzę w ciemną stronę i identyfikuję się z tym, co ciemne, ponieważ uważam to za część mojej natury. Chcę bratać się ze swoimi demonami, a nie je kastrować, do czego zachęcają religie monoteistyczne, używając terroru i groźby.
Ciemna strona jest inspiracją dla wielu artystów. Odbiorcy również lubią o niej czytać i słuchać. Co w takim razie sprawia, że na co dzień boimy się tych mrocznych aspektów naszego człowieczeństwa?
Parafrazując Nietzschego, można powiedzieć, że należy uważać, bo patrząc w siebie, możemy zobaczyć otchłań, która może nas pożreć. Ludzie w tej szerokości geograficznej boją się swojej ciemności, ale zgaduję, że na przykład w Indiach jest inaczej. Panująca tam religia politeistyczna odnosi się z szacunkiem do wszystkich bogów.
"To chrześcijaństwo ustanowiło grzech. Musiało znaleźć kozła ofiarnego, czyli diabła, bo wiadomo, że potrzebny jest wróg - w ten sposób można kontrolować ludzi. Dzisiaj robi to też PiS."
Adam Nergal Darski
Zresztą wszystkie religie starożytne oswajały człowieka z tym, co ciemne: śmierć nie była dla nich tematem tabu, podobnie jak seks. Patrząc na starożytną Grecję i Dionizosa, widzimy nagość i wino. To chrześcijaństwo ustanowiło grzech. Musiało znaleźć kozła ofiarnego, czyli diabła, bo wiadomo, że potrzebny jest wróg - w ten sposób można kontrolować ludzi. Dzisiaj robi to też PiS. Potrzebna jest im wyraźna granica - liczy się tylko czarne i białe. Na to, co jest pomiędzy i jest najciekawsze, nie ma już miejsca. W ten sposób steruje się ludźmi. Wzbudza się w nich strach: "O, k**wa, imigranci! Brońmy się!" - to bardzo prosta metoda, ale jak widać skuteczna. Motłoch kupuje ten prymitywny populizm. Tymczasem, bez tych imigrantów, nie będzie ewolucji. Nie dowiedzielibyśmy się, jak smakuje kebab lub inna kuchnia regionalna. Nie poznamy innego języka, nie zobaczymy innego koloru skóry, nie zetkniemy się z innym, być może zachwycającym folklorem. Świata możemy uczyć się tylko poprzez poznawanie innych. Konkludując: tworzenie tabu i wyrazistych wrogów powoduje, że człowiek zaczyna się bać. Kiedy boi się śmierci, dostaje alternatywę - może żyć wiecznie, ale tylko jeśli postępuje wedle określonych zasad. Otrzymuje zestaw gotowych odpowiedzi, a ponieważ z natury jest istotą leniwą, to nie lubi myśleć. Skupia się na konsumpcji, jedzeniu, ru***niu i defekacji, a cała metafizyczna czy duchowa sfera dzieje się już bez jego udziału - bardzo wygodne. To, co robię ja, i moja twórczość jest strzałem w pysk, który ma obudzić człowieka z tego letargu. Nie daje żadnych odpowiedzi, bo możliwe, że ich w ogóle nie ma! Być może świat jest czarną otchłanią skazaną na dekadencję, nihilizm i nicość - tego nie wiem. Nie mam w sobie tyle arogancji, żeby dawać komukolwiek jakiekolwiek gwarancje. Natomiast to, co jest cudowne i pcha nas do przodu, to niewiadoma. Otwieramy drzwi, bo chcemy wiedzieć, co jest za nimi. Przekraczamy granice, bo jesteśmy ciekawi, co tam znajdziemy. Lecimy w kosmos, bo inspiruje nas nieznane - nie szukamy tam boga, szukamy kolejnej konstelacji. W ten sposób człowiek robi krok naprzód.
Chcesz prowokować do myślenia, ale czy nie martwisz się, że w pewnym momencie zostałeś symbolem zła publicznego i duża część Polaków nie patrzy dalej, nie zastanawia się nad przekazem twojej twórczości?
Nie wiem. Robię swoje i staram się to robić jak najlepiej umiem. Granica tego, co mogę zrobić, kończy się w momencie, w którym wydaję płytę. Ktoś mądry powiedział kiedyś o literaturze, że autor traci prawa do swojego słowa w chwili, gdy je wypowiada - one wtedy przestają należeć do niego. To mi się bardzo podoba. Ja już ten dźwięk wykonałem, słowa wykrzyczałem i poniekąd już nie są moje - nie mówię oczywiście o prawach autorskich. W tym miejscu kończy się również moja odpowiedzialność. Nie jestem w głowach moich odbiorców, nic o nich nie wiem. To, co zrobią z tą muzyką, słowami, sztuką jest tylko i wyłącznie ich broszką.
Bliższy jest ci archetyp szatana, ale pojawiasz się również pod postacią świętych, a nawet Jezusa.
Lubię żonglować przeciwnościami. Kiedy wchodzisz do fabryki, huty albo kopalni, gdzie coś jest piłowane lub szlifowane, gdy ścierają się dwie materie, kiedy zderza się stal z węglem, wtedy idzie iskra. Nomen omen, ta boża iskra jest tym, co zapala moją inspirację. Te synergie są decydujące także w naszym codziennym życiu, bo przecież kiedy ściera się mężczyzna z kobietą, wtedy również powstają najciekawsze rzeczy, prawda? Można to przenosić na rozmaite sfery naszego życia: najczęściej robimy zdjęcia wschodów i zachodów słońca, czyli chwil, w których dzień zmienia wartę z nocą. Czasem pojawiają się zdjęcia księżyca, ale mało kto fotografuje samo słońce, czyż nie? Dlatego, że najciekawsza jest przestrzeń pomiędzy. Kiedy sacrum spotyka profanum, gdy czarne zderza się z białym, a yin z yang. To żywioły komplementarne - nigdy się nie połączą, ale cały czas muszą się ze sobą siłować. Nie wiem, czy to ma sens, ale w ten sposób zawsze czułem, więc tak: Chrystus jest mi potrzebny… Dzięki, stary!
Pamiętasz początki swojej twórczości?
Dokładnie nie, ale byłem dzieciakiem. Urodziłem się jeszcze w głębokiej komunie i kiedy miałem osiem lat, była połowa lat 80. - czyli czarna p**da w Polsce. Nigdy nie zapytałem taty, skąd przyniósł moją pierwszą gitarę, ale pamiętam, że wszedł do domu wieczorem - było ciemno, chyba zima - i ją miał. Oszalałem. Zakochałem się. To były czasy, gdy bawiliśmy się zabawkami z drugiej ręki. Wszystko trzeba było zrobić samemu, samemu wymyślić. Dlatego, kiedy zobaczyłem prawdziwy instrument, to był dla mnie kompletny szok. Dzisiaj by się tego pudła nawet psu nie dało do obsikania, ale wtedy to było dla mnie centrum wszechświata. Jak ją dorwałem w ręce, to już nie puściłem i tak jest do dzisiaj.
Od razu też zainteresował cię konkretny gatunek muzyczny, raczej mało kojarzony z ośmiolatkami.
Myślę, że to był instynkt. Może też intuicja. Instynktownie sięgnąłem po ekstremum. Wtedy nie mogłem wiedzieć dlaczego, wydaje mi się, że dzisiaj trochę bardziej rozumiem przyczyny tego pociągu. Myślę, że to, co mnie zafascynowało w ciężkiej i agresywnej muzyce - to, co w ogóle powoduje, że ludzie do tej formy lgną i dobrze się w niej czują - to potrzeba przeżycia katharsis. Jeżeli człowiek przechodzi trudne chwile, ta muzyka pomaga poradzić sobie z ciemnością, z demonami. Kiedyś doszedłem do konkluzji, że sztuka, którą tworzę - muzyka, całokształt estetyczny - jest również moją pracą z moimi cieniami. Poza aspektem rozrywkowym, jest też strona terapeutyczna tej historii. Oczywiście jestem fanem muzyki, żyję nią na co dzień, ale ma to dużo głębsze znaczenie niż tylko pierwotna chęć robienia hałasu.
W twoim domu rodzinnym była obecna religia?
Ojciec należał do partii, więc w kościele, kiedy trzeba było klękać, zawsze stał w rozkroku, żeby przypadkiem na niego nie doniesiono. Myślę, że był po prostu rozdarty. Mama chyba z rozpędu też do tego kościoła chodziła. Czasami.
"Kościół chce mieć władzę, a nasz obecny rząd robi mu laskę przy każdej okazji. To straszne, bo wpadliśmy z jednego reżimu w drugi. Niczego się nie uczymy".
Adam Nargal Darski
Chcieli, żebym ja też uczęszczał, więc do pewnego momentu to robiłem. Zgaduję, że chodziło o to, abyśmy - jako względnie zwyczajna rodzina - normalnie się rozwijali. Wydaje mi się, że dopiero teraz - w czasach świeżej polskiej demokracji, choć chyba powoli przeszłej - emancypowaliśmy się jako ludzie i otworzyliśmy na to, że fajniej jest wystawać niż należeć do tłumu i iść z prądem. Dopiero teraz się tego uczymy. W tamtych czasach byliśmy ofiarami opresyjnego systemu: z jednej strony była komuna, a z drugiej Kościół - dwa reżimy walczące ze sobą. Jeden teoretycznie miał być ostoją wolności, ale w momencie, gdy ona została osiągnięta, to pokazał zęby, bo tak naprawdę jest żądny władzy - chce pieniędzy i chce żerować na ludzkich duszach. Kościół chce mieć władzę, a nasz obecny rząd robi mu laskę przy każdej okazji. To straszne, bo wpadliśmy z jednego reżimu w drugi. Niczego się nie uczymy.
Kiedy przestałeś chodzić do kościoła?
Miałem może 14 lub 15 lat i powiedziałem "nie, to nie dla mnie". Zaczęło się od tego, że zaprotestowałem i jako jedyna osoba w klasie nie przystąpiłem do bierzmowania. Natomiast nie zderzyłem się z ostracyzmem, bo mimo że byłem inny, to byłem lubiany. Na własne życzenie odłączyłem się od stada, ale lubiłem swoją enklawę, którą stworzyłem już jako nastolatek.
Co było dla ciebie tym punktem zwrotnym?
Na pewno muzyka. Już wtedy nieźle mówiłem po angielsku, więc studiowałem teksty piosenek, czytałem książki, pojawiło się zainteresowanie okultyzmem i pogaństwem. To było dla mnie szalenie atrakcyjne. Spowodowało, że połączyłem kropki i zobaczyłem, że chrześcijaństwo jest zwykłą patologią - powiesili faceta na krzyżu i nagle zrobiło się bardzo smutno. Kultury, które były ciekawe i wielobarwne - nie tylko pogańskie, ale również starożytne - przeżyły oficjalny gwałt. Kościół wsadził swojego brudnego kut**a w te piękne tradycje i od tamtej pory jest, jak jest. Z wykształcenia jestem historykiem i kiedy na to patrzę, to mam wrażenie, że ktoś po prostu pociął to wszystko siekierą i nagle wszystko stało się bardzo smutne, a świat czarno-biały.
Również w swojej twórczości nawiązujesz do tych innych religii.
Behemoth jest zespołem antyreligijnym z rozpędu, z zasady, to jest nasz kanon, uderzamy w każdą monoteistyczną religię. Głównym celem jest oczywiście ta, którą znamy najlepiej, czyli ta, w której się urodziliśmy i wychowaliśmy, ale też ta, która chce mieć monopol na prawdę. Natomiast to, co robimy, ma zdecydowanie charakter globalny. Uwielbiam czerpać z różnych mitów, kraść elementy i je mieszać. Raz spotyka się Mitra z Dionizosem, a innym razem Jahwe z Tanatosem. Te bóstwa często podają sobie rękę, a czasem n******ją się między sobą. To jest moja licentia poetica. W ramach swojej sztuki i przestrzeni mogę robić, co mi się żywnie podoba - czy ktoś to lubi czy nie, nie ma znaczenia. Nikomu nie robię krzywdy. Moja sztuka jest moją anarchią i będę jej bronił. To mój świat, moja głowa - dlatego zostałem artystą.
Najnowszą płytę Behemotha zatytułowałeś "I Loved You at Your Darkest". Dlaczego?
Skończyliśmy cykl "The Satanist" i zacząłem myśleć o kolejnej, czyli jedenastej płycie. Wiedziałem, że nie ma sensu wymyślać tytułu, który miałby na siłę konkurować z poprzednim - jednowyrazowym, mocnym hasłem. Formułę takich strzałów uprawialiśmy od lat. Tym razem było dla mnie oczywiste, że musimy pójść w kompletnie innym kierunku. Wywrócić wszystko do góry nogami i zaproponować coś, co przynajmniej w naszym podgatunku będzie nowe i świeże. Już podczas tworzenia wyglądało na to, że płyta będzie złożona, eklektyczna, wielowątkowa i wielobarwna. Czułem, że tytuł również musi być wielowymiarowy. Dokładnie nie pamiętam gdzie, ale natknąłem się na tę angielską interpretację słów apostoła Pawła z Listu do Rzymian. Ja to zdanie rozumiem jako: "Umiłowałem cię w twej najciemniejszej godzinie". Pole do interpretacji jest olbrzymie, bo te słowa padają z ust rzekomego ucznia mesjasza. Uznałem, że wyrwane z oryginalnego źródła i tej - jak się okazało - najbardziej znanej księgi, z ust (jak go nazywają katolicy) świętego i wrzucone w kontekst tego, kim jesteśmy jako zespół, będzie absolutnie trafione.
Jakie to wywołało reakcje?
Wywołało burzę i konfuzję, nie tylko po tamtej, ale także po naszej stronie barykady. Tamci mogą się dziwić, jakim prawem ten satanista i barbarzyńca nawiązuje do słów świętego. Ci po mojej stronie - którzy być może jeszcze nie potrafią czytać między wierszami - zastanawiają się, czy przypadkiem nie zacząłem kolaborować z "tamtymi". Rozpoczęły się naprawdę ciekawe spekulacje, a ja obserwuję, czytam i zacieram ręce. Sam oczywiście mam wiele interpretacji, które szturmują moją głowę na różny sposób. Najczęściej na zasadzie inwersji - odwracam i przekierowuję pewne znaczenia w zupełnie innym kierunku. Ostatnio pomyślałem tak: kto upadł i był w tej najczarniejszej godzinie? Kto został wyklęty, odepchnięty, wyrzucony z niebios i upadł na ziemię, stając się wyrzutkiem? Wiadomo, Lucyfer. Nad nim się pochylam, jemu daję swoją miłość i jego staram się zrozumieć. Oczywiście, to tylko moja interpretacja, ale ciekawe jest, że skoro te słowa wypowiedział Jezus, to co, jeśli mesjasz był podwójnym agentem? A jeśli tak, to dla kogo pracował? Niech te pytania zostaną bez odpowiedzi.
Ty czujesz się umiłowany?
Biorąc pod uwagę nadopiekuńczość mojej mamy Ireny - tak. Przez 41 lat - tak. Jestem bardzo umiłowany. A tak zupełnie poważnie - pomyślałem też o tym tytule w kontekście tego, przez co przeszedłem w życiu. Kilku naprawdę mrocznych momentów, a jednego związanego z moim zdrowiem. W momencie, gdy dotarłem do sytuacji granicznej, nie wiedziałem, co się ze mną stanie - białaczka bardzo często jest przecież chorobą śmiertelną. To mój przykład, ale wszyscy upadamy - chorujemy, tracimy bliskich, zostajemy odtrąceni, tych przykładów jest wiele. Okoliczności życiowe powodują, że lądujemy na bruku, staczamy się na dno. Czasem tracimy rodzinę, dom czy pracę. Nie mamy nadziei.
"Musimy pokochać siebie, zanim zaczniemy jakąkolwiek miłość dystrybuować na świat. Znów uderzam w wartości katolickie, które mówią dokładnie odwrotnie, że należy kochać świat, ale co z miłością własną?"
Adam Nergal Darski
Uważam, że w takich chwilach powinniśmy sami siebie otaczać miłością - powinniśmy być dla siebie najlepszymi przyjaciółmi. Musimy pokochać siebie, zanim zaczniemy jakąkolwiek miłość dystrybuować na świat. Znów uderzam w wartości katolickie, które mówią dokładnie odwrotnie, że należy kochać świat, ale co z miłością własną?
"Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego"?
To dlaczego mają problem z masturbacją? Myślę, że w tej doktrynie jest wiele hipokryzji, wykluczających się elementów, ale zatrzymam się przy masturbacji: uważam, że jest bardzo zdrowa, higieniczna i potrzebna, a jednak moi adwersarze indoktrynują, że jest grzechem. I to bardzo ciężkim! Można to, co powiedziałem, sprowadzić właśnie do tego, bardzo przyziemnego aspektu miłości własnej. Zresztą moglibyśmy rozmawiać o tym przez najbliższą godzinę i ad hoc wymyślilibyśmy jeszcze dwadzieścia takich przykładów. To jest fantastyczne w tym tytule - można go obracać i interpretować na najbardziej rozmaite sposoby. Mnie w nim najbardziej pociąga to, że weszliśmy z naszymi brudnymi butami w tamtą przestrzeń, zabraliśmy coś, co należy do "nich", przewróciliśmy do góry nogami i rzuciliśmy z powrotem w twarz naszym przeciwnikom.
A nie jest tak, że w tych najmroczniejszych chwilach, kiedy miłość własna bywa trudna, to wiara i Kościół mogą pomóc?
Być może. Patrzę na to z własnej pozycji, bo nie jestem innymi ludźmi. Pamiętam, że kiedy byłem w szpitalu, w bardzo trudnej sytuacji, to dostawałem listy od ludzi wierzących. Jeden z nich był chyba od kobiety, która napisała, że "potępienie to wieczność, a wieczność to długo" - fantastyczne. Cały czas to rozkminiam, bo uważam za jakiś wyższy poziom abstrakcji. Rozumiem, że chciała mnie nastraszyć, żebym się jak najszybciej nawrócił, bo jeszcze mam czas, a przecież zdiagnozowano u mnie białaczkę, więc pewnie umrę. Myślę, że część ludzi oczekiwała wtedy, że padnę na kolana, ale nie. Moja wiara była bardzo silna, ale była to wiara w medycynę i w lekarzy. Wiara w człowieka, w siebie, w miłość przyjaciół. Musiałem się na kimś oprzeć, więc byli to moi rodzice, moja ówczesna dziewczyna, która dawała mi wtedy dużo wsparcia, i bliscy, którzy byli dla mnie. Poniekąd byłem bardzo wierzący, tylko nie miało to nic wspólnego z rzekomą siłą wyższą. Tej sile, po raz kolejny pokazałem środkowy palec. Nie uważam, że cokolwiek z góry spowodowało, że wyszedłem cało z choroby.
Nie wierzysz, że istnieje coś więcej?
Wierzę. Czuję, że otaczają mnie różne siły i mam nadzieję, że traktuję je z dużym szacunkiem. Siła przyrody jest wszechobecna, a ta jest częścią siły wszechświata. Natomiast szczerze myślę, że trzeba mieć w sobie mnóstwo arogancji, aby to wszystko sprowadzić do prostego mianownika i nazwać Allahem, Bogiem, Jahwe czy Latającym Potworem Spaghetti. Jedno hasło i wszystko staje się jasne? Wow! Rozumiem, że bóstwa wymyślono po to, aby stał za nimi cały zestaw odpowiedzi. To, co nas otacza, jest wielkie i przerażające, nie potrafimy tego wyjaśnić, objąć rozumkiem, więc wymyślamy jakąś iluzoryczną postać, żeby później ustawić się względem niej w pozycji niewolniczej - absurd.
Czy poza strachem jest jeszcze coś, co daje religii i Kościołowi taką siłę, jaką ma chociażby w naszym kraju?
Myślę, że Kościół katolicki jest zespolony z naszą tradycją w sposób wręcz nierozerwalny. Tysiąc lat istnienia polskiego państwa zaczęło się od chrztu i ten kościół był obecny za każdy razem, w każdym momencie. Każda epopeja narodowa łączy się z Matką Boską czy Jasną Górą - o czymkolwiek mówimy, w cieniu zawsze wisi Jezus. Przede wszystkim jest obecny właśnie w kontekście tradycji. Polski Kościół katolicki nie jest instytucją mądrą, refleksyjną i ekumeniczną. Jest za to sarmacki, siermiężny, z piórami husarii, proporcami, krzyżami i krucjatą przeciwko "ciapatym" i wszelkim mniejszościom i odmiennościom. Kojarzy mi się raczej prymitywnie i brzydko. Jest elementem folkloru, jest w naszym DNA, we mnie też, ale go nie lubię. Odrzuca mnie zarówno estetycznie, jak również intelektualnie.
Może skoro to jest w nas, to większości się jednak podoba?
Jest powiedzenie, które w tym kontekście religii i polskości jest jak najbardziej trafione: Ludzie! Jedzcie g***o - miliardy much nie mogą się mylić.
5 października ukaże się najnowsza płyta zespołu Behemoth. Premierze albumu "I Loved You at Your Darkest" towarzyszy wystawa fotografii autorstwa Sylwii Makris oraz rzeźb Tomasza Górnickiego. Prace obojga artystów nawiązują odważny dialog ze sztuką sakralną i twórczością klasycznych mistrzów malarstwa. Ekspozycje "Thou Art Darkest" odbędą się w Gdańsku i Warszawie, a także w Berlinie, Londynie, Nowym Jorku i Los Angeles.