Urlop bezpłatny – jak o niego wnioskować? Zasady udzielania urlopu bezpłatnego

● Urlop bezpłatny oznacza czasowe zawieszenie obowiązku wykonywania pracy. ● Udzielany jest na wniosek pracownika, a pracodawca nie może zmusić do jego wzięcia. ● W czasie urlopu bezpłatnego pracownik nie podlega ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu. ● Urlop bezpłatny może zostać udzielony również na czas pracy u innego pracodawcy.

Zasady dotyczące udzielania urlopu bezpłatnego zostały uregulowane w art. 174 i art. 174¹ Kodeksu pracy. Przepisy nie określają jednak jego długości, zależy to więc od porozumienia zawartego przez pracownika z pracodawcą. Urlop bezpłatny może trwać kilka tygodni, miesięcy, a nawet lat. 

Urlop bezpłatny przysługuje jednak wyłącznie osobom będącym pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy, a więc zatrudnionym na umowę o pracę. Z tego rodzaju urlopu nie mogą skorzystać osoby zatrudnione na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło.

W prawie pracy funkcjonuje wiele rodzajów urlopu: wypoczynkowy, rodzicielski, macierzyński, tacierzyński, wychowawczy czy okolicznościowy. Urlop bezpłatny, tak samo jak inne rodzaje urlopu, to czas, w którym pracownik nie musi wykonywać pracy zachowując jednak swoje zatrudnienie. Zgodnie z nazwą w trakcie tego rodzaju urlopu nie otrzymuje się od pracodawcy żadnego wynagrodzenia.

O urlop bezpłatny można wnioskować z dowolnych powodów. Mogą to być szczególne sytuacje życiowe uniemożliwiające wykonywanie obowiązków zawodowych, cel wypoczynkowy czy nawet czasowe wykonywanie innej pracy. Tego rodzaju urlopu udziela się zawsze na czas określony.

W okresie korzystania z urlopu bezpłatnego pracownik nie może zostać zwolniony za wypowiedzeniem – rozwiązanie z nim umowy o pracę jest możliwe jedynie w określonych przypadkach, m.in. ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, przy zwolnieniach grupowych lub za porozumieniem stron. 

Po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik wraca do swojej pracy na dotychczasowym stanowisku i za otrzymywane wcześniej wynagrodzenie.

Urlop bezpłatny udzielany jest zawsze na wniosek pracownika. Oznacza to, że pracodawca nie może zmusić pracownika do wzięcia urlopu bezpłatnego.

Wyjątkowym przypadkiem jest jedynie urlop bezpłatny udzielany na czas świadczenia przez pracownika pracy wobec innego pracodawcy. Sytuacja taka może mieć miejsce np. gdy stały pracodawca ma czasowo mniejsze zapotrzebowanie na pracę i może „wypożyczyć” pracownika innemu pracodawcy. Działanie takie, wynikające z porozumienia pomiędzy pracodawcami, bywa nazywane leasingiem pracowniczym.

W tym przypadku urlop bezpłatny udzielany może być z inicjatywy pracodawcy, jednak i tak zawsze wymagana jest pisemna zgoda pracownika. W trakcie urlopu bezpłatnego udzielonego na czas pracy u innego pracodawcy pracownik pozostaje zatrudniony u dotychczasowego pracodawcy, ale jednocześnie podpisuje z nowym pracodawcą umowę o pracę na czas określony i od niego otrzymuje wynagrodzenie.

Jak czas spędzony przez pracownika na urlopie bezpłatnym traktowany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych? Zgodnie z prawem czas ten uważany jest za okres składkowy, ponieważ urlop bezpłatny nie jest wymieniany w katalogu okresów nieskładkowych zawartym w ustawie o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 

W czasie korzystania z urlopu bezpłatnego stosunek pracy pracownika ulega jednak zawieszeniu, co oznacza, że przez ten czas nie podlega on ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu – pracodawca nie musi opłacać tych składek za czas przebywania pracownika na urlopie bezpłatnym. 

Tym samym przebywający na urlopie bezpłatnym pracownik nie będzie mógł otrzymać niektórych świadczeń, np. zasiłku chorobowego, nie będzie również mógł bezpłatnie korzystać z publicznej opieki zdrowotnej. 

Warto pamiętać, że w tym drugim przypadku prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych nie wygasa jednak z dniem rozpoczęcia urlopu bezpłatnego, ale dopiero po 30 dniach od jego rozpoczęcia. Po upływie tego czasu pracownik, aby nadal korzystać z prawa do świadczeń zdrowotnych, musi zostać zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny, np. przez swojego małżonka, albo zacząć dobrowolnie opłacać składkę zdrowotną.

Dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego i zażądania jego wcześniejszego powrotu do pracy zależy od czasu, na jaki urlop ten został udzielony. 

W przypadku urlopu bezpłatnego trwającego do trzech miesięcy, pracodawca nie może zażądać jego przerwania i wcześniejszego powrotu pracownika do pracy. Skrócenie urlopu bezpłatnego może mieć wówczas miejsce jedynie za zgodą pracownika.

W przypadku urlopu bezpłatnego udzielonego na dłużej niż trzy miesiące przepisy pozwalają natomiast, aby pracodawca zastrzegł sobie możliwość przerwania tego urlopu. Możliwość ta powinna zostać określona przy udzielaniu tego urlopu. Jak jednak zastrzeżono w Kodeksie pracy, odwołanie pracownika z urlopu bezpłatnego nastąpić może wówczas jedynie z ważnych przyczyn. 

Ponieważ obowiązki pracownika ulegają w czasie urlopu bezpłatnego zawieszeniu, czas tego urlopu nie wlicza się do stażu pracy. Wyjątkiem jest skorzystanie z urlopu bezpłatnego na pracę u innego pracodawcy. Wówczas czas tego urlopu wliczany jest do stażu pracy u pracodawcy, który urlopu tego udzielił. 

Wszystkie okresy korzystania z urlopu bezpłatnego powinny zostać ponadto wykazane przez pracodawcę w wydawanym pracownikowi świadectwie pracy. Dotyczy to nie tylko roku kalendarzowego, w którym wydawane jest to świadectwo, ale całego okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy.

Urlop bezpłatny może zostać udzielony jedynie na pisemny wniosek pracownika składany u pracodawcy. Wnioskować o niego można w dowolnym momencie. Warunkiem jego udzielenia nie może więc być np. wykorzystanie już przez pracownika urlopu płatnego, np. wypoczynkowego. 

Składając wniosek pracownik nie jest zobowiązany do jego uzasadnienia, choć uzasadnienie takie w praktyce może mieć istotne znaczenie. Pracodawca nie musi zaakceptować wniosku o udzielenie urlopu bezpłatnego. Pracodawca może także określić warunki udzielenia tego urlopu, np. zmieniając jego termin czy długość.

Urlop bezpłatny udzielany jest na pisemny wniosek pracownika, przepisy nie przewidują jednak określonego wzoru takiego wniosku. Wniosek powinien natomiast zawierać:

– dane pracownika i pracodawcy, – wskazanie podstawy prawnej możliwości ubiegania się o urlop bezpłatny, tj. art. 174 Kodeksu pracy, – czas obowiązywania wnioskowanego urlopu bezpłatnego, – podpis pracownika.

Warto również, aby pracownik wskazał we wniosku jego uzasadnienie, np. określoną sytuację życiową. Choć nie jest to wymagane przepisami, może mieć decydujące znaczenie dla przekonania pracodawcy, aby ten zaakceptował złożony wniosek.

Akty prawne: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych